Het merendeel van de Chinese exporttomaten wordt door tienduizenden kleine boeren geteeld. Door het onbestendige klimaat is het vaak onzeker hoe de oogst uitvalt. Ook zijn de kosten voor zaden, meststoffen en de huur van staatsgrond hoog. De winsten zijn klein en vooral in slechte jaren kunnen boeren het hoofd nauwelijks boven water houden. De pluk – zwaar en slechtbetaald werk – wordt gedaan door seizoenswerkers, meestal vrouwen uit de omgeving.
Makelaars in tomaten
Steeds meer tomaten komen van boerencorporaties of van grote boerderijen die door de tomatenverwerkingsbedrijven zelf zijn opgezet.
Corporaties hebben meer geld voor mechanisatie, irrigatie en plantmateriaal, waardoor hun opbrengsten en winsten groter zijn. Zij sluiten contracten rechtstreeks af met de verwerkingsbedrijven, terwijl veel kleine boeren voor hun contact met fabrieken afhankelijk zijn van ‘tomatenmakelaars’. Deze komen meestal uit de buurt, kennen de boeren en de lokale omstandigheden en kunnen toekomstige oogsten goed inschatten. Dit systeem valt of staat met de integriteit van de makelaars: zo is het bij grote oogsten gemakkelijk om te frauderen met te vervoeren hoeveelheden.
Vergunning voor vervoer
De telers zijn zelf verantwoordelijk voor het vervoer van de tomaten naar de fabrieken. Ze moeten speciale transportvergunningen aanvragen bij de fabrieken, die soms op zich laten wachten. Verse tomaten verrotten als ze niet snel worden verwerkt. Maar de verwerkingsbedrijven hebben geen opslagruimte. In de oogsttijd loopt de wachttijd bij de fabriek daardoor soms op tot uren of zelfs dagen. Gevolg: de tomaten bederven en worden niet meer geaccepteerd.
Ketchup in een uur
Als de verse tomaten zijn goedgekeurd door de fabriek, kan een lading tomaten in een half uur veranderen in tomatensaus en binnen een uur in ketchup. De verwerking is efficiënt, maar de voedselveiligheid laat nogal eens te wensen over. Regelmatig is er sprake van een te hoog kiemgetal – de hoeveelheid bacteriën – in de ketchup en van vervuiling door bijvoorbeeld rotte tomaten. Afgekeurde ketchup kan niet worden verkocht in het buitenland en belandt vaak op de binnenlandse markt. Ook het afvalwater dat uit de fabrieken komt is vaak vervuild met pesticiden en wordt gewoon geloosd op het buitenwater.
Hoge eisen
Unilever, Heinz, Knorr en fastfoodketens als McDonald’s en KFC zijn de grootste afnemers van Chinese ketchup. Grote internationale afnemers zoals Unilever stellen steeds striktere milieu- en gezondheidseisen aan de Chinese ketchupfabrikanten: het doel is het verhogen van de voedselveiligheid voor de westerse consument, maar Chinese fabrikanten én boeren krijgen zo te maken met hogere kosten, waardoor het verschil tussen kostprijs en opbrengst steeds kleiner wordt. Vooral kleine tomatenboeren krijgen het zo nog moeilijker.
Rotte tomaten
Een kleine teler uit de Bayinguolenregio, Xinjiang: “Ik verbouw nu vijf jaar tomaten en heb drie jaar verlies geleden. Probleem is het vervoer: dat kost te veel tijd. We hebben vorig jaar 7 ton geoogst, maar 2 ton bedierf al op de boerderij. We denken eraan om katoen te gaan verbouwen, dat kan blijven liggen zonder te gaan rotten.” Een collegateler: “Een man in ons dorp pleegde zelfmoord omdat hij geen toestemming kreeg voor transport. Vorig jaar duurde het dagen voordat de fabrieken de tomaten kwamen ophalen. Boze boeren dumpten bergen rotte tomaten voor het politiebureau, maar de regering liet alles opruimen. Voor die kosten moesten de boeren opdraaien.”
Bron:
De gegevens in dit artikel komen uit Made in China. Social and Environmental Risk Study on Chinese Supply Chain of Tomato Products (2013), van het Chinese Social Resources Institute en de Nederlandse Stichting Onderzoek Multinationale Ondernemingen. www.somo.nl
