Wat is precies het onderwerp van de NSS?
Nucleaire beveiliging, en dat is een heel specifiek onderwerp. Het gaat niet over het terugbrengen van het aantal kernwapens in de wereld, of de wenselijkheid van het gebruik van nucleaire energie. Op de top worden maatregelen genomen om te zorgen dat het civiele nucleaire materiaal dat in een land aanwezig is, zo veilig mogelijk opgeslagen kan worden, zodat terroristen er niet bij kunnen. Het gaat om radioactief materiaal dat overblijft na het produceren van radioactieve isotopen, die bijvoorbeeld in ziekenhuizen gebruikt worden, of materiaal dat bij kerncentrales gebruikt wordt.De top gaat dus ook niet over maatregelen over hoe radioactief materiaal beschermd kan worden tegen natuurrampen, maar specifiek hoe verspreiding van het materiaal voorkomen kan worden. Dat lijkt een ver-van-m’n-bed-show, maar zoals Matthew Bunn, hoogleraar aan de Harvard University, zei tijdens een persbijeenkomst voorafgaand aan de top: “De wil van terroristen om materiaal te stelen is er. Er is geen Manhattan-project voor nodig om een kernwapen te produceren, het moeilijkste van het maken van een nuke is het vinden van het materiaal.” Eind 2013 werd er in Mexico nog kobalt-60 gestolen tijdens een transport, radioactief materiaal dat gebruikt kan worden voor een dirty bomb. Dat is geen kernbom, maar een 'normale' bom die radioactief materiaal verspreidt en zo veel slachtoffers kan maken.
Hoeveel nucleair materiaal in de wereld loopt het gevaar in handen van terroristen te vallen?
Er zijn wel globale gegevens te geven, maar je moet oppassen dat je al te veel belang hecht aan die cijfers, zegt Bunn. “Het gaat om de mate van risico dat materiaal loopt, of dat nu één of vijfhonderd kilo is.” Deepti Choubey, directeur van het Nuclear Threat Initiative (NTI) geeft aan dat er 2000 ton materiaal risico loopt, dat over honderden faciliteiten verspreid is in 25 verschillende landen.
Wat is de aanleiding voor deze top in Nederland?
De NSS is als overlegorgaan in het leven geroepen door president Obama in 2009. De eerste top vond in 2010 in Washington plaats, waar een werkplan werd opgesteld. In 2012 werd een tweede top georganiseerd in Seoul. Tachtig procent van de commitments die nationale overheden in Washington maakten, waren toen al gerealiseerd. In Seoul werd afgesproken om trainingscentra op te zetten voor nucleaire beveiligingspersoneel en havens uit te laten rusten met detectieapparatuur, om smokkel te voorkomen. De eerste twee bijeenkomsten hebben veel geregeld, zegt Kenneth Luongo, voorzitter van het Partnership for Global Security. “Maar er zitten nog gaten in het net van afspraken”, voegt hij toe, “en die zijn er niet door technische, maar door politieke oorzaken.”
Wat zijn specifieke maatregelen die Den Haag besproken gaan worden?
Volgens de officiële agenda staan er drie onderwerpen op het programma :het verminderen van gevaarlijk nucleair materiaal in de wereld; het materiaal dat er is nog beter beveiligen; het versterken van de internationale samenwerking. Specifieker noemt Bunn drie problemen die er nog zijn, waarvan hij hoopt dat ze in Den Haag worden opgelost. “Er zijn geen afspraken over een globale standaard, er is geen mechanisme voor een land om te kijken of andere staten echt de maatregelen nemen die ze zeggen te nemen, en na de top is er geen forum om verder over dit onderwerp te blijven overleggen.” In 2016 staat namelijk de laatste NSS gepland in Washington. Dat is ook het laatste jaar dat Obama president is. “Het onderwerp is echt een nalatenschap voor de Obama-regering. Laten we hopen dat ze ook écht iets nalaten dus, en besluiten durven te nemen tijdens deze top”, zegt Luongo.
Overigens wordt er tijdens de top zelf niet zoveel meer onderhandeld. Dat is de afgelopen anderhalf jaar al gedaan, dus de grote lijnen van wat er besloten wordt, liggen al vast. De afspraken worden gecommuniceerd via het communiqué aan het einde van de top. Maar tijdens de top worden ook nationale voortgangsrapporten gepresenteerd. Dat is interessant, omdat sommige landen in Seoul afspraken hebben gemaakt, en nu kan worden gekeken of ze die afspraken hebben nageleefd. Het is al bekend dat er op dit moment nog achttien landen zijn met meer dan een kilo hoogverrijkt uranium (waar je een kernbom van kan maken) op het grondgebied, in Seoul waren dat er nog 25. Ook worden er tijdens de top zogenaamde gift baskets gepresenteerd: samenwerkingsverbanden tussen een aantal landen om nucleaire beveiliging te bevorderen.
Wat heeft Nederland met nucleaire beveiliging te maken?
Best veel. Met de Rotterdamse haven en Schiphol is Nederland een belangrijk doorvoerland. Niet alleen voor officiële handel, maar ook voor smokkelwaar. En de kans bestaat daarmee dat er nucleaire materiaal gesmokkeld wordt via Nederlandse bodem. Daarnaast worden er in Nederland radioactieve isotopen geproduceerd, waar afval bij vrijkomt, en wordt er bij URENCO in Almelo uranium verrijkt. En het is een publiek geheim dat er in het Noord-Brabantse Volkel Amerikaanse kernwapens liggen. Er bevindt zich dus aardig wat nucleair materiaal in Nederland, maar volgens alle rapporten is Nederland (gelukkig) het braafste jongetje van de klas wat de beveiliging daarvan betreft.
Eva Schram zal voor OneWorld en op Twitter (@evaschram) verslag doen vanaf de nucleaire top.
