Daarom ga ik in gesprek met twee non-binaire kunstcuratoren die beeldvorming van genderdiversiteit proberen te verrijken met niet-westerse perspectieven. Ontwerper en curator Darunee Terdtoontaveedej (1990) is dit jaar door het International Film Festival Rotterdam benoemd tot Young Curator. Het programma dat Terdtoontaveedej voor het festival (22 januari – 2 februari) samenstelde, heet Sacred Beings en geeft ruimte aan queer kunstenaars uit verschillende Aziatische landen. Hiermee laat de jonge curator zien welke invloed het kolonialisme heeft gehad op het denken over genderfluïditeit in landen die gekoloniseerd zijn geweest.
Mythologisch queer
“Wie zich in Zuid-Afrika identificeert als vrouw, maar het gender ‘man’ had, staat in contact met een feminiene voorouder
Dat ontlokt een veelzeggend verhaal: “De moeder van een vriendin van mij is een traditionele heler. Helers spelen een belangrijke rol in de zorg en het wereldbeeld van veel Zuid-Afrikanen. Deze Mpho vertelde me dat wanneer een persoon zich identificeert met een ander gender dan bij de geboorte is toebedeeld, dat duidt op een voorouder die zich manifesteert via de persoon. Wie zich identificeert als vrouw, maar het gender ‘man’ had toebedeeld, staat dus in contact met een sterke feminiene voorouder. Dit fenomeen wordt volledig geaccepteerd, maar het wordt niet je ‘genderidentiteit’ genoemd. Het is slechts de aanwezigheid van een voorouder.” Maroga wil waken voor generalisaties van oorspronkelijke Zuid-Afrikaanse gendertheorieën, maar werd wel door de gedachte geïnspireerd.
In niet-westerse culturen wordt vaker een spirituele en religieuze rol toegeschreven aan mensen die zich niet conformeren aan een binair gendersysteem. De hijra’s in Zuidoost-Azië bijvoorbeeld, zouden belangrijke spirituele krachten hebben, net als de bissu-priesters in de Bugis-cultuur op Sulawesi, de nat kadaw in Myanmar en de Two Spirit-mensen onder de oorspronkelijke bewoners van Noord-Amerika.
Maar de inclusiviteit van mensen die zich niet conformeren aan toebedeelde genderrollen werkt ook vaak door in andere facetten van de maatschappij. Zo bekleden non-binaire en gender-niet-conformerende personen regelmatig sociale en politieke rollen. De Fa’afafine op Samoa spelen bijvoorbeeld een belangrijke rol in de opvoeding en het onderwijs van kinderen. Verder terug in de geschiedenis komen we We’wha van de Noord-Amerikaanse Zuni tegen. We’wha’s genderidentiteit ihamana bracht de rol van mediator en diplomaat met zich mee.
Uit de schaduw
Terdtoontaveedej ziet het somberder in wat betreft de representatie van niet-westerse queer personen: “We weten hoeveel invloed popcultuur en massamedia hebben op ons wereldbeeld. Daarom zou ik willen dat wij zichtbaarder zouden zijn. Maar in de mainstream media blijft niet-westerse queer representatie minimaal. Ook in Azië zijn we alleen underground te vinden. Hoeveel films ken je waarin trans mensen centraal staan? De filmindustrie heeft nog veel in te halen als het gaat om gelijkheid en diversiteit. Er was dit jaar weer geen enkele vrouw genomineerd voor een Oscar voor beste regisseur. Dat zegt veel.”
Koloniale kater
“Politici in Azië lijden aan selectieve onwetendheid als ze zeggen dat genderdiversiteit ‘niet Aziatisch’ is
Terdtoontaveedej hoopt dat het IFFR-programma Sacred Beings het publiek kan inspireren om het over de invloed van kolonialisme te hebben, en kan laten zien hoe wit superioriteitsdenken queer geschiedenis wereldwijd heeft gewist. “Ik zie in sommige Aziatische landen dat lokale queer activisten zich vooral laten inspireren door westerse lhbti+-activisten, zonder kennis van hun eigen queer geschiedenis. Het is pijnlijk dat het Westen zichzelf profileert als queervriendelijk en progressief, terwijl diezelfde vrijheden ons juist door het Westen zijn afgenomen.”
Laten we de koloniale geschiedenis niet negeren, maar erkenning geven aan het feit dat wij, niet-westerse non-binaire en transgender denkers en makers, altijd kennis hebben geproduceerd over gender. Soms gebeurde dat zelfs in samenwerking met de kolonisator. Die kennissystemen en culturele verworvenheden zijn van ons, dat is onze erfenis.”
Dit artikel werd mede mogelijk gemaakt door IFFR.
Verder lezen?
Rechtvaardige journalistiek verdient een rechtvaardige prijs.
Maak jij OneWorld mogelijk?
Word abonnee
- Digitaal + magazine — € 8,00 / maand
- Alleen digitaal — € 6,00 / maand
