Om nieuwe bronnen van schone energie te ontwikkelen zijn er de afgelopen twee decennia miljarden euro’s uitgegeven aan de bouw van stuwdammen overal ter wereld. Stuwdammen worden aangelegd om een waterkrachtcentrale te kunnen bouwen die de krachtige stroom van het water om kan zetten in energie. Inmiddels is een derde van alle landen voor minstens 50% afhankelijk van waterkrachtcentrales voor hun elektriciteit (bron: WWF). Toch blijkt maar al te vaak in de praktijk dat de bouw van een stuwdam gepaard gaat met veel verzet van lokale bevolkingsgroepen en ngo’s en politiek getouwtrek met omliggende landen.
FMO
In de Volkskrant stond woensdag een artikel over de protesten tegen de bouw van een stuwdam in Honduras die door ontwikkelingsbank FMO gefinancierd wordt. Het stuwdam project Agua Zarca lijkt gedoemd, onder andere door de gewelddadige dood van activistenleider Tomas Garcia vorig jaar juli door een ordehandhaver op het bouwterrein. Verderop in Panama is er verzet tegen de bouw van de Barro Blanco stuwdam. Inmiddels is er een officiële klacht ingediend door de Panamese bevolking, gesteund door SOMO en Both ENDS, die zich verzet tegen de bouw in de Tasabara rivier (waarvan FMO ook medefinancier is).
Zelf geeft FMO aan in een reactie op het Volkskrant artikel dat zij de gebeurtenissen van juli vorig jaar betreuren. Ze leggen in hun reactie de nadruk op de voordelen van het Agua Zarca project: bijvoorbeeld de banen die gecreëerd worden en de schone energie die beschikbaar zal zijn voor de omwonenden. Ook is volgens hun eigen onderzoek de meerderheid van de bevolking voor de bouw van de dam. De beschuldigen van ngo’s, dat FMO medeplichtig zou zijn aan de dood van Garcia en andere mensenrechtenschendingen, zijn gebaseerd op speculatie en niet op feiten, aldus FMO.
Verzet
Stuwdam projecten opzetten gaat vaak niet zonder slag of stoot. Ze zijn van dusdanig grote schaal dat er, naast de positieve impact die een dam zou kunnen hebben op een regio en op de energievoorziening van een land, ook altijd negatieve gevolgen te benoemen zijn. Voor de omwonenden betekent het vaak een gedwongen verhuizing, verlies van bezit en cultureel erfgoed. Soms gaat dit ook gepaard met de schending van mensenrechten, omdat de bevolking geen informatie wordt gegeven of om duidelijk akkoord voor de bouw wordt gevraagd. Ook kan bij de bouw het milieu (zwaar) beschadigd worden. In China, het land met de meeste stuwdammen ter wereld, hebben al meer dan 23 miljoen mensen zich naar andere gebieden moeten verplaatsen.
[[{“fid”:”26069″,”view_mode”:”file_styles_artikel_volle_breedte”,”fields”:{“format”:”file_styles_artikel_volle_breedte”,”field_file_image_alt_text[und][0][value]”:””,”field_file_image_title_text[und][0][value]”:”foto: international rivers”},”type”:”media”,”attributes”:{“class”:”styles file-styles artikel_volle_breedte media-element file-file-styles-artikel-volle-breedte”,”id”:”styles-6-0″}}]]Protesten van Brazilianen in New York tegen de bouw van de Belo Monte dam in het Amazone gebied (bron: International Rivers)
De stuwdam projecten van FMO zijn slechts twee van de vele projecten die te kampen heeft met verzet. Zo is er de veelbesproken Belo Monte hydro-elektrische stuwdam in Brazilië, waar de overheid het leger inzette om de protesterende Indianen tegen te houden, en de Drie Kloven Dam in China waarbij gevreesd wordt dat het voor aardverschuivingen en aardbevingen zal zorgen. “Omdat het veelal gaat om dammen die gebouwd worden in inheemse gebieden, treft het vaak mensen die afhankelijk zijn van zo’n rivier. Hierdoor stuit de bouw van een stuwdam al snel op verzet, omdat je de hele levenswijze van mensen verstoord” verklaart Anouk Franck van Both ENDS. Wanneer de druk van lokale bevolking en ngo’s te groot wordt kiezen sommige financiers ervoor zich terug te trekken, zoals bijvoorbeeld meerdere malen het geval was in Nepal (de Wereldbank in 1995 en de Asian Development Bank in 2011).
Dat een dam niet alleen effect heeft voor de lokale bevolking maar ook voor de politieke relaties met omliggende landen is wel gebleken uit het jarenlange gesteggel om de bouw van de Grand Ethiopian Renessaince Dam bij de blauwe nijl. Soedan en Egypte willen eerst duidelijk onderzocht hebben in hoeverre de bouw hiervan hun watervoorraad zal beïnvloeden. Vorig jaar dreigde de regering van Egypte zelfs met militair ingrijpen als de bouw niet stopgezet zou worden. In Ethiopië zelf is de bouw ook een heet hangijzer, onder meer omdat ambtenaren ieder jaar een maandsalaris in moeten leveren ten behoeve van de dam.
Gevolgen
Wanneer er ondanks protesten toch door wordt gebouwd zijn de sociale en economische gevolgen voor de bevolking soms lastig te meten. In oost Turkije loopt al sinds eind jaren tachtig het Southeast Anatolia Regional Development Project om in totaal 21 dammen (en 19 waterkrachtcentrales) te bouwen. Terwijl sommigen nog in aanbouw zijn, zijn de gevolgen van anderen al jaren merkbaar in de regio. Zo heeft de Ataturk dam die in 2000 voltooid was meer welvaart gebracht in de omliggende dorpen (Trouw 2007). Tegelijkertijd hebben buurlanden Irak en Syrië gemerkt dat de dammen over de Eufraat hebben gezorgd voor dreigende watertekorten aan hun kant en moesten deze overheden Turkije vragen voor een grotere watertoevoer.
Hoe zal het aflopen met de stuwdamprojecten van FMO in Panama en Honduras? FMO zegt ondanks de kritiek vooralsnog door te zullen gaan met het ondersteunen van het Agua Zarca project, en voor de Barro Blanco dam in Panama wacht FMO de conclusie af van een onafhankelijk panel die de klacht van de lokale bevolking zal onderzoeken.
Bij het bouwen van een stuwdam lijkt te gelden: bezint eer ge begint.
foto's:
Drie Kloven Dam China: Pedro Vasquez Colmenares (flickr)
Protesten tegen Belo Monte: International Rivers (flickr)
