Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld.
Word abonnee
Carnaval staat voor de deur en het is spitsuur in mijn WhatsAppgroep ‘Carnaval ’20’. We hebben namelijk last-minute overleg over wat de outfit dit jaar gaat worden. Ideeën vliegen over en weer, het ene nog uitbundiger dan het andere. Dan zegt iemand: ‘Laten we allemaal als een land gaan!’ Er wordt enthousiast gereageerd. ‘Jammer, ik heb m’n Chinees bij m’n ouders laten liggen’, zegt iemand. Ter inspiratie worden screenshots van een carnavalssite gedeeld. Een Geisha, een Arabier en Peruaanse boer passeren de revue.
Nu ken ik niet iedereen uit de groep én ben ik de enige niet-witte persoon. Ik wil uitleggen waarom deze outfits niet oké zijn, maar wil niet de carnavalsvoorpret bederven. De ‘we mogen tegenwoordig helemaal niets meer’-dooddoener ligt op de loer. Geen reden om er niets van te zeggen natuurlijk; toch betrap ik mezelf erop rekening te houden met de witte fragiliteit1 die ik zie, lees en voel. Maar bewustwording begint bij ongemak, en dan maar het mijne.
“
Je kunt online zonder moeite een ‘Afrikaans Zulu-pak’ of ‘inboorling’-outfit' kopen
Ik ken carnaval uit de Achterhoek, maar heb het jaren niet gevierd. Toen ik het internet afstruinde op zoek naar een carnavalsoutfit schrok ik van wat ik tegenkwam. Op hun onschuldigst verbeelden ze enkele stereotyperende (vaak niet kloppende) aspecten van een bepaalde cultuur (denk: Bollywood- of Flamencodanser), en op hun ergst zijn het ronduit racistische karikaturen (‘Indiaan’, ‘Eskimo’ of ‘Afrikaan’). Je kunt op websites als feestkleding.nl of carnavalskleding.nl zonder blikken of blozen een ‘Afrikaans Zulu-pak’, Afrikaanse kaftan of ‘inboorling’-outfit (inclusief donkere schmink) kopen. Allemaal onder de categorie ‘culturen en landen’ – al zou die beter ‘racistische karikaturen’ of ‘culturele toe-eigening’ kunnen heten.
De culturele elementen worden met carnaval namelijk even ‘geleend’ – wat genormaliseerd is aangezien jezelf verkleden precies het hele punt is met dit feest. Het pijnpunt van culturele toe-eigening ligt bij de historische onderdrukking van de ene groep, waar de dominante groep gewin of spot uit haalt. En spot is bij carnaval nu juist de bedoeling van het – oorspronkelijk katholieke – volksfeest.
Alles kan, alles mag
Verkleden diende om de sociale orde om te draaien op een manier die in het ‘echte’ leven niet kon. Thema’s of groepen werden op de hak genomen, zoals de dorpsbevolking bijvoorbeeld deed met de stedelijke adel. Ironisch dat carnaval in de Middeleeuwen draaide om het bespotten van machtshebbers, terwijl tegenwoordig juist gemarginaliseerde groepen bespot worden.
Deze spot en culturele toe-eigening raken aan het racismedebat dat langzaamaan ook carnaval bereikt. Pete Wu
schreef in 2017 over racistische carnavalsliedjes gericht op Chinezen. ‘Als je niet weet dat het racistisch is, dan is die carnavalsbubbel van onwetendheid een hemel’, zei hij. En dat is het. Alles mag en alles kan, dat is de norm tijdens dit ‘volksfeest’. En dat is nu juist het probleem, zo werd vorige week duidelijk, toen Radio 10 het carnavalsnummer
‘Voorkomen is beter dan Chinezen’ uitbracht als ‘satire’ rond het Coronavirus.
In 2018 ontstond ophef over een carnavalswagen van een Twentse carnavalsvereniging waarvan de leden zich verkleed hadden als ‘Afrikaanse inboorlingen’. Dat het zwart schminken van hun lichamen een vorm van blackface2 was, daar ‘herkende de vereniging zich niet in’.
In België kwam vorig jaar een carnavalsoptocht in het Belgische Aalst in het
nieuws door een praalwagen met Joodse karikaturen, inclusief pijpenkrullen, haakneuzen en een kist met geld. Verschillende partijen spraken zich kritisch uit over de antisemitische wagen. Als reactie
waarschuwden Aalsterse carnavalsverenigingen dat er onder het mom van vrijheid van meningsuiting aankomend weekend extra veel Joodse karikaturen zullen rondlopen. Meer racisme als reactie op beschuldigingen van racisme. Gezellig.
Cultuur is geen kostuum
Waar in Nederland nog geen brede discussie gaande is over de gebruiken rond en de kostuums op carnaval, leeft dit in andere landen wel al. In de VS spreekt een groeiende beweging zich uit over de culturele toe-eigening tijdens verkleedfeest Halloween, onder de leus ‘
mijn cultuur is geen kostuum’. Ook op Halloween, waar je van oudsher zo eng mogelijk verkleed ging om geesten af te schrikken, is de nadruk verschoven en kan iedereen, net als bij carnaval, als van alles verkleed gaan. Kritiek richt zich bijvoorbeeld op outfits die oorspronkelijke bewoners van de VS, Hawaïanen, Arabische sjeiks, Chinezen of ‘Afrikanen’ moeten voorstellen.
“
in Brazilië legt #IndiaanisgeenKostuum sinds een paar jaar het racisme tegen oorspronkelijke bewoners van Brazilië bloot
Ook in Brazilië legt de hashtag #ÍndioNãoÉFantasia (‘Indiaan is geen kostuum’) sinds een paar jaar het racisme tegen, maar ook de hyperseksualisering van de oorspronkelijke bewoners van Brazilië bloot. Latijns-Amerikacorrespondent Sandra Korstjens schrijft in een
column hoe ze mensen sprak die vooral verbaasd waren over de ophef. Hadden ze het dan al die jaren fout gedaan? Diezelfde verbazing en ontkenning van het probleem zie ik ook in Nederland.
Waar ligt de grens?
Een van mijn vrienden merkte op dat het ‘niet onze bedoeling is om te beledigen, maar juist om de culturen te laten zien’ – een veelgehoord misverstand. Veel vrienden die ik ernaar vroeg zagen het als grijs gebied, maar vonden de grens liggen bij schmink of gedrag. Schijnbaar is het lastig te beoordelen waar culturele uitwisseling eindigt en culturele toe-eigening begint.
De Amerikaanse schrijfster Maisha Z. Johnson legt het verschil uit tussen culturele waardering, waar wederzijdse uitwisseling van belang is, en culturele toe-eigening, waarbij machtsmechanismen een rol spelen. Schrijfster Anousha Nzume voegt hieraan toe: ‘Ik verbied niks. Ik vraag jullie alleen om te begrijpen dat zomaar onderdelen van andermans cultuur gebruiken alleen ‘onschuldig’ zou zijn in een wereld zonder machtsverhoudingen, zonder systematisch racisme, zonder wit privilege.”
Verkleed gaan als Fransman bijvoorbeeld, is anders dan verkleed gaan als
‘Afrikaan’. Beide gaan uit van (etnische, culturele) stereotypen, al scheer je in het tweede geval in plaats van één land 54 landen over één kam. Maar ook speelt hier het ongemak van de scheve machtsverhoudingen tussen Europese en de meeste Afrikaanse landen. Nederland heeft een belangrijke rol gespeeld in mondiaal imperialisme en de slavernij die hiermee gepaard ging.
Verkleed gaan als ‘Afrikaan’ is, als je bedenkt hoezeer het continent door deze geschiedenis beschadigd is, nog pijnlijker. Al vind jij je outfit of je bedoelingen onschuldig, je draagt bij aan witte superioriteit door niet-westerse culturen te exotiseren, simplificeren of bespotten. Als je met je ‘Afrikaanse outfit’ dan ook je gezicht en lichaam schminkt, doe je aan blackface.
“
Zolang er ongelijke machtsverhoudingen bestaan, zal culturele toe-eigening racisme reproduceren en wit privilege benadrukken
Zolang er ongelijke machtsverhoudingen bestaan, zal culturele toe-eigening racisme reproduceren en wit privilege benadrukken. Alles kan en alles mag met carnaval, maar dat is geen vrijbrief voor racisme. Ook niet als je het niet zo bedoelt.
Nu heb ik nog steeds niet besloten wat mijn carnavalsoutfit wordt. Ik zou altijd nog als sfeerverpester kunnen gaan. Als feminist killjoy. Of als klokkenluider. Alles kan met carnaval, toch?
Als je dit weekend tijdens carnaval racisme ziet of ervaart, dan kun je daarvan melding maken bij Carnaval Racisme Monitor (door te mailen naar eindhovenkanhet@gmail.com of denboschkanhet@gmail.com) of bij anti-discriminatiebureau RADAR.
