We printen al dubbelzijdig, we schenken fair-tradekoffie, we hebben de gloeilampen reeds vervangen voor led-verlichting en zonnepanelen op het dak geschroefd. What’s next? Wanneer je denkt dat je op kantoor lekker bezig bent met vergroenen, begint het echte werk pas. Als een onderneming werkelijk wil verduurzamen, moet de kern van de business onder de loep worden genomen.
Arjen Boekhold
Ketenregisseur bij Tony's Chocolonely
Een heuse ketenregisseur
“Hoe moeilijk kan het zijn?,” dacht Henk-Jan Beltman toen hij in 2010 begon bij chocolademerk Tony’s Chocolonely. Best moeilijk, ontdekte hij al gauw. “Met alleen wat meer geld voor cacaoboeren, maak je nog geen eerlijke chocoladereep. Je moet naar het hele proces kijken: van de cacaoboon in Afrika tot chocoladereep in de winkel.” Om de keten te verduurzamen stelde Beltman in 2012 een heuse ketenregisseur aan, Arjen Boekhold, die eerder bij hulporganisatie Solidaridad werkte. Boekhold heeft de keten in kaart gebracht en probeert elke schakel daarin, van de arbeidsomstandigheden bij de cacaoboeren tot het transport, de verwerking en de verpakking te vergroenen.
Boekhold: “In de cacao-industrie in Ghana en Ivoorkust is er vaak sprake van gedwongen arbeid of moderne slavernij. Wij zouden makkelijk kunnen verduurzamen en slavernijvrije chocolade kunnen maken door onze cacao in te kopen in Zuid-Amerika. Daar zijn de werkomstandigheden beter. Maar daarmee help je het probleem in Ghana en Ivoorkust niet oplossen.” Tony’s Chocolonely kiest er voor om samen te werken met twee boerencoöperaties in Ghana en Ivoorkust die het een fatsoenlijke prijs betaalt, en ook helpt te professionaliseren. Het chocolademerk kiest er daarentegen bewust voor om de cacao niet in Afrika te verwerken. Beltman: “Dat zou weliswaar lokale banen creëren, maar de opbrengst voor de lokale economie zou zo minimaal zijn, dat het niet opweegt tegen de voordelen om onze cacao in Antwerpen door Barry Callebaut, ‘s werelds grootste chocolademaker, te laten verwerken.”
Geen cacao op de grote hoop
Om de keten te verbeteren moet je constant afwegingen maken. Transparantie is daarbij essentieel. Boekhold: “Een mijlpaal die we hebben bereikt is dat de cacao van onze boeren niet meer op de grote hoop belandt, maar apart wordt verpakt, verscheept en verwerkt. Hierdoor weten we zeker dat elke Tony’s Chocolonely reep ook daadwerkelijk is gemaakt van cacao van onze boeren. Dat klinkt logisch, maar in de cacao-industrie zijn we uniek.” Wat betreft het lokale transport met trucks naar de Ghanese havenplaats Tema en het verschepen naar Antwerpen (per containerschip) staat het chocolademerk nog voor een uitdaging om zijn milieu-impact te verkleinen.
Fairphone
Geproduceerd in China
Democratische fabriek
Waar Tony’s Chocolonely een nog relatief overzichtelijke grondstoffenstroom heeft, staat Fairphone voor de grote opgave om de talloze onderdelen die nodig zijn om een mobiele telefoon te maken op een eerlijke, duurzame manier in te kopen. En dat niet alleen, het Amsterdamse bedrijf wil de telefoon ook nog eens onder fatsoenlijke omstandigheden in elkaar laten zetten in een “democratisch” gerunde fabriek in China. Gelukkig is oprichter Bas van Abel de eerste die toegeeft dat de Fairphone, waarvan de tweede partij deze zomer wordt geproduceerd, nog lang niet fair is en wellicht wel nooit fair zal zijn. “Net als de democratie, is de keten nooit klaar,” zegt Van Abel.
Drie landen spelen een hoofdrol in de aanvoerketen van Fairphone. In de Democratische Republiek Congo koopt Fairphone tin en tantalum uit mijnen die geen eigendom zijn van rebellen en waarvan de opbrengst dus ook niet wordt gebruikt om de burgeroorlog in dat land te financieren. In de Chinese fabriek waar de telefoons in elkaar worden geschroefd, introduceerde Fairphone met succes een soort vakbondstructuur en in Ghana wint de telefoonmaker kostbare grondstoffen uit afgedankte elektronica die hier worden gedumpt, waardoor deze niet verloren gaan.
Menselijke waarden
Door niet alleen geld, maar ook menselijke waarden een plek te geven in het maakproces, hoopt Van Abel een discussie in gang te zetten over de manier waarop producten worden gemaakt en ketens georganiseerd zijn. “Voor ons is het een grote zoektocht. We weten de problemen in de keten vaak niet. Het is ook uitermate complex. Je kan niet zeggen dat de burgeroorlog in Congo de schuld is van Nokia, zo simpel ligt het gewoon niet.”
Fairphone gaat niet alleen een andere relatie aan met toeleveranciers, maar ook met zijn eigen klanten. Om het weggooien van mobieltjes te voorkomen, biedt het klanten bijvoorbeeld aan om reserveonderdelen te bestellen, waarmee gebruikers zelf hun telefoon kunnen repareren. Van Abel: “Dat blijkt nog erg lastig voor een kleine speler zoals wij. De keten is ingericht op volume. Als je een paar extra schermpjes wilt bestellen, is 100 duizend stuks het minimum. Anderzijds werden we gewaarschuwd door juristen dat de kans op schadeclaims hierdoor zou toenemen. Daar hebben we gelukkig geen last van. Onze klanten zijn vergevingsgezinder dan bij grote telefoonmakers, vermoed ik.”
Mede-oprichter ReBlend
Samenwerking tussen schakels
Bij upcycling initiatief ReBlend dat 100% gerecycled textiel maakt uit weggegooide kleding, denken ze dat samenwerking tussen de verschillende schakels in de keten een grote bijdrage kan leveren aan verduurzaming van de sector. “In de modeketen wordt nauwelijks met elkaar gepraat,” zegt mede-oprichter Anita de Wit. Haar bedrijf heeft kledingafvalverzamelaar Humana, textielbedrijf Texperium, de Duitse hogeschool Niederrhein en de ontwerpers van Ahrend, Brown Clothes en Studio Sillekens bij elkaar gebracht om nieuwe producten te maken uit weggegooid textiel.
Kleding van ReBlend
Foto: Team Pieter Stigter
Tijdens de Amsterdam Fashion Week in juli presenteerde Brown Clothes de eerste collectie die uit dit samenwerkingsverband is ontstaan. De Wit: “Door samen te werken worden misverstanden weggenomen over wat er nog met restmaterialen kan worden gemaakt en ontstaan nieuwe mogelijkheden om materialen blijvend in de kringloop te houden. Veel kledingafval wordt nu weggegooid omdat kleuren en kwaliteit minder zijn. Maar de mogelijkheden om dat afval te gebruiken als grondstof voor nieuwe producten zijn enorm – niet alleen voor 100% natuurlijke materialen, maar ook voor gemengde en chemische stoffen.”
Dichterbij huis halen
Net als Fairphone loopt ReBlend tegen de grootschaligheid en de efficiency van de bestaande industrie op. “Dat maakt het lastig zo’n nieuwe, vooralsnog kleinschalige textielstroom te ontwikkelen. Het is vooral moeilijk om een industriële spinfabriek te vinden die de 100% gerecyclede vezels wil spinnen” Wat betreft de productielocatie kiest ReBlend voor Italië in plaats van voor China. Niet dat het er daar veel beter aan toe is, erkent De Wit. “De werkomstandigheden en de lonen in de Italiaanse textielindustrie lijken steeds meer op die in China. Maar door de sociale problematiek dichterbij huis te halen wordt het wel beter zichtbaar en makkelijker op te lossen.”
