Verschillende keren bezocht De Kluijver de afvalstortplaats Agbogbloshie bij de Ghanese hoofdstad Accra. Duizenden mensen werken daar illegaal op de enorme vuilnisbelt, op zoek naar iets bruikbaars. Elektronica wordt vaak met batterij en al in de fik gestoken, met als doel overgebleven metaal te verzamelen voor de verkoop.
Een onverantwoorde situatie, zegt De Kluijver (33), van huis uit bedrijfskundige en consultant. Bodem, water en lucht raken ernstig vervuild. ’’Het is gevaarlijk voor de gezondheid. Elke dag staan ze daar te werken in de rook. Ook gebruiken ze chemicaliën om in de open lucht restjes goud uit apparaten te halen, heel ongezond.’’
De Kluijver houdt zich al langer bezig met de handel in tweedehands mobieltjes, maar dan op een ander manier. Hij koopt sinds 2009 in Nederland afgedankte mobiele telefoons op van bedrijven om ze een tweede leven te geven in Afrika. “De apparaten doen het vaak nog prima.”
In ontwikkelingslanden is grote behoefte aan goedkope telefoons, stelt De Kluijver. "Onze tweedehands Nokia’s, Blackberry’s en iPhones zijn van goede kwaliteit en gaan meestal nog jaren mee. Een prima alternatief voor goedkope Chinese mobieltjes, die snel stuk gaan.’’ Juist omdat hij deze telefoontjes naar Afrika brengt, voelde hij zich extra ongemakkelijk.
Milieuregelgeving
Ook in Afrika worden veel mobieltjes afgedankt, maar pas als ze echt stuk zijn. In sommige landen wordt wel ingezameld, aldus De Kluijver. ’’Maar dan worden de telefoons doorverkocht naar landen als Pakistan en India, waar het niet zo nauw wordt genomen met zaken als kinderarbeid en milieuregelgeving. Of belanden ze alsnog op vuilnisbelten.’’
Met zijn in 2011 opgerichte organisatie Closing the Loop wil De Kluijver daar verandering in brengen. ’’Het streven is om evenveel mobieltjes uit Afrika terug te halen als dat daarheen gaan vanuit andere delen van de wereld, zo’n twintig miljoen per jaar. We werken samen met Fairphone. Voor elke verantwoord geproduceerde mobiele telefoon die Fairphone verkoopt, reduceren wij de afvalberg in ontwikkelingslanden met twee of drie telefoons.’’
E-waste
Closing the Loop focust zich voorlopig op Ghana. ’’Dat land is berucht om de hoeveelheid e-waste, en is tegelijk in Afrika een van de betere landen om te ondernemen. Het doel is om over een paar jaar actief te zijn in meer landen, zoals Nigeria, Kenia en Tanzania.’’
In Ghana zamelt Closing the Loop mobieltjes in via kerken, scholen, stichtingen, handelaren en reparateurs. De eigenaren krijgen geld voor hun afgedankte mobiel. "Zo’n 20 of 30 eurocent. Dat lijkt niet veel, maar het gaat vaak om mensen die minder dan een dollar per dag verdienen. Het is mooi meegenomen, anders krijg je niets voor je oude telefoon.’’
Geld en vertrouwen’’Natuurlijk, geld is een belangrijke reden voor mensen om hun kapotte mobiel aan ons te geven’’, zegt ondernemer Mose 'Nana' Yaw Aidoo van Recell Ghana, een bedrijf dat mobieltjes verkoopt en repareert. Daarnaast zamelt hij nu kapotte mobiele telefoons in voor Closing the Loop. ’’Maar we leggen ook uit dat het belangrijk is voor onze kinderen dat we materialen hergebruiken. Anders belanden de mobieltjes uiteindelijk met computers en laptops op een vuilnisbelt waar ze in brand worden gestoken, heel slecht voor de gezondheid.’’ Om in Ghana succesvol mobieltjes in te zamelen, moet je eerst vertrouwen winnen, zegt Nana. Hij heeft een netwerk van organisaties, ziekenhuizen, scholen en kerken opgebouwd waar zijn medewerkers oude mobieltjes kunnen afhalen. Nana wil graag uitbreiden naar andere landen, er ligt volgens hem volop werk te wachten. ’’Mensen zullen altijd mobieltjes blijven kopen.’’
Tien cent
Closing the Loop wil lokaal ondernemerschap stimuleren en banen creëren, aldus De Kluijver. ’’We hebben in Ghana nu twaalf mensen voor ons werken. Zo gaat een jonge Ghanees nu een keer per week terug naar zijn geboortedorp om mobieltjes op te kopen voor tien cent. Daar verdient hij dus geld mee.’’ Educatie is volgens De Kluijver een andere belangrijke doelstelling. ’’Het milieubewustzijn in Afrika is bijna nul.’’
De mobieltjes gaan naar Umicore in België, een van de weinige smelterijen op de wereld die waardevolle metalen voor 95 tot 99% kunnen terugwinnen. Met ongezonde en milieu-onvriendelijke methoden in Afrika lukt het om hooguit 25% van de metalen eruit te halen, aldus De Kluijver. Het liefste zou hij ook zo’n moderne smelterij in Afrika zien. ’’Maar daarvoor is een investering nodig van 500 miljoen euro, dat durven de grote bedrijven voorlopig niet aan in Afrika.’’
Verkoop mobieltjes op straat, Tanzania
(Foto: Closing the Loop)
Smartphones
Bij de terugwinning van metalen uit mobieltjes levert goud volgens De Kluijver het meeste op. Maar ook zilver, platina, palladium en in mindere mate koper zijn geld waard. Winst maakt Closing the Loop nog niet. ’’Om rendabel te zijn, moeten we een half miljoen tot een miljoen mobieltjes per jaar recyclen. We zitten dit jaar tot nu toe op 100.000.’’
Telefoonproducenten en providers doen volgens De Kluijver niets of veel te weinig om het groeiende probleem van elektronisch afval in ontwikkelingslanden te beteugelen. Wereldwijd werden in 2013 volgens het onderzoeksbureau Gartner 1,8 miljard mobieltjes verkocht, waarvan ruim de helft smartphones. De Kluijver schat dat slechts zo’n 300 miljoen apparaten verantwoord worden gerecycled. Nederlanders kochten volgens onderzoeksbureau Gfk vorig jaar alleen al zo’n 4,6 miljoen smartphones.
Anderen zamelen ook mobieltjes inDe Franse telecomprovider Orange houdt zich op bescheiden schaal bezig met het inzamelen van mobieltjes in Afrika. Orange heeft afvalinzamelpunten in Burkina Faso, Benin, Madagaskar, Nigeria en – sinds kort – Ivoorkust. Dit in samenwerking met de organisatie Emmaüs International. De telefoons worden gedemonteerd in Frankrijk.
De organisatie WorldLoop is in diverse Afrikaanse landen betrokken bij projecten om elektronisch afval te verzamelen en te recyclen. Daaronder het WEEE Centre in de Keniaanse hoofdstad Nairobi, een van de eerste faciliteiten in Afrika voor een verantwoorde verwerking van e-waste.
Met Closing the Loop wil De Kluijver aantonen dat het mogelijk is om in Afrika mobiele telefoons in te zamelen en te recyclen, op den duur zelfs winstgevend.
Terug naar de afvalstort in Accra. Komen de werkers daar straks niet zonder inkomsten te zitten als er geen mobieltjes meer worden gedumpt? De Kluijver: ’’Het kan best zijn dat ze het gaan merken, en dan boos worden. Maar misschien kunnen ze in de toekomst helpen bij het inzamelen van mobieltjes. Daar kunnen ze ook geld mee verdienen.’’
