Te dik? Dat komt door je buurt

Dynamiek
Jaap Seidell zit aan tafel in zijn ruime werkkamer op de vijfde verdieping van de Amsterdamse Vrije Universiteit. Volgens hem worden die oorzaken die ten grondslag liggen aan overgewicht niet serieus genoeg genomen: “Je moet overgewicht zien als een symptoom van onderliggende problemen in de samenleving. Ik kom net terug uit China, daar is obesitas bij kinderen de afgelopen tien jaar met een factor 200 toegenomen. Dat heeft veel te maken met het feit dat mensen minder zijn gaan bewegen, meer zijn gaan snacken en tegenwoordig veel suikerhoudende dranken nuttigen. Dat obesitasprobleem gaat niet alleen om eten, maar maakt deel uit van een maatschappelijke dynamiek.

De redenen waardoor mensen ongezonder gaan eten zijn minstens even belangrijk als de medische invalshoek. Veel biomedici en dieetgoeroes reduceren voedsel tot een zakje met nutriënten die je in mensen moet stoppen. Aan de andere kant staat dat complexe wereldvoedselsysteem, dat eten puur als handel beschouwt. Daar tussenin zijn we vergeten dat voedsel in eerste instantie te maken heeft met cultuur, met identiteit en met verbroedering tussen mensen.”

De-medicaliseren
In Het Voedsellabyrint pleiten Seidell en Halberstadt voor een volgens hen ‘radaicaal andere visie’ op overgewicht en voedsel: om obesitas te begrijpen moet voedsel weer context krijgen. Seidell: “We moeten overgewicht de-medicaliseren om het probleem bij de wortels te kunnen aanpakken. Obesitas is een waarschuwingssignaal, net als een dode kanarie in een kolenmijn. Als je in een bepaalde wijk veel kinderen met overgewicht ziet, dan weet je dat er iets aan de hand is. Vaak heeft dat veel te maken met de fysieke omgeving, niet alleen met voedingspatronen. Kinderen zitten bijvoorbeeld vaak binnen omdat er buiten te veel verkeer is, of er te weinig speelplekken zijn.”

Wat nu vaak vergeten wordt in de strijd tegen overgewicht is bijvoorbeeld simpelweg de aanwezigheid van gezond eten in een bepaalde wijk. Seidell: “In Nederland is obesitas een groter probleem in bepaalde sociale groepen dan in andere. In Amsterdam zijn 30.000 kinderen te zwaar, driekwart daarvan woont in Nieuw-West, Noord of Zuidoost. Dat zijn allemaal armere wijken en dat is niet toevallig. Welvaartsziekten komen vaker voor bij armen dan bij mensen die genoeg kennis en geld hebben om gezond te koken. Tussen Amsterdam-Zuid en Nieuw-West zit 15 jaar verschil in gezonde levensverwachting.”

McDonald’s
Volgens Seidell ligt de oplossing voor het Nederlandse obesitasproblemen in de sociale en economische opmaak van de wijk of de stad waar iemand woont: “Je moet mensen die te dik zijn niet te snel willen beoordelen. Als mensen in de stad gaan wonen neemt de afstand tot het voedsel toe. Stadskinderen zijn gewend geraakt aan eindeloze rijen met producten in de supermarkt. Als beide ouders in de armere wijken dan ook nog eens twee banen hebben om rond te kunnen komen wordt er vaak niet eens meer gezamenlijk gegeten. Daardoor komen kinderen in sneller bij McDonald’s terecht. Ze eten veel te weinig groenten omdat ze er gewoonweg niet mee in aanraking komen. Problemen in die buurten los je eerder op door bijvoorbeeld schooltuinen aan te leggen dan door het geven van voorlichting. Zet kinderen in een tuin met een schoffel en een gieter, dan zal je resultaat zien.”

Obesitas kan en mag dan ook niet als een geïsoleerd fenomeen gezien worden. Seidell trekt de vergelijking met de zogenaamde Amerikaanse ‘voedselwoestijnen’; stadsbuurten in de Verenigde Staten waar geen vers voedsel meer te verkrijgen is: “Mensen eten meestal hetgeen wat er aangeboden wordt. In de westerse wereld zijn dat allemaal zakjes, pakjes en bewerkte voedingsmiddelen, maar in de binnenlanden van Guatemala zijn dat fruit, granen en knollen. Onze voedselomgeving bepaalt onze keuzes. Je kunt de volledige keuzeverantwoordelijkheid wel bij de consument willen leggen, maar zo simpel is het niet. Vooral als die consument in een omgeving verkeert waar nou eenmaal weinig keuzes zijn. Overheden hebben de verantwoordelijkheid om de gezonde keuze eenvoudig en goedkoop te maken. Schoolbesturen kunnen er bijvoorbeeld voor kiezen om drinkwater beter beschikbaar te maken. Nu staat er vaak een frisdrankautomaat in de hal waar een flesje water even duur is als een flesje frisdrank. Geen puber die dan het water zal kiezen.”