"Het is volkomen duidelijk dat we deze regels voor investeerdersbescherming afwijzen", zei de Duitse minister voor Economische Zaken Sigmar Gabriel afgelopen week volgens Duitse media tegen de Bundestag. Daarmee doelde hij op de clausule in het vrijhandelsverdrag tussen Canada en de EU, dat zo goed als af is, waarmee bedrijven buiten nationale wetgeving om een claim kunnen indienen tegen een overheid als ze door acties van die overheid benadeeld worden.
Wat is investeerdersbescherming?
Investeerdersbescherming heet ook wel investeerder-staatarbitrage, in het engels Investor State Dispute Settlement (ISDS). In handelsverdragen tussen landen wordt doorgaans een ISDS-clausule opgenomen. Dat geeft investeerders, bijvoorbeeld bedrijven die in een ander land een fabriek hebben staan, de mogelijkheid een schadeclaim in te dienen bij de overheid van een land. Die claim wordt behandeld door een transnationaal tribunaal.
ISDS-clausules zijn niet per se nieuw, maar de handelsverdragen waar de EU nu over onderhandelt, CETA maar vooral TTIP (met de VS), zijn zó groot dat de investeerdersbescherming ook veelomvattender wordt. Tegenstanders zijn bang dat multinationals zullen gaan dreigen met schadeclaims als overheden wetgeving op het gebied van milieu of mensenrechten aankondigen, die de winst van een bedrijf kan beïnvloeden.
Heronderhandelen een politieke ramp
De opmerkingen van de Duitse minister (tevens partijleider van coalitiepartij SPD) zijn opvallend. Vanavond komen de Canadese minister-president Stephen Harper, Commissievoorzitter Manuel Barroso en voorzitter van de Europese Raad Herman van Rompuy bijeen in het Canadese Ottawa, om officieel het einde van de onderhandelingen over CETA (Comprehensive Economic and Trade Agreement) aan te kondigen. In Duitse media wordt nu gespeculeerd dat Duitsland de onderhandelingen zou willen heropenen. Dat is volgens Wojtek Talko, woordvoerder van eurocommissaris Karel de Gucht (Handel), niet aan de orde. Maar áls dat wel zo zou zijn, "is dat niet zonder gevolgen," zegt Talko. "Canada moet ook opnieuw naar de onderhandelingstafel willen, en wie weet komen zij dan ook weer met nieuwe punten."
Ook professor Christian Tietje aan de Universiteit van Halle-Wittenberg, met een leerstoel op het gebied van publiekrecht, Europees en internationaal recht, geeft aan dat heronderhandelen geen sinecure is. "Dat is politiek gezien natuurlijk een ramp. Je kunt niet alleen het gedeelte dat je niet bevalt op tafel leggen. Deze verdragen zijn een pakket. Als je dat openmaakt, komen er meer onderwerpen op tafel." Zo zijn de Canadezen niet bijzonder te spreken over regels rondom voedingswaren met een geografische bescherming, zoals parmezaanse kaas (die alleen uit Parma mag komen). Daar zouden zij best opnieuw over willen praten.
Heronderhandelen is politiek gezien natuurlijk een ramp
Blauwdruk voor TTIP
Het handelsverdrag met Canada wordt alom gezien als een blauwdruk voor dat ándere handelsverdrag, TTIP. Daarover onderhandelen de EU en de VS volgende week weer, en ook daar is de investeerdersbescherming een heikel punt. Dat CETA als blauwdruk dient, is onbetwistbaar, zegt Tietje. "De EU heeft afgelopen jaar voorbeeldteksten over investeerdersbescherming online gezet om het publiek op te laten reageren", zegt hij, "die kwamen één op één uit de CETA-tekst."
Dat de Duitsers huiverig zijn voor investeerdersbescherming is niet zo gek. Het Zweedse energiebedrijf Vattenfall heeft een enorme schadeclaim ingediend tegen de Duitse overheid, nadat die besloot te stoppen met kernenergie. Vattenfall heeft voor miljarden geïnvesteerd in Duitse kerncentrales. Die miljarden wil het bedrijf nu verhalen op de Duitse overheid.
Toch is Vattenfall volgens Tietje niet de voornaamste reden dat de Duitsers zo gekant zijn tegen de investeerdersbescherming. "Geen politicus zal het hardop zeggen, maar het heeft niets met het mechanisme van investeerdersbescherming te maken. Er heerst sinds de NSA-affaire een enorm wantrouwen naar Amerikanen toe. Daarom wantrouwen ze TTIP, en in het verlengde ook CETA."
Geen politicus zal het hardop zeggen, maar er heerst in Duitsland sinds de NSA-affaire een enorm wantrouwen naar Amerikanen toe
Procedure
Gaat Duitsland het langbevochten verdrag tussen Canada en de EU (de onderhandelingen hebben vijf jaar geduurd) nou dwarsbomen? Voorlopig waarschijnlijk niet. "Het verdrag is essentieel voor de Duitse economie", zegt Tietje, "dus ze willen er echt niet zomaar van af."
Als vanavond de onderhandelingen volgens planning officieel afgesloten worden, begint een maandenlang traject waarin het verdrag juridisch gladgestreken wordt. Daarna gaat het verdrag naar de Europese Raad (waarin de regeringsleiders van de lidstaten vertegenwoordigd zijn), die kunnen aangeven of ze vinden dat het overeengekomen verdrag voldoet aan het mandaat dat ze aan de Commissie hebben gegeven. Ook het Europees Parlement moet instemmen met het akkoord. Dat proces heet ratificeren.
Juridisch gezien is het voor Duitland (of andere lidstaten) nog mogelijk het verdrag te verwerpen tot het door de Raad én Parlement geratificeerde verdrag door de voorzitter van de Raad is overhandigd aan de Canadese premier, en de Raadsvoorzitter het geratificeerde document uit Canada in ontvangst neemt. Pas dan is het verdrag een juridisch bindend document.
