Westerse ‘duurzaamheid’ heeft niets met de natuur te maken

Ook andere mensen die ik ontmoette, verzetten zich tegen de economische blik waarmee wij naar de natuur kijken, een blik die zich ook in ons idee van duurzaamheid heeft genesteld. Waar komt ‘ons’ idee van duurzaamheid eigenlijk vandaan? Daarvoor moeten we minstens terug naar 1713, toen de Duitse boekhouder Hans Carl von Carlowitz voor het eerst schreef over ‘Nachhaltigkeit’, of ‘duurzaamheid’.

Er was bezorgdheid over krimpende bossen en beschikbaar hout voor de groeiende kolenmijnindustrie en de bloeiende scheepsbouw voor koloniale expansie. De Duitse bossen verdwenen in rap tempo. Toen ook de Engelse kolenmijnen leeg raakten, werd de uitputbaarheid van natuurlijke hulpbronnen steeds breder erkend.

Sindsdien is het heersende duurzaamheidsdiscours weinig veranderd. Steeds vaker wordt gesproken over ‘groene’ groei: economische vooruitgang en welvaart ten behoeve van de huidige en toekomstige (westerse) generaties.

“Duurzaamheid is verbonden aan eeuwenoude roofzuchtige verlangens die de natuur zien als willoos, als iets wat maximaal benut moet worden”, zegt ook Ariruma Kowii, hoogleraar cultuurstudies en oorspronkelijke volkeren aan de Ecuadoriaanse universiteit Andina Simón Bolívar. “Dit ontwikkelingsdenken is sinds de kolonisatie van Noord- en Zuid-Amerika geïntroduceerd en sindsdien niet veranderd.” Volgens zowel Medina als Kowii is dat de kern van de ecologische problemen.

“Deze dammen worden gebouwd onder het mom van duurzame energie, maar ze veranderen de koers van rivieren drastisch, maken vismigratie onmogelijk en beïnvloeden culturele tradities van oorspronkelijke bewoners, bijvoorbeeld door heilige plekken onder water te zetten”. Ondanks alle nadelen financieren ontwikkelingsorganisaties als de Wereldbank waterkrachtprojecten, vanuit het idee dat deze ‘schone’ energie economische vooruitgang stimuleert.

Oudere generaties zijn bijvoorbeeld vaak helemaal tegen boskap omdat het bos voor hen nog een belangrijke spirituele waarde heeft. Zoals een van hen vertelde: “Onze voorouders hadden intieme relaties met het bos en communiceerden met de bomen. Zolang zij leven, beschermen zij ons en geven ze ons zuurstof. Dat wil je toch niet verkopen?”

Jongere generaties volgen echter onderwijs in de steden en zien het bos wel als hulpbron voor de lokale economie. Maar de duurzame bestemmingsplannen worden van bovenaf bepaald en gelden voor iedereen. Zeldzame culturele tradities moeten opeens passen bij het bos als economisch model. Een westerse zienswijze wordt opgelegd, waarin de mens centraal staat en iedereen afhankelijk wordt van de ‘duurzame’ houtkapindustrie, ook degenen die zich er nog tegen verzetten.

Wat oorspronkelijk het woongebied van de Mapuche was, is nu een trekpleister voor ecotoeristen, gemarkeerd als ‘onaangetaste wildernis’. “De Mapuche zijn daar van hun land verdreven, net als in veel andere Chileense parken. Terwijl zij er al sinds honderden jaren voor Christus woonden zonder de biodiversiteit aan te tasten. Voor hen is dit een bezetting van hun land.”

Bijna 80 procent van de wereldwijde biodiversiteit bevindt zich in gebieden van oorspronkelijke bewoners, volgens het World Resources Institute. Maar het past niet in het plaatje van onze moderne, groene idealen dat er mensen leven in ‘onaangetaste wildernis’. En dus wordt land bezet vanwege een nieuwe ‘realiteit’ die mens en natuur van elkaar scheidt.

Zoals de Colombiaanse antropoloog Arturo Escobar schrijft, zijn er ‘niet langer moderne oplossingen voor de moderne problemen waarin we verkeren’. Hij wijst daarom hoopvol naar de strijd die oorspronkelijke groepen leveren voor zelfbeschikking en landrechten.

Het startpunt is de spirituele relatie tussen de Pewenche en de oeroude boomsoort araucaria araucana (ofwel pewen). Zij zien deze boom als de moeder van hun bestaan, en zijn afhankelijk van haar kastanjeachtige vrucht. Zodoende beschermen ze de bomen al sinds de jaren 70 tegen de houtkapindustrie.

Nu de boom op de rode IUCN-lijst van met uitsterven bedreigde soorten staat, geloven wij dat hun leefwijze de basis kan zijn voor een alternatieve vorm van natuurbehoud. Daarbij is een langzaam opgebouwde dialoog met oorspronkelijke bewoners essentieel. In kleine stapjes komt een ecologische én rechtvaardige toekomst hopelijk binnen handbereik.

Dit artikel verscheen eerder in OneWorld-magazine.