Hoewel Ethiopië en Liberia meer dan 5500 kilometer van elkaar liggen, en een hongersnood toch net iets andere thematiek is dan een ebola-epidemie, hebben Bob Geldof en consorten, dertig jaar na dato, een vierde versie van het nummer ‘Do They Know It’s Christmas Time?’ op de markt gebracht. Dit keer dus om geld in te zamelen voor de strijd tegen ebola.
[[{“fid”:”31884″,”view_mode”:”file_styles_artikel_volle_breedte”,”fields”:{“format”:”file_styles_artikel_volle_breedte”,”field_file_image_title_text[und][0][value]”:”Band Aid 30 zingt voor ebola”,”field_file_image_alt_text[und][0][value]”:”Band Aid 30 zingt voor ebola”},”type”:”media”,”link_text”:null,”attributes”:{“alt”:”Band Aid 30 – Do They Know It’s Christmas? (2014)”,”height”:”327″,”width”:”581″,”class”:”media-element file-file-styles-artikel-volle-breedte”}}]]
Moeite met relativeren
Ik sprak hierover met een aantal vrienden uit Uganda, en de meesten reageerden lacherig. Woorden als ‘White Men’s Burden’ en ‘neokoloniale erfenis’ vielen. Ze wuifden het weg als een slechte grap. Ik zou willen dat ik hetzelfde kan doen, maar heb meer moeite met het relativeren, merk ik. Helemaal toen ik gisteren De Wereld Draait Door keek, waar een glunderende Matthijs van Nieuwkerk en dito koor van (mij onbekende) Nederlandse popartiesten de Nederlandstalige versie van het nummer ten gehore bracht, dat door Jan Rot tot ‘Geef meer Ge-he-he-he-he-held’ omgedoopt was.
Het is bijna kerst, en dus hoog tijd om onszelf, mijmerend bij het warme haardvuur, voor de vierde keer in dertig jaar te pijnigen met de onzinnige vraag of die zielige Afrikanen wel weten wat kerst is. Not again, Bob! Het idee dat wij middels beroemde popsterren de arme en passieve Afrikaan kunnen redden, ontstond tijdens de première van dit nummer, begin jaren ’80.
Voor het eerst kwam toen ‘de Afrikaan’, hongerend, uitgemergeld en vaak bijgestaan door de karakteristieke vliegjes om het hoofd, via de beeldbuis onze woonkamer binnen. Context was de hongersnood in Ethiopië. En of wij wisten of zij wisten of het kerst was, en dat we daarom geld moesten betalen, zodat zij gered konden worden en wij ons weer met een gerust hart aan een stuk te vette kalkoen konden verschalken.
Veel leed, veel geld
Natuurlijk wil je graag iets doen als je met zulk leed geconfronteerd wordt. En dertig jaar geleden bracht het liedje dan ook 35 miljoen gulden op. Een enorm bedrag (dat helaas niet helemaal juist terechtkwam, maar door het Ethiopisch regime misbruikt werd om het eigen volk te deporteren naar andere plekken in het land).
En nu zal het vast ook weer veel geld opbrengen. Het lastige van kritiek leveren op het nummer is dat het zonder slechte intentie gemaakt is. Maar misschien zijn goedbedoelde slechte initiatieven wel het ergst van allemaal, omdat wij zelf zo overtuigd zijn van het goede aan de boodschap, dat we niet meer kunnen zien wat een slechte gevolgen deze heeft. Immers, Zwarte Piet is ook alleen maar een gezellige kindertraditie, right?
Foutieve beeldvorming
De domme feitelijke onjuistheden en overtrokken stereotyperingen over Afrika (een continent met 1,3 miljard inwoners en 54 landen) die overal in de tekst van het lied de kop op steken (zie kader) zijn nog maar een lachwekkend – zij het niet tenenkrommend – begin van waarom het lied zo veel kwaad doet als het op beeldvorming van het continent aankomt.
‘How can they know it’s Christmas time at all?’Natuurlijk weten Afrikanen wat kerst is. Hoewel ons land naar schatting ‘slechts’ 8,5 miljoen christenen telt, leven er naar schatting 45 miljoen christenen in Ethiopië alleen. Het Afrikaanse continent telt rond de 400 miljoen christenen.
‘And there won’t be snow in Africa this Christmas time’, is vervangen door ‘No peace and joy this Christmas in West-Africa’In Uganda, Kenia, Tanzania, Ethiopië, Zuid-Afrika, Egypte, Tunesië, Marokko en Algerije valt wel degelijk sneeuw, hoewel het rond kerst (dat trouwens in Ethiopië op een andere datum gevierd wordt) vooral sneeuwt in Afrikaanse landen boven de evenaar. Bovendien, in bijvoorbeeld Mexico of de Bahama’s sneeuwt het ook niet met kerst. Gelukkig is die tekst dus vervallen. Maar in de nieuwe vorm spreekt men van geen vrede, of geluk, in West-Afrika. West-Afrika bestaat uit 18 landen, waarvan er momenteel drie te kampen hebben met het ebola-virus. Waarom heeft de rest geen recht op een prettige kerst, Bob?
‘Say a prayer. Pray for the other ones.’‘De ander’ is een sleutelconcept in de filosofie en binnen sociale wetenschappen. Door te ander te kunnen definiëren, en dat te toetsen aan de eigen norm, of waarden, of identiteit, bouw je een constructie van je eigen identiteit op. In dit geval: Laten wij, die het goed hebben en rijk zijn, bidden voor de ander. De ander, de Afrikaan. De minder bedeelde, de zielige, het slachtoffer. Zo ver weg, in dat arme land (of was het een continent met 54 landen en 1.3 miljard inwoners?).
‘There’s a world outside your window. And it’s a world of dreaded fear. Where the only water flowing is a bitter sting of tears’, is vervangen door ‘Where a kiss of love can kill you, and there is death in every tear’. In bijvoorbeeld Sierra Leone, een land dat geraakt is door de ebola-epidemie, heerst een tropisch klimaat met een regen- en een droog seizoen. Jaarlijks valt er gemiddeld 3000mm water. Ter vergelijking, in Engeland viel vorig jaar 1091 mm water. Verder heeft Sierra Leone een kustlijn van 570 kilometer, en er zijn negen grote rivieren die door het land stromen. Wat natuurlijk niet wegneemt dat mensen in Sierra Leone nooit huilen. In de huidige nieuwe tekst zou de dood in elke traan schuilen.
Dat wij in Nederland denken dat wij, als we geld geven (‘Geeeef meeeer geeeeheeeeld’) het ebola-probleem oplossen, is op zijn zachtst gezegd naïef. Er schuilt een gevaar in het continu framen van Afrika als een uniforme plek die onze hulp nodig heeft.
The Danger of the Single Story
De Nigeriaanse schrijfster Chimamanda Adichie heeft hier een belangrijk praatje over gehouden; ‘The Danger of the Single Story’. “Het gevaar van ‘the single story’ is dat het mensen van hun waardigheid berooft”, zegt ze hierin. “Het maakt het onmogelijk om onze gelijkwaardige menselijkheid te blijven (h)erkennen, omdat het blijft benadrukken dat we niet hetzelfde, maar verschillend zijn.” Illustratief hiervoor is hoe panisch de VS reageerden op elke Afrikaan die het land binnen komt. Hoewel je op het plaatje hier linksonder kan zien dat ‘Afrika’ geografisch gezien nauwelijks lijdt onder ebola.
[[{“fid”:”31939″,”view_mode”:”file_styles_artikel_halve_breedte”,”fields”:{“format”:”file_styles_artikel_halve_breedte”,”field_file_image_alt_text[und][0][value]”:”Ebola “,”field_file_image_title_text[und][0][value]”:”Ebola bereik Afrika “},”type”:”media”,”link_text”:null,”attributes”:{“class”:”styles file-styles artikel_halve_breedte media-element file-file-styles-artikel-halve-breedte”,”id”:”styles-4-0″}}]]
Afrikaanse artiesten namen overigens eerder dit jaar het nummer ‘Africa Stop Ebola’ op. West-Afrikaanse landen als Senegal en Nigeria hebben middels lokale initiatieven ebola succesvol uit weten te roeien. Afrikaanse leiders uit de financiële wereld hebben 29 miljoen dollar opgehaald. De Afrikaanse Ontwikkelingsbank heeft 220 miljoen dollar opzij gezet voor ebola. Verschillende lokale artiesten in de getroffen landen hebben voorlichtingshits gemaakt waarin zij de bevolking waarschuwen voor de dodelijke ziekte.
Africa Responds
Omdat er in de westerse media zo weinig wordt gesproken over de lokale Afrikaanse initiatieven heeft de Ugandese Tms Ruge ‘Africa Response’ opgezet, een website met informatie over het werk van de vier grootste lokale organisaties ‘on the ground’.
Overigens is het echt niet zo dat ‘wij’ alleen voor ‘hen’ hulpliedjes maken. De wereld draait door, mensen! In 2012 zong een groep Afrikaanse muzikanten voor het zielige Noorwegen een lied, in de hoop het Noord-Europese land met de opbrengsten
van de tranentrekker van kacheltjes te
‘No Ebola Map’ Anthony England. kunnen voorzien. ‘Zij’ moeten vast gedacht
hebben dat ‘wij’ anders wel een hele koude klote kerst tegemoet zouden gaan, zonder een warm tropisch zonnetje.
[[{“fid”:”29724″,”view_mode”:”file_styles_artikel_volle_breedte”,”fields”:{“format”:”file_styles_artikel_volle_breedte”,”field_file_image_title_text[und][0][value]”:”Kerst Afrikanen “,”field_file_image_alt_text[und][0][value]”:”Kacheltjes voor Noorwegen “},”type”:”media”,”link_text”:null,”attributes”:{“alt”:”Africa For Norway – New charity single out now!”,”height”:”327″,”width”:”581″,”class”:”media-element file-file-styles-artikel-volle-breedte”}}]]
