De plasticrecyclingindustrie is niet zo duurzaam is als de naam doet geloven. Via een lange en moeilijk traceerbare keten van sorteerders, afvalhandelaren, transporteurs, importeurs, bedrijven en recyclefabrieken eindigt een deel van ons plasticafval uiteindelijk in de rivieren en dorpen van Zuidoost-Azië. Dat komt omdat doorgaans maar een deel van de inhoud van de zeecontainers die in deze landen aankomen, echt geschikt is voor recycling. De rest is vaak vervuild met andere materialen of etensresten, of het is onrecyclebaar plastic – dat wordt alsnog gedumpt.
“Het is duurder om plasticafval hier te recyclen, dan om het te exporteren
Maar de overheden in Zuidoost-Azië slaan terug. Sinds 2018 gingen er duizenden tonnen afval retour afzender. In januari stuurde Maleisië nog 150 containers, goed voor 3737 ton plasticafval, terug naar voornamelijk Europa en Noord-Amerika. Het land verbiedt vanaf 2021 de gehele import van plasticafval. Bovendien is vanaf dat jaar de aangepaste Conventie van Bazel van kracht: overheden van ontvangende landen moeten dan toestemming geven voordat er gemixt plasticafval wordt geïmporteerd. De Verenigde Staten ondertekenden niet, maar moeten zich wel aan de regels houden.
“We kunnen niet ongestoord ons afval blijven dumpen aan de andere kant van de oceaan
Indonesische Afvalmaffia
“Papierfabrikanten huren tussenpersonen in, die ook wel de ‘maffia’ worden genoemd
Zo’n ‘baan’ als afvalruimer is voor veel mensen een goede kans, vertelt Rasyadi: “De werkloosheid ligt hoog, en boeren zijn voor hun loon aankelijk van het seizoen. Op deze manier verdien je dagelijks wat geld.” Dat doen ze door bruikbare stukjes plastic door te verkopen aan recyclefabrieken, en soms vinden ze buitenlandse bankbiljetten.
“Plastic dient als brandstof bij de productie van tofu, met alle gevolgen van dien
Vorig jaar analyseerde Ecoton scharreleieren uit Bangun en Tropodo, samen met de maatschappelijke organisatie Basel Action Network. Eieren worden wel vaker gebruikt als graadmeter van hoe vervuild een plek is. Hun conclusie: monsters van eieren uit de buurt van een tofufabriek die kunststof als branstof gebruikt, hadden het op een na hoogste niveau van dioxines (stoffen die op de lange termijn schadelijk kunnen zijn voor de gezondheid) ooit gemeten in Aziatische eieren.
Arisandi liet het er niet bij zitten. Hij legde zijn bevindingen voor tijdens een bijeenkomst rondom de Conventie van Bazel, lanceerde de film Take Back, startte een petitie, stuurde brieven naar westerse ambassades en de ministeries van Milieu, Handel, Industrie en Financiën en verspreidde informatie over vermeende plasticsmokkel door papierfabrieken.
“Westerse landen moeten verantwoordelijkheid nemen en het afval zelf opruimen
Arisandi waarschuwt wel dat de haven in Jakarta – samen met Oost-Java de belangrijkste plek waar geïmporteerd afval het land binnenkomt – ook moet worden onderzocht, zoals Ecoton op Oost-Java heeft gedaan. En uiteindelijk, zegt hij, is het ook aan de westerse landen die plasticafval exporteren om in actie te komen. “Ze moeten verantwoordelijkheid nemen en het afval zelf opruimen, zodat het de mensen en het ecosysteem niet schaadt. Het gaat hier om wat we doorgeven aan toekomstige generaties.”
Plasticafval gaat via een inzamelingspunt naar een sorteerinstallatie, waar het wordt schoongemaakt en gesorteerd op type plastic. Vanaf daar gaat het, in theorie, naar de recyclinginstallatie. “Maar sorteerders blijven altijd achter met een enorme mix van rotzooi”, zegt Buurman van Recycling Netwerk Benelux. Denk aan een mix van verschillende soorten plastic, andere materialen en etensresten. “Voor een deel komt dat door de onbeperkte vrijheid van plasticproducenten. Zij brengen een enorme variatie aan typen plastics op de markt, die bijna onmogelijk te sorteren en soms van heel Iage kwaliteit zijn. Als het al lukt dat te recyclen, is het plastic in waarde gezakt, terwijl nieuw plastic spotgoedkoop is.”
Bovendien gooien de Verenigde Staten en de Europese Unie meer weg dan ze kunnen recyclen, en verbranden of storten wordt ontmoedigd vanwege de milieurisico’s. Kortom: afval exporteren is een economisch slimme keuze. Volgens EU-cijfers werd in 2018 de helft van het voor recycling ingezamelde plastic geéxporteerd naar buiten de EU. In datzelfde jaar exporteerde Nederland volgens het CBS 361 duizend ton plastic, waarvan een kwart naar buiten de EU (voornamelijk Zuidoost-Azié en Turkije). Overigens is in het geval van Nederland het plasticafval dat Europa verlaat afkomstig van bedrijven; dat van huishoudens wordt binnen Europa gerecycled.
Vanaf de haven is afval moeilijk te traceren, weet Buurman. “Als afvalhandelaren de trucjes in de haven kennen, kunnen ze vrij makkelijk beweren dat ze aan de regels voor schoon plastic voldoen, terwijl het niet zo is. Dat mag niet, maar het gaat om zulke hoeveelheden, daar heeft de havendouane geen zicht op.”
Dan gaat het naar een land waar bedrijven behoefte hebben aan goedkoop plastic, om er producten van te maken waarvan de kwaliteit niet zo belangrijk is. Het liefst een land met grote productiecapaciteit, lage arbeidskosten en losse milieustandaarden, zodat men niet protesteert als een deel van het plastic vervuild is — het kan immers makkelijk gedumpt of verbrand worden.
China was hiervoor lange tijd het land bij uitstek. De internationale handel in plasticafval werd acht keer zo groot tussen 1992 en 2016; China importeerde de helft hiervan. Tot de overheid in 2018 de grenzen sloot en in Zuidoost-Azié de recyclefabrieken uit de grond schoten — vaak gerund door dezelfde zakenlieden die eerst in China werkten.
Milieu-activisme
Het verdrag is een mijlpaal, maar kent ook haken en ogen. Zo betreft het alleen landen die de conventie als ‘ontwikkelingslanden’ bestempelt. Een land als Turkije, dat nu al zwemt in buitenlands afval, is er niet mee geholpen. “En de VS proberen de regels voor handel met de landen die er niet onder vallen juist te versoepelen”, zegt Carlini. “Verder is de uitvoering van internationale wetten afhankelijk van nationale overheden, en is reputatieschade het enige directe gevolg.”
“Volgens politici en bedrijven is de afvalhandel een goede boost voor de industrie
En volgens Buurman van Recycling Netwerk Benelux komt daar voorlopig geen verandering in: “Stel dat het lukt om plastic afval echt schoon te krijgen, dan is er economisch gezien ook geen reden meer om het te exporteren.” Vandaar dat hij de op lossing aan onze kant zoekt: een exportverbod voor de EU.
Carlini’s grootste zorg is dat we het plasticafval dan maar gaan verbranden, wat goedkoper is dan recyclen. In de VS hebben verbrandingsovens meer werk sinds China’s importverbod, en bewoners van vaak al achtergestelde wijken zijn de dupe. The Guardian deed vorig jaar verslag vanuit Chester, een stad vlakbij Philadelphia, waar een grote verbrandingsoven sinds 2018 overuren draait en bewoners klagen: “Waarom worden wij belast met de rotzooi van andere mensen?”
“Volgens de plasticlobby zijn plastic tassen hygiënischer
De EU zet juist stappen in de andere richting: vanaf 2021 geldt een nieuwe wet rondom wegwerpplastic, waardoor sommige producten verboden worden. Maar Carlini ziet dat producenten vrij spel houden: Ineos, een groot chemisch bedrijf, kreeg recent nog toestemming van België om bos te kappen voor een nieuwe plasticfabriek.
Carlini hoopt dat we door Bazel kritischer gaan kijken naar hoeveel plastic we produceren, in plaats van waar we al dat afval moeten laten. “Als we het wegsluizen van afval moeilijker maken, zullen landen hopelijk nadenken over hun hoeveelheid afval. Dan kunnen we ons richten op de échte bron: niet onze afvalbak, maar plasticproducenten.”
Dit artikel verscheen eerder in OneWorld Magazine.
