'Bodemexpert vreest voor XTC in drinkwater', kopte het Algemeen Dagblad onlangs. Het is slechts een van de vele berichten over de kwaliteit van ons water die de afgelopen jaren de revue passeerden. En dat terwijl we er zo trots op zijn dat we het schoonste kraanwater ter wereld hebben. Zijn we ineens meer troep gaan lozen? En doen drinkwaterbedrijven hun werk nog wel goed?
De waterbedrijven, verdeeld over Nederland. Vitens vertegenwoordigt het donkerblauwe gedeelte, zo'n 2,4 miljoen huishoudens. Foto: Vitens
Samen verantwoordelijk
Om te beginnen: enige uitleg over hoe het precies zit met onze waterzuivering. Nederland kent tien waterbedrijven, die elk een eigen regio voor hun rekening nemen. Om ons dagelijks te kunnen voorzien van schoon kraanwater, putten deze bedrijven uit grond- en oppervlaktewater (zie kader, later in de tekst) door het hele land, de zogenaamde bronnen. Nog voordat het bij een waterbedrijf terecht komt, wordt dat water gecontroleerd en beheerd door de waterschappen, provincies en Rijkswaterstaat. Er moet dus een belangrijk onderscheid worden gemaakt tussen vervuiling in grond- of oppervlaktewater en het water dat daadwerkelijk bij ons uit de kraan komt. Die stap, het laatste schoonmaakwerk, vervult een drinkwaterbedrijf.
En om die stap zo klein mogelijk te houden moet je al vooraan de keten beginnen, zegt Doeke Schippers, manager Winning en Zuivering bij waterbedrijf Vitens. Namelijk: bij de vervuiler van het water. Want wat niet in het water terecht komt, hoeft ook niet gezuiverd te worden. "Dat zijn onder andere chemische of landbouwbedrijven en ziekenhuizen. Zij zijn de eerste die kunnen zorgen dat het afvalwater zo schoon mogelijk wordt teruggegeven aan de natuur en de bodem en rivieren niet vervuild raken. Er worden daarom vanuit nationale en internationale overheden afspraken gemaakt met landbouwbedrijven en de farmaceutische industrie om bijvoorbeeld (met een Pharmafilter, red.) medicijnen zo veel mogelijk afbreekbaar te maken en zo vervuilende stoffen in het milieu te voorkomen."
Ons drinkwater: vanuit de grond tot thuis uit de kraan. Afbeelding: Vitens
Daarnaast kunnen ook burgers een bijdrage leveren aan het voorkomen van vervuild oppervlakte- of grondwater, zo beweert Schippers. "Breng overgebleven medicijnen terug naar de apotheek en gooi of spoel ze niet weg. Daarnaast helpt het om geen chemische bestrijdingsmiddelen te gebruiken in je tuin en je auto naar een wasstraat te brengen in plaats van hem zelf te wassen met zeep. Een wasstraat is namelijk verplicht het afvalwater te behandelen en zo voorkom je dat er chemicaliën in het oppervlaktewater en vervolgens in het grondwater terecht komen."
Medicijnresten vanuit het buitenland en drugs
Bij het maken van goede wet- en regelgeving speelt het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) een belangrijke rol. Zij adviseren de overheid op basis van onderzoek naar de waterkwaliteit. Volgens Ans Versteegh, drinkwaterdeskundige bij het RIVM, is met name internationaal beleid van groot belang. "Het begint al bij de oorsprong van een rivier, in bijvoorbeeld Zwitserland. De meeste farmaceutische bedrijven bevinden zich ook over de grens en je moet eigenlijk al zorgen dat het water schoon ons land binnenstroomt." Zo bleek er onlangs een hoge concentratie van de giftige stof fenol (gebruikt in medicatie) in het water van het Utrechtse Lekkanaal te zitten, dat via de Rijn uit Duitsland ons land binnen was gekomen. De drinkwaterproductie werd hierdoor direct stilgelegd.
Grondwater vs. oppervlaktewaterVitens maakt vrijwel uitsluitend gebruik van grondwater. En dat heeft volgens Schippers voordelen als het gaat om zuivering. "Het water uit de grond zit er vanaf een paar jaar tot wel eeuwen geleden al in. Voordat het diep in de bodem is gezakt, vaak tot een meter of 100, is het grotendeels al gezuiverd door klei- en zandlagen. Dat betekent dat er minder restanten van chemisch afval in te vinden zijn, zo kunnen bijvoorbeeld microplastics uit cosmeticaproducten niet door de kleilaag heen. Oppervlaktewater is kwetsbaarder voor die restanten, omdat het nog 'vers' boven de grond ligt. Het kost veel meer tijd, technologie en energie om dat water schoon te maken."
De berichtgeving over ongewenste middelen in ons water is in de afgelopen jaren toegenomen, zo constateert ook Versteegh. Hoewel ze blij is dat het leeft, moeten daarbij volgens haar wel wat belangrijke nuances worden geplaatst. "De technieken om de kwaliteit van oppervlaktewater te controleren zijn de afgelopen jaren sterk verbeterd. Er kan dus veel meer worden waargenomen, tot op de nanogram. Bovendien zit er een groot verschil tussen water dat via een riool wordt afgevoerd en hoe het daadwerkelijk uit de kraan komt. In ons drinkwater zijn de waarneembare resten door alle tussenfases van waterzuivering zo minimaal dat ze geen gevaar opleveren voor de volksgezondheid." Dat laatste beaamt Schippers: "Je moet bijna een zwembad in een teug leegdrinken voordat je een kwart paracetamol binnenkrijgt."
Drugsresten in het drinkwater zijn in de ogen van Versteegh evenmin problematisch. "We hebben een onderzoek gedaan naar partydrugs in drinkwater en in rioolwater van de stad en op het platteland. In drinkwater werden deze stoffen niet aangetroffen, maar het gaf wel een goed beeld van het gebruik op verschillende plaatsen. Uiteraard blijven we de kwaliteit van de drinkwaterbronnen wel nauwkeurig controleren." Uit eerder onderzoek naar drugsresten in rioolwater van twintig Europese hoofdsteden bleek Amsterdam overigens de grootste hoeveelheid sporen van XTC, cocaïne en hasj te bevatten.
Vrouwelijke mannetjesvissen
Versteegh wijst nog op een ander gevolg van vervuild oppervlaktewater. "Ecosystemen worden erdoor beïnvloed. Het milieu kan er dus onder lijden." Er doken al verhalen op over mannelijke vissen, kikkers en slakken met vrouwelijke eigenschappen, door een toename van oestrogeen uit anticonceptiepillen in rioolwater. Dit water is vooral afkomstig uit huishoudens, waardoor het nog niet gezuiverd is. De Wageningse onderzoeker Titia de Mes schreef er een paar jaar geleden haar proefschrift over en deed de suggestie om urine in huiselijke kring apart op te vangen en door middel van ozon van de oestrogeen te ontdoen.
Reststoffen terugwinnen
Toch wijzen beide deskundigen erop dat het oppervlaktewater in ons land steeds schoner wordt. "Het wordt nauwkeurig in de gaten gehouden en de regelgeving is goed en wordt ook nageleefd. De aandacht groeit bij burgers, de media en de politiek en dat is zeer belangrijk", vindt Versteegh. "Het is tegelijkertijd van belang dat je het voor bedrijven zo rendabel mogelijk maakt om afvalwater te scheiden. Zorg dus dat er stoffen terug te winnen zijn."
Chemische bestrijdingsmiddelen in de landbouw zijn een last voor het grondwater. Foto: Flickr
Met technische ontwikkelingen gebeurt dat steeds vaker. Zo wordt er bijvoorbeeld humuszuur gewonnen bij het ontkleuren van grondwater, dat vervolgens wordt ingezet als bodemverbeteraar in de landbouw. Hiermee beperk je het gebruik van kunstmest en wordt er optimaal gebruik gemaakt van reststromen bij drinkwaterproductie. Fosfaten en nitraten worden al langer uit afvalwater gewonnen en onlangs besloot ook een Friese snoepfabrikant het suiker uit het afvaltwater te filteren om te gebruiken voor de productie van bioplastic.
Nieuwe problemen voor zijn
Momenteel zijn er dus geen concrete gevaren voor onze gezondheid, het is echter wel zaak dat dat zo blijft. "Het mogelijk boren naar schaliegas kan door het gebruik van chemicaliën weer nieuwe problemen opleveren voor het grondwater", vertelt Schippers. "Daarom moeten er nu al goede afspraken worden gemaakt, om die problemen voor te zijn. Dat gebeurt in samenspraak met andere waterbedrijven en de politiek. We zijn niet voor of tegen het boren naar schaliegas, we willen alleen dat onze grondwaterbronnen goed worden beschermd."
Meer zuivering = duurder water
Volgens Schippers hoeven burgers in ieder geval niet bang te zijn dat waterbedrijven hun werk niet meer goed doen. "Vaak is de controle bij een waterbedrijf al veel strenger dan de wetgeving oplegt. Kraanwater moet bijvoorbeeld kwalitief aan meer eisen voldoen dan bronwater. Waterbedrijven zijn in ons land publieke bedrijven en hebben dus geen winstoogmerk. Het kraanwater wordt bijna tegen kostprijs verkocht. Meer en ingewikkeldere zuivering leidt alleen maar tot hogere productiekosten en dat wordt dus weer doorberekend in de prijs van het kraanwater. Het liefst gaan we met de huidige technieken nog eeuwen door. Maar dat lukt alleen als het grond- en oppervlaktewater dat wordt gebruikt om te zuiveren zo schoon mogelijk bij een waterbedrijf binnenkomt."
Foto: cc
