Voor 700 euro baas in eigen buik

Het Argentijnse parlementslid Victoria Donda (37) strijdt voor legalisering van abortus: “Ieder jaar komen 100 vrouwen om het leven bij geheime abortussen”. Het is daarmee een van de belangrijkste oorzaken van moedersterfte in Argentinië. Terwijl in de rest van de wereld de moedersterfte is gehalveerd, daalde deze in Argentinië amper sinds 1990.

Jaarlijks worden naar schatting 460.000 zwangerschappen voortijdig beëindigd in Argentinië, waarvan het gros juridisch gezien onwettig is. Volgens het Hooggerechtshof mag de Argentijnse vrouw namelijk alleen in het geval van verkrachting of levensgevaar abortus plegen.

Strafbaar 
De positie van zwangere vrouwen is kwetsbaar, volgens de politica. Dat leidt tot schrijnende situaties: in november 2013 werd een 28-jarige vrouw in een publiek ziekenhuis gearresteerd. Doktoren verdachten de vrouw ervan dat ze een abortus had opgewekt en gaven haar aan bij de politie. Ze werd van het ziekenhuisbed gelicht en tien uur lang opgesloten in een politiecel. Victoria kent de verhalen maar al te goed. “Voor de wet zijn deze vrouwen strafbaar, en ze lopen ook het gevaar dood te gaan”.

Sommige medici maken zelfs misbruik van die situatie, volgens de politica: er is volgens haar een grote zwarte markt. “Aan abortussen wordt goed verdiend. Dezelfde arts die abortus weigert in een publiek ziekenhuis, biedt voor €700 de ingreep aan in een privékliniek”. Vrouwen die dat niet kunnen betalen komen vaak bij kwakzalvers terecht, met alle gevolgen van dien.

Wel in Uruguay 
Donda staat niet alleen in haar strijd voor het recht op abortus. Enkele bekende Argentijnse vrouwen springen op de bres voor lotgenoten. Zij deelden hun ervaringen met de lokale media. Een van hen is de 72-jarige sociologe Beatriz Sarlo, die op haar zeventiende de eerste van vier abortussen liet plegen. “Ik heb geen enkele spijt, maar als ik terugdenk aan de omstandigheden voel ik me triest. De geheime ruimte was smerig, en ik had nog niet betaald of ik werd al vastgebonden aan de brancard”.

Sinds de eerste ervaring van Sarlo zijn de omstandigheden waarin clandestien abortus wordt gepleegd amper veranderd. Met enige jaloezie kijkt Victoria Donda dan ook naar buurland Uruguay, waar abortus sinds 2012 wél veilig, legaal en gratis is: tot week twaalf mag de zwangerschap afgebroken worden. Daarvoor moet wel een traject worden doorlopen met bezoeken aan een gynaecoloog, een psycholoog en een sociaal werker. Daarna volgt een verplichte bedenktijd van vijf dagen.

Bijna hetzelfde als in Nederland
“Juist omdat we geen voorstander van abortus zijn, hebben we de wet ingevoerd”, zo introduceerde staatssecretaris Leonel Briozzo tijdens een persconferentie de eerste resultaten na invoering van de abortuswet: het aantal abortussen daalde tussen 2012 en 2013 van 33.000 naar 6.600 per jaar. Dat betekent dat in Uruguay 10 zwangerschappen per 1000 vrouwen voortijdig worden beëindigd. Daarmee scoort het Zuid-Amerikaanse land bijna hetzelfde als Nederland, dat een van de laagste abortuscijfers ter wereld heeft.

Binnen de gezondheidszorg zijn echter ook tegenstanders van het nieuwe systeem te vinden: ongeveer een derde van de medici in Uruguay weigert mee te werken. Zij beroepen zich op morele bezwaren, en krijgen die ruimte van de wet. Dat betekent dat het voor vrouwen in meer conservatieve gemeenschappen (zoals het platteland) moeilijker is om de zwangerschap te beëindigen: want zonder medewerking van een medicus is geen legale, veilige en gratis abortus mogelijk.

Gewetensbezwaren
Medici met bezwaren kunnen ook op begrip rekenen van de president, Tabaré Vázquez. De president, die tevens arts is, sprak in 2008 een veto uit over de abortuswet omdat in het toenmalige voorstel te weinig ruimte was voor medici met gewetensbezwaren. Vier jaar later werd de aangepaste wet alsnog getekend door de progressieve president José Mujica.

De Argentijnse minister van gezondheid liet recentelijk doorschemeren wel wat te zien in het Uruguayaanse model. Maar Victoria Donda verwacht niet dat vrouwen in haar land op korte termijn dezelfde rechten krijgen. Het ontbreekt volgens de politica aan wil, niet alleen bij conservatieve partijen en de kerk: “De president is tegen legalisering, en dat geldt ook voor haar partij: ze komen niet eens opdagen als het wetsvoorstel wordt behandeld”.

Chili
In Chili, aan de andere kant van het Andesgebergte, is de presidente juist een belangrijke initiatiefnemer van het abortusdebat. Michelle Bachelet beloofde vorig jaar binnen 100 dagen abortus uit het strafrecht te halen: op abortus staat in Chili een gevangenisstraf van drie tot vijf jaar.

Hoewel de 100 dagen ruim voorbij zijn, behandelt het Chileens parlement op dit moment een wetsvoorstel waarin abortus onder bepaalde omstandigheden wordt toegestaan: wanneer het leven van de moeder in gevaar is, wanneer de zwangerschap het gevolg is van een verkrachting of wanneer de foetus niet levensvatbaar is.

Antiabortusactivisten
Buiten het parlement manifesteren tegenstanders zich: 1000 in het wit geklede antiabortusactivisten hebben het gazon tegenover het regeringsgebouw bezaaid met kleine witte doodskistjes, die volgens hen de échte slachtoffers van het abortusdebat vertegenwoordigen: de ongeboren kinderen.

Maar Bachelet's plannen stuiten ook binnen de regeringscoalitie op weerstand. De partijleiding heeft parlementsleden vrijheid gegeven om naar eigen inzicht te stemmen. Daardoor kan de president niet automatisch op een meerderheid rekenen.

Conclusie
Hoewel vrouwen in Zuid-Amerika een steeds belangrijker rol zijn gaan spelen op de werkvloer, in de politiek en het maatschappelijk middenveld, is het in veel landen nog steeds strafbaar als ze een zwangerschap willen beëindigen. Buiten Uruguay is alleen voor vrouwen met geld veilig abortus plegen mogelijk. De rest blijft overgeleverd aan de clandestiene praktijken van kwakzalvers.