Net buiten de Roemeense stad Cluj-Napoca bivakkeren ongeveer 1.200 zigeuners op de gemeentelijke vuilnisbelt. De Nederlandse stichting ProRomi bouwt huisjes en scholen om de kansarme Roma een betere toekomst te geven.
Gunoierii worden ze genoemd, de afvalverzamelaars die op en rond de vuilnisbelt van Cluj-Napoca in noordwest-Roemenië wonen. De Romazigeuners wonen goeddeels in de beruchte zigeunerwijk Pata Rat direct naast het gemeentelijke vuilstort en scharrelen rond in het afval dat ze vervolgens verkopen in de stad een paar kilometer verderop.
Pata Rat lijkt meer op een Afrikaanse sloppenwijk dan een stadsdeel binnen de Europese Unie. De regen drupt zachtjes op de modderpaden terwijl de geur van kolen zich vermengt met de stinkende zwarte rook van verbrand plastic. Een groepje Romamannen staat aan de rand van de nogal provisorisch aandoende verzameling hutjes en huisjes het plastic omhulsel van een lange stroomkabel weg te branden. Met het koper dat er in zit kunnen ze veel geld verdienen.
De vuilnisbeld van Cluj-Napoca in Roemenië.
Verderop zit Janos op zijn knieën in de modder voor het kantoor van de Nederlandse stichting ProRomi om een stoepje van rubbertegels aan te leggen. Ooit was de 39-jarige zigeuner dakloos, maar heeft nu een baan als leidinggevende binnen het bouwteam van ProRomi, vertelt hij tevreden. “Ik ben opgegroeid in een weeshuis. Maar daar wordt je gewoon uitgegooid als je meerderjarig wordt. Dus vanaf mijn achttiende leefde ik op straat. Mede dankzij de inspanningen van ProRomi heb ik nu een fatsoenlijke baan en ben zelfs getrouwd.”
Problemen
Cluj-Napoca is met ruim 300.000 inwoners de grootste stad van de landsstreek Transsylvanië en na hoofdstad Boekarest de tweede stad van Roemenië. Sinds jaar en dag wonen er honderden Romazigeuners op en rond de gemeentelijke vuilnisbelt van de stad, ongeveer tien kilometer van het stadscentrum verwijderd. Ten tijde van het communisme werkten ze deels nog in de fabriek, maar sinds die gesloten is zijn ze zo’n beetje aan hun lot overgelaten door de autoriteiten.
Eind 2010 verwijderde de gemeente Cluj-Napoca als klap op de vuurpijl nog eens 76 Romafamilies hardhandig uit hun huizen in het centrum van de stad. Uiteindelijk streken ook zij op Pata Rat neer, legt Bert Looij van ProRomi uit terwijl hij zijn auto over een modderig grasveld richting van de verzameling huisjes richting vuilnisbelt manoeuvreert. “Die mensen zijn het meest gefrustreerd, omdat ze eerst wel in een gewoon huis woonden en toen gedwongen werden de stad te verlaten. Natuurlijk waren er problemen. Roma zijn vurige mensen en je moet hier op Pata Rat ook niet je auto midden in de nacht komen parkeren. Maar doordat lokale autoriteiten deze mensen dan maar helemaal negeren blijft de ellende in stand.”
Een krakkemikkig uitziende vrachtwagen tot de nok toe gevuld met lege flessen baant zich een weg van de vuilnisbelt richting stad om een kwartier later leeg terug te keren. Jonge Romajongens springen op hun beurt op de vanuit Cluj-Napoca aanrijdende vuilniswagens die hun lading komen dumpen. Zelfs op de vuilnisbelt zelf staan hutjes, van mensen die schulden hebben en dus dicht bij het stort willen wonen om zo ook ’s nachts afval te kunnen verzamelen, weet Looij: “Wat je hier ziet, is een volledig functionerende informele economie. Mensen gaan van jongs af aan naar dat vuilstort en verkopen voor hergebruik geschikt afval aan bedrijven in de stad. Zo verdienen ze hun inkomen. Veel zigeuners trekken niet eens meer rond en zijn al decennia geleden hier neergestreken.”
Bert Looij van stichting ProRomi.
Niemandsland
Sinds 1997 werken Looij en zijn vrouw Margriet tussen de Romazigeuners op Pata Rat om de miserabele levensomstandigheden aldaar te verbeteren. Sinds 2006 doet het echtpaar dat voor de stichting ProRomi. Vanuit het raam van de in 2009 geopende kleuterschool, waarvan zijn vrouw de directeur is, kijkt hij goedkeurend uit over de wirwar van hutjes in het niemandsland tussen de vuilnisbelt en de luchthaven van Cluj-Napoca. Onder zijn vanuit het christelijke geloof geïnspireerde leiding probeert ProRomi het Romagetto langzaamaan in een normale woonwijk te veranderen.
Alhoewel de vooruitgang langzaam gaat en Pata Rat in de rest van Cluj nog steeds bekend staat als een notoir onveilig gebied, is er duidelijk vooruitgang te geboekt sinds Looij hier voor het eerst kwam in de jaren negentig: “Twintig jaar geleden sliepen de mensen hier in de open lucht onder plastic zeiltjes, midden op de vuilnisbelt. Nu hebben we huisjes voor ze aangelegd en gaat tachtig procent van de Romakinderen naar school.”
Sinds 2009 is er een schooltje voor de zigeunerkinderen.
Goed onderwijs
Toch blijft de verhouding tussen de zigeunerfamilies en de rest van de samenleving ook nu vaak nog problematisch, vertelt Looij. Zigeuners worden vaak gediscrimineerd op de arbeidsmarkt, maar laten zich op hun beurt ook niet veel gelegen liggen aan goed onderwijs en integratie in de bredere Roemeense samenleving. De opening van de school in 2009 is dan ook een belangrijke stap geweest voor de plannen van het echtpaar Looij om de zigeuners in elk geval een eerlijke kans te helpen bieden in een land waarin ze verder goeddeels genegeerd worden: “Teveel zigeunerkinderen zijn jarenlang opgegroeid zonder te kunnen lezen of schrijven. Die kinderen zagen hun ouders elke dag naar de vuilnisbelt trekken om geld te verdienen en ze wilden zo snel mogelijk mee, waardoor ze ook geen kansen kregen op de normale arbeidsmarkt. Leren functioneren in de maatschappij is moeilijk als je altijd alleen maar met jezelf en je eigen familie rekening hebt hoeven houden. Wij proberen de mensen hier via onderwijs te civiliseren. Anders worden vooroordelen over zigeuners steeds bevestigd, blijft discriminatie een probleem en blijft de cirkel van armoede en uitsluiting in stand. Goed onderwijs verzorgen, kansen creëren en vervolgens mensen uit het kamp zelf tot voorbeeld maken, dat is de sleutel tot succes voor deze gemeenschap.”
Armoede binnen de Europese Unie: zigeuners wonen in kleine hutjes en provisorische huisjes.
Grond
De inkomsten van stichting ProRomi zijn honderd procent op giften gebaseerd, vertelt de 56-jarige Looij. Naast de bouw van huisjes en de kleuterschool en de aanleg van basale sanitaire voorzieningen, financierde de stichting ook de aankoop van de grond waarop Pata Rat ligt. Een belangrijke stap, omdat de gemeente nu geen recht meer heeft om de zigeuners van de privégrond te verwijderen: “De stichting heeft dit perceel gekocht, dus het is nu onze eigen grond. De autoriteiten kunnen het niet meer platgooien. Officieel mag je hier natuurlijk niet bouwen. Daarvoor kan ik een stapel boetes krijgen, maar stiekem vindt de gemeente het al lang best dat ik hun Romaprobleem oplos voor ze.”
Toch dreigen er wederom nieuwe problemen aan de horizon te ontstaan voor de zigeuners van Pata Rat. De gemeente Cluj-Napoca wil de vuilstortplaats namelijk sluiten, vertelt Looij terwijl hij uit het raam van zijn auto een vuilniszak met ingezamelde kleding aan een oude Romavrouw geeft: “Officieel had de vuilnisbelt al dicht moeten zijn. Volgens de laatste berichten zal die sluiting in september ergens gaan plaatsvinden. Dat betekent dat deze mensen dan hun inkomsten verliezen en ze naar de stad zullen gaan trekken om daar in vuilniszakken bruikbare spullen te gaan zoeken. Dat kan nog wel eens een flink probleem worden.”
