De Europese Commissie laat er inzake gentechgewassen (GMO's) geen gras over groeien. De GMO-wetgeving gaat op de schop en onlangs werden twaalf nieuwe GMO's goedgekeurd voor de Europese markt. Critici zien de invloed van vrijhandelsverdrag TTIP. ''Het toont goodwill aan de VS.''
Terwijl de Europese Commissie het versterken van de interne markt – het vrije verkeer van personen en goederen – tot één van haar doelstellingen heeft uitgeroepen, doet ze op het vlak van GMO's opmerkelijk genoeg precies het omgekeerde. Afgelopen woensdag presenteerde de Commissie Juncker een voorstel dat de 28 lidstaten de keuze geeft om GMO-import (voedsel en veevoer) die door de EU is goedgekeurd in eigen land te verbieden. In januari nam het Europees Parlement al een wet aan die lidstaten dezelfde mogelijkheid biedt maar dan voor de teelt van GMO-gewassen.
Genetisch gemanipuleerde gewassen worden op grote schaal verbouwd in Azië en Amerika, maar Europa kent een geschiedenis van uiterste terughoudendheid. Momenteel is slechts één GMO, de maïssoort MON810 van Monsanto, toegestaan op de Europese akkers. Deze maïs wordt verbouwd in onder meer Spanje en Roemenië. Op het gebied van GMO-import is de EU liberaler. Momenteel zijn 58 GMO's toegestaan voor invoer. Het gaat om soja en mais voor veevoer, maar ook zaken als suikerbiet, raapzaad en katoen. Onlangs werden daar twaalf nieuwe GMO-gewassen aan toegevoegd.
Door EU-landen de mogelijkheid te bieden goedgekeurde GMO's te weren – wat heet de 'opt-out'-mogelijkheid – probeert Jean-Claude Juncker een politieke belofte in te lossen. Tijdens een toespraak op 15 juli 2014 beloofde Juncker het parlement om als Commissievoorzitter de Europese GMO-besluitvorming te democratiseren. Hij zei het parlement toe met een nieuw voorstel te komen voor de EU-autorisatieprocedure. Aanleiding: Binnen de huidige procedure kan de Commissie GMO's goedkeuren terwijl een meerderheid van EU-landen tegenstemt (zie kader).
Hoe werkt de Europese autorisatieprocedure voor GMO's?
Nadat EU-voedselveiligheidsautoriteit EFSA haar zegen heeft uitgesproken over de veiligheid wordt een gewas (import of teelt) voorgelegd aan de 28 lidstaten. Zij moeten voor een goedkeuring (of verbod) tot een zogeheten 'gekwalificeerde meerderheid' komen. Het betekent dat de landen samen 55 procent van alle lidstaten uitmaken en 65 procent van de totale EU-bevolking vertegenwoordigen. Europa is echter zo verdeeld over GMO's dat zich nog nooit een dergelijke meerderheid heeft afgetekend. De regels dicteren dat in dat geval – er wordt gesproken van 'geen mening' – de Commissie een besluit moet nemen. De Commissie was echter vaak terughoudend omdat ze GMO-tegenstanders als Frankrijk en Duitsland niet tegen het zere been wilde stoten.
'Misleiding'
Maar waar de Commissie meent met haar pakket aan maatregelen nu aan die belofte te hebben voldaan, betichten critici de Commissie Juncker van 'leugens', 'bedrog' en 'misleiding'.
'Dit is niet wat Juncker vorig jaar heeft beloofd dat hij zou doen'', zegt Franziska Achterberg, campagnevoerder bij Greenpeace Europa. ''Juncker heeft niks gedaan om de autorisatieprocedure te herzien. Wat er nu ligt biedt slechts een oplossing aan het eind van de pijplijn; wanneer GMO's al zijn goedgekeurd. Wij vinden dat als een meerderheid tegen is, er geen goedkeuring mag komen.''
Ook zitten volgens Achterberg de voorstellen die de Commissie nu ter tafel heeft gebracht nogal houtje-touwtje in elkaar.
Het is onwaarschijnlijk dat een verbod ooit succesvol zal zijn
''Het zal voor landen heel moeilijk worden om ervoor te zorgen dat een verbod stand houdt'', zegt ze. Achterberg refereert naar het voorstel voor de GMO-import dat woensdag werd gepresenteerd. Volgens haar zal geen enkele rechtbank in Europa de opt-out accepteren. ''Europese verdragen bieden slechts beperkte ruimte aan landen om maatregelen te nemen die tegen de de interne markt ingaan. Het is daarom onwaarschijnlijk dat zo'n verbod ooit succesvol zal zijn.''
Europarlementariër Bart Staes (Groenen) vindt ook dat de maatregelen van de Commissie de lidstaten niet genoeg garanties bieden. Het is de reden dat zijn fractie op 13 januari 2015 tegen de wet stemde. Volgens Staes dienen de voorstellen van de Commissie met name een ander doel.
'Politiek trucje'
"Om lidstaten de opt-out te bieden is een politiek trucje'', stelt Staes. ''Er wordt lidstaten een snoepje gegeven en gezegd: 'Verzet je niet langer tegen toelating want je kan er achteraf toch altijd nog onder uit'.'' Staes denkt dat de maatregelen de Europese oppositie tegen gentech zullen verdelen en het daarmee voor de Commissie politiek gezien makkelijker zal worden GMO's goed te keuren.
Staes is niet de enige die dat denkt. ''Nieuwe GMO-aanvragen zullen in de toekomst sneller worden goedgekeurd dan nu het geval is'', schreef het hoofd GMO and Regulation van het Britse ministerie van Landbouw in een email kort nadat het Europees Parlement afgelopen januari de GMO-wet inzake cultivatie heeft aangenomen. OneWorld kreeg van Bart Staes inzage in de email.
Ook de Nederlandse staatssecretaris Wilma Mansveld (Infrastructuur en Milieu) blijkt desgevraagd die verwachting te hebben. ''We denken dat de impasse doorbroken kan worden omdat lidstaten GMO's gedeeltelijk of geheel kunnen verbieden'', laat een woordvoerder weten. Volgens de woordvoerder is het de reden dat Nederland – in Europa bekend als vurig pleitbezorger van GMO's – zich al sinds 2010 in Brussel inzet voor de 'renationalisatie' die Juncker nu doorvoert.
Afgelopen vrijdag werd duidelijk dat de Commissie het nu, met al haar hervormingen op tafel, aandurft om over te gaan tot goedkeuring van GMO's. Twaalf nieuwe gewassen – waar de vorige Commissie van José Barroso zich vanwege de gevoeligheid niet aan wensde te branden – werden in één besluit goedgekeurd. Ook werd de goedkeuring van vijf GMO's die de EU al reeds importeert voor tien jaar verlengd. ''Deze GMO's zijn door de volledige autorisatieprocedure gegaan, inclusief een positief oordeel van de EU-voedselveiligheidautoriteit EFSA'', liet de Commissie in een persverklaring weten. Het gaat om GMO-soja, mais, raapzaad maar ook bloemen en katoen.
Nieuwe GMO-aanvragen zullen in de toekomst sneller worden goedgekeurd dan nu het geval is
TTIP
Maar al was de verwachting in Brussel dat de goedkeuringen op Junckers hervormingen zouden volgen, toch verrast de vaart waarmee de Commissie nu handelt. EU-lidstaten kunnen immers de import van deze GMO's nog niet verbieden omdat het voorstel van woensdag nog geen wet is.
Volgens Greenpeace moet de haast van de Commissie gezien worden in het licht van EU-VS vrijhandelsverdrag TTIP. Op het moment van de toelating waren Europese onderhandelaars met hun Amerikaanse collega's in New York samen voor alweer de negende TTIP-onderhandelingsronde.
Bart Staes ziet daar ook een verband. ''Het stond in de sterren geschreven'', zegt hij. ''Het lijkt er op dat de EU met de toelating de Amerikanen haar goodwill heeft willen tonen binnen de TTIP-gesprekken. Europa laat zo zien dat ze zich laat leiden door de wetenschap.''
Die puur 'wetenschappelijke' benadering (zonder politieke bemoeienis) is waar de VS de EU al sinds jaar en dag toe oproept. Binnen de uitruil rondom TTIP zien de Amerikanen een kans om dit nu eindelijk voor elkaar te boksen.
Het Amerikaanse Congres praat momenteel over de zogeheten Trade Promotion Authority, een wet die president Obama de bevoegdheid moet geven de TTIP-onderhandelingen te versnellen. Bart Staes: ''Die wet zegt over GMO's dat in alle vrijhandelsverdragen het uitgangspunt van de VS moet zijn dat alleen de wetenschap telt, en dat geen enkel ander argument kan worden meegenomen in de besluitvorming. Wat er nu gebeurt, is dat de Commissie zegt: 'We hebben die les begrepen'.''
EuropaBio, belangengroep van de Europese biotechnologiesector, zegt 'niet de indruk te hebben' dat GMO's binnen TTIP worden besproken. Ondanks dat zij de goedkeuring van de negentien GMO's een 'stap in de goede richting' noemt zegt ook EuropaBio kritisch te zijn over de koers van de Commissie.
''Wij maken ons grote zorgen om het meest recente voorstel'', zegt woordvoerder Beat Späth. ''Wij vrezen dat het principe van de interne markt wordt geofferd en dat er een lappendeken van nationale verboden op GMO-import zal ontstaan.'' Späth noemt de potentiële gevolgen voor de Europese veehouderij. ''We importeren op dit continent jaarlijks ongeveer net zoveel GMO-sojabonen als het lichaamsgewicht van alle Europeanen bij elkaar. Als deze import verdwijnt zal dat de veehouderij extreem hard raken. We kunnen dan vlees naar Europa gaan importeren in plaats van soja.''
Vier landen produceren 90 procent van alle soja in de EU: de Verenigde Staten, Brazilië, Argentinië en Paraguay. Deze landen leverden in 2014 voor meer dan 11,7 miljard euro aan soja, met name bedoeld voor de Europese veehouderij. Vrijwel alle soja uit deze landen is van GMO-oorsprong.
Het zal nog even duren voordat lidstaten dergelijke GMO-import kunnen weren. Volgens Bart Staes zal het Europees Parlement niet eerder dan 2016 stemmen over het voorstel.
