De ministers van Buitenlandse Zaken van de EU hebben officieel een militaire missie aangekondigd om het smokkelen van bootvluchtelingen te verhinderen. Ondertussen bereiden de autoriteiten op Sicilië een grote rechtszaak voor tegen Eritrese mensensmokkelaars.
Onderzoeksjournalist Sanne Terlingen – in het bezit van een stapel rechtbankdocumenten – e-mailt met freelance journalist Gabriella Adèr, die ter plaatse is. “Deze jongens zijn echt de laatste schakel van de ketting.”
M. spreekt, via het mobieltje van een smokkelaar, met zijn zus. ‘Hij zegt tegen haar dat hij zich ergens buiten bevindt, dat ze hem nog geen vingerafdrukken hebben afgenomen, en dat er een jongeman is die hem naar Rome kan begeleiden voor 150 euro.’ […] ‘De zus raadt hem aan om vanaf Milaan naar Duitsland te vertrekken, omdat dat beter is.’
Dossier Glauco 2, pagina 268. Samenvatting van een getapt telefoongesprek van Yonas G., 18 december 2014.
Sanne: Voor mij ligt een pakket van 523 pagina’s. De aanklacht tegen 24, voornamelijk Eritrese, mensensmokkelaars. Glauco 2 heet de zaak, omdat ’t het tweede deel is van het grootschalige politieonderzoek Glauco (zie kader). Weet jij wanneer de rechtszaak begint?
DE GLAUCODOSSIERS
Het politieonderzoek Glauco (naar een Griekse zeegod) werd gestart na de bootramp bij Lampedusa op 3 oktober 2013, waarbij meer dan driehonderd bootvluchtelingen verdronken. De hoofdpersonen van Glauco 1, de 34-jarige John M. uit Eritrea en de Ethiopische Ermias G. (leeftijd onbekend), waren betrokken bij die overtocht.
Glauco 2 is het vervolgonderzoek, waarbij de activiteiten van 24 mensensmokkelaars in kaart werden gebracht. John M. en Ermias G. zijn wederom de hoofdrolspelers. Deze keer samen met de Eritrese Ghermay A. John leidde vanuit Sudan en andere Afrikaanse landen karavanen van migranten naar de Noord-Afrikaanse kust. Daar was Ermias verantwoordelijk voor tijdelijke opvang en het organiseren van de oversteek naar Europa.
Ghermay wachtte de bootvluchtelingen op in Sicilië en hielp hen naar het Noorden. Hij is Italië ontvlucht voordat de Italiaanse politie hem kon arresteren, vermoedelijk terug naar Eritrea. Ook John en Ermias gaan nog vrijuit. Veertien handlangers zijn wel vastgezet. Zij verborgen migranten op verschillende verblijfplaatsen. Alleen Eritreeërs, zo blijkt uit de tapgesprekken. Somaliërs, daar kunnen ze niets mee, klaagt een smokkelaar als hij na een bootaankomst alleen een groepje migranten uit dat land aantreft.
Andere strafbare feiten die de smokkelaars volgens het dossier hebben begaan, zijn het inzamelen van geld van familieleden van migranten (als vergoeding voor de geleverde smokkeldiensten), en het organiseren van vervolgreizen.
Gabriella: De Italiaanse autoriteiten zijn Glauco 2 nog aan het afronden, maar de openbaar aanklager in de provincie Palermo, Maurizio Scalio, vertelde me dat hij op dit moment de zitting voorbereidt voor het eerste deel van de zaak, Glauco 1. Die vindt waarschijnlijk nog in juni plaats. In principe kunnen mensensmokkelaars in Italië rekenen op vijf tot vijftien jaar celstraf, maar als er doden vallen, zoals bij Glauco 1, dan kan dat oplopen tot levenslang.
Sanne: De mensensmokkelaars die zijn opgepakt naar aanleiding van Glauco 2 regelden de opvang van migranten en hielpen hen om verder naar het noorden te reizen. Tegen betaling, uiteraard.
Gabriëlla: Dat gebeurt nog steeds, hoor. Toen ik in Catania een kaartje voor de bus kocht legde een jongen bij het loket naast me een stapel bankbiljetten neer. Twintig kaartjes naar Rome, vroeg hij. Kosten: 800 euro. De kassier keek er niet eens van op.
Sanne: Ik lees dat een smokkelaar een commissie vraagt van 4 procent.
Gabriëlla: Niet alle trafficanti vragen een vriendenprijsje. Ik hoorde dat de jongen bij het busstation de tickets doorverkocht voor 120 euro per stuk; dat is drie keer het normale bedrag.
Sanne: Maar die smokkelaars begeven zich dus, ondanks de politieonderzoeken en rechtszaken, nog gewoon op straat?
Uit het dossier blijkt dat een gearresteerde smokkelaar meteen wordt vervangen door een nieuwe
Gabriella: Ja, je ziet ze vooral rondom de stations. Zolang de boten met vluchtelingen blijven komen, zullen de smokkelaars ook aanwezig blijven. Vorige week zijn weer drieduizend mensen gered in het Kanaal van Sicilië door de boten van grensbewakingsorganisatie Frontex. Ik was erbij toen de eerste tweehonderd migranten aan land werden gebracht in het kustdorpje Pozzallo. Er stonden allemaal hekken, met daarachter medewerkers van het Rode Kruis, de politie, journalisten, vrijwilligers. Daarlangs werden de migranten een voor een naar de quarantainezone gebracht waar ze door medewerkers van het Rode Kruis werden gecheckt op besmettelijke ziektes. Knalrode ogen, geïrriteerd door het zeewater. Op hun gezichten allemaal kleine wondjes door de zon. Een jongen met korte rastavlechtjes werd uit de rij gehaald en naar de carabinieri gebracht. Van een andere journalist hoorde ik dat de opvarenden hem waarschijnlijk hadden aangewezen als scafista, de bestuurder van de boot.
Sanne Terlingen is onderzoeksjournalist bij OneWorld. In oktober reisde ze met Eritrese migranten mee van Italië naar Nederland. Op dit moment onderzoekt ze, samen met onderzoeksprogramma Argos en Radio Bremen, het mysterieuze overlijden van een Eritrese asielzoeker. Dat verhaal is in het najaar te horen op radio 1 en te lezen in OneWorld.
Sanne: Door één smokkelaar te arresteren los je het probleem niet op. Een ander neemt gewoon zijn plaats in. Dat zie je ook in het Glaucodossier. In juli 2014 werd de 48-jarige Matywos M. aangehouden. In het dossier van Glauco 2 staat letterlijk dat hij is vervangen door de 41-jarige Habtom T. Uit een ander tapgesprek blijkt dat de situatie in Libië ‘lastig’ is, daarom wagen migranten tijdelijk de oversteek vanuit Egypte. En weet je nog die ‘tsunami’ aan Eritreeërs die in mei 2014 naar Nederland kwam? Nou, toen Nederland de grenscontroles aanscherpte en de doorlooptijd van de asielprocedure verlengde, boog die stroom af naar België. En voordat ze naar Nederland kwamen, gingen Eritrese migranten en masse naar Duitsland.
Gabriella: Een van de advocaten die zowel migranten als smokkelaars bijstaat, Paola Ottoviano, zegt: “Zolang er wetten zijn die mensen verbieden om zich te bewegen, te migreren, te ontsnappen aan oorlogen of werk te zoeken, zolang zullen er trafficanti blijven bestaan. Europa lost het probleem niet op door alleen de mensensmokkelaars aan te pakken.”
De meeste smokkelaars plegen een misdaad tegen de staat, niet tegen mensen of mensenrechten
Sanne: Judith Sunderland, onderzoeker voor Human Rights Watch in Milaan, beweert iets soortgelijks: “Smokkelaars zijn niet de oorzaak dat mensen naar Europa komen, maar een symptoom ervan. Ze overtreden de wet, dus landen hebben het recht om ze te vervolgen. Maar de meeste smokkelaars plegen een misdaad tegen de staat, niet tegen mensen of tegen de mensenrechten.”
Gabriella: Dat wil niet zeggen dat het allemaal lieverdjes zijn! Ik ontmoette een doodsbange vrouw die, samen met haar zoontjes van 3 en 5 jaar, in de brandende zon op straat was gezet. Nadat haar boot was aangekomen had ze een slaapplaats aangeboden gekregen. Ze was gewaarschuwd voor mensensmokkelaars, maar ontdaan door de helse overtocht en omwille van haar kinderen, nam ze het aanbod toch aan. Vervolgens mocht ze het huis niet verlaten tot ze 200 euro zou betalen. Dat bedrag had ze niet, dus werd ze eerst vastgehouden en ten slotte op straat gegooid.
Sanne: En nu?
Gabriella Adèr is freelance journalist met een bijzondere interesse voor alles wat met rechtssystemen en misdaad te maken heeft. Op Sicilië maakte ze o.a. een reportage voor Reporter Radio over mensensmokkel en hoe dit wordt tegengegaan door politie en justitie. De reportage werd op 21 juni uitgezonden op radio 1.
Gabriella: Abdel, een Eritreeër die vier jaar in Sicilië is, heeft geregeld dat ze voorlopig bij de nonnen mag overnachten. Die kunnen geen nee zeggen tegen een vrouw met kinderen.
Sanne: Enig idee waar de jongens overnachten die niet in zee gaan met mensensmokkelaars?
Gabriella: Veel Eritrese jongeren verzamelen zich op de hoek van Piazza della Repubblica. Daar slapen ze op kartonnen dozen. Op de avonden dat ik daar was, kwamen jongens aangelopen met pakken ice tea, pasta en zelfs een panettone (vruchtencake), gekregen van buurtbewoners. Rond elf uur spreidden ze dekens, jassen en truien op de grond. Dit is voor hen een tussenstation; uiteindelijk willen ze naar Noord-Europa, waar vaak al een familielid woont. Ik vroeg nog of ik een foto mocht maken, maar zó wilden ze niet worden vastgelegd. “Kom maar langs als ik een eigen huis heb in Noorwegen!”
Een enkeltje Nederland kost 800 euro. "Als ze terugwillen naar Libië is dat gratis"
Sanne: Een enkeltje Scandinavië kost 1150 euro, zo blijkt uit een afgestapt telefoongesprek van vorig jaar september. 400 euro naar Zwitserland, 500 euro naar Duitsland, 800 euro naar Nederland of België. En dan zegt de ene smokkelaar tegen de andere: ‘Als ze terug willen naar Libië, dan is dat gratis.’ De prijs hangt overigens ook af van het aantal stops tussendoor, eventuele kosten van mobieltjes of kleding, het transportmiddel, en of de migrant begeleid wil worden tot de grens, of tot de eindbestemming.
Als je de onkosten meerekent, dan lijkt het me niet dat de smokkelaars op Sicilië hier goud geld mee verdienen. Uit het Glaucodossier blijkt dat ze lunchen bij de McDonalds of bij Ali Baba, waar een broodje kebab 2,50 kost. Ze rijden in Opel Astra’s en een Fiat Multipla – niet meer nieuw verkrijgbaar. Bij verdachte Habtom T. staat vermeld dat hij in april en mei samen 2210,58 euro ontving. Dat is minder dan een minimum maandloon! Misschien ontving hij nog geld via andere kanalen, maar toch…
Niet de Eritrese smokkelaars, maar Italiaanse maffia verdient het meest aan de handel
Gabriella: “Die jongens zijn de laatste schakel van de ketting”, zei openbaar aanklager Giovanni Salvi me. “Ze verdienen er wel aan, maar dat is slechts de commissie.” Ik zie zelf ook nauwelijks verschil tussen de mannen die rondom het station werken als trafficante, en de migranten die hier een paar weken zijn. Geen Rolexen om de pols, sportwagens of dure Prada-schoenen dus.
CARA Mineo, het grootste asielzoekerscentrum van Europa.
De verdachten van een ander groot strafonderzoek, Mafia Capitale, zouden wel grif geld verdienen aan migranten. Italianen (!), van politici tot ondernemers verbonden aan criminele organisaties slaan een slaatje uit de grote migrantenstroom. Ze laten bijvoorbeeld migranten in opvangcentra, die volgens de wet niet mogen werken, voor 1 tot 3 euro per uur aardappels rapen, sinaasappels plukken of tomaten verzamelen. Deze maand zijn weer 44 verdachten aangehouden. Er doen ook geruchten de ronde van vrouwen die in Mineo, het grootste opvangcentrum van Europa, seks hadden met medewerkers in ruil voor een verblijfsvergunning. Maar dat ligt allemaal erg gevoelig.
Sanne: Een journalist van La Stampa die het centrum Mineo bezocht kreeg twee Eritrese meisjes aangeboden. Samen 50 euro. En ’s ochtends staan er volgens hem inderdaad trucks klaar om de migrantenarbeiders naar het platteland te brengen.
Gabriella: Ik was vanmiddag nog in Mineo, trouwens. Maar die mensen van het opvangcentrum stonden met z’n vieren om me heen. Checken of ik wel de juiste vragen stelden. Ze ontkenden alles, toen ik naar de trafficanti vroeg. En dat terwijl er in de Italiaanse media uitvoerig over is bericht!
Sanne: Als ik over die misstanden in Mineo lees, of over de maffiapraktijken van smokkelaars in Libië, dan vraag ik me af waarom de Europese landen zich zo concentreren op de aanpak van de smokkeljongens in Sicilië. Het zijn andere krachten die de migranten hiernaartoe drijven, en andere partijen die het grote geld binnenhalen.
Je ziet het ook weer terug bij Glauco: de kleine jongens staan straks voor de rechter. De hoofdverdachten krijgen ze niet te pakken. Italië mag geen onderzoek doen op Libisch grondgebied.
Groenteverkoop vanuit een busje vlak buiten opvangcentrum Mineo.
Gabriella: De politiecommissaris van Glauco 1 en 2 zegt: “Het is niet uit te sluiten dat de smokkelnetwerken tot in Nederland reiken.”
Sanne: “Klopt. Uit het Glaucodossier wordt duidelijk dat de smokkelaars uit Sicilië bellen met contactpersonen in Nederland, en ook betalingen vanuit ons land ontvangen. Ik heb contact opgenomen met het Openbaar Ministerie om te vragen in hoeverre Nederland en Italië samenwerken. De woordvoerder antwoordde: “Het antwoord op deze vragen zul je echt in Italië moeten krijgen.”
Gabriella: “Het probleem is dat de Italiaanse politie niet zomaar elk land kan binnenlopen om onderzoek te doen”, zegt de politiecommissaris daarover. Hij bevestigt wel dat er contact is met de Nederlandse politie, maar wil geen uitspraken doen over de informatie die wordt gedeeld.
Sanne: Nou wil ik geen pleidooi houden voor het uitgebreid delen van gevoelige informatie, maar als autoriteiten grip willen krijgen op zo’n complex onderwerp als mensensmokkel, dan zouden ze ook de omstandigheden buiten hun eigen landsgrenzen moeten bestuderen.
EUROPESE ACTIE TEGEN MENSENSMOKKEL
In april hebben de EU-landen vastgelegd dat ze via Europol (gezamenlijke politie), grensbewakingsorganisatie Frontex, EASO (vluchtelingenopvang) en gerechtelijk samenwerkingsverband Eurojust nauwer gaan samenwerken om informatie te verkrijgen over de werkwijze van mensensmokkelaars en hun geldstromen.
Op 22 juni werd een militaire missie op zee aangekondigd om het smokkelen van bootvluchtelingen te verminderen. Er mag gestart worden met fase 1, waarin de EU met vliegtuigen, schepen en drones informatie wil verzamelen over de werkwijze van de smokkelaars voor de Libische kust
Gabriella: Eigenlijk zegt iedereen die direct wordt geconfronteerd met de migratiestroom hetzelfde. Van openbaar aanklagers en advocaten tot hulpverleners en de burgemeester van Pozzallo: ze benadrukken allemaal dat internationale samenwerking noodzakelijk is. Sicilië is slechts een tussenstop onderweg naar het noorden. Mensensmokkel is niet alleen een probleem van Italië, maar van heel Europa.
De Glauco-documenten kregen we met hulp van IRPI (Investigative Reporting Project Italy) en Grandangolo il Giornale di Agrigento.
