De Volkskrant publiceerde deze maand twee ingezonden stukken over massatoerisme. Tessa de Vet stelde alle mensen aan de kaak die ‘en masse’ langs de Mona Lisa en de Sixtijnse kapel schuifelen en de bekende lijstjes afwerken. Suzanne den Eynden reageerde dat zelfs ‘avontuurlijke backpackers’ wel een dagje cultuur gaan happen en dat we eigenlijk allemaal min of meer massatoerist zijn. Maar toerisme gaat volgens Ruud Welten veel verder.
In je boek ‘Het ware leven is elders’ schrijf je dat de wereld aan het vertoeristiseren is. Wat bedoel je daarmee?
"Waar toerisme vijftig jaar iets marginaals was, is het nu de grootste branche ter wereld. Hele landen zijn economisch afhankelijk van toerisme. De meeste mensen die het zich kunnen veroorloven gaan op reis. Er komen ook steeds meer toeristen uit opkomende economieën als India en Brazilië bij. Daarnaast ontwikkelen plaatsen die voorheen geen toeristische plekken waren, zich nu tot toeristische attracties. Als een olievlek kruipt het toerisme naar plekken waar het eerst niet kwam. Steeds meer plekken op de wereld worden zo een voorgekookt toeristenoord."
Kun je voorbeelden noemen van nieuwe toeristenoorden?
"Auschwitz bij Krakow kan zich nu meten met de Eiffeltoren en de Mont Saint Michel. Dat had je 25 jaar geleden moeten voorspellen; dan had niemand het geloofd. Auschwitz is daarbij geen plek waar je rust zoekt, maar een plaats waar je naar andere impulsen zoekt. Dat wordt ook wel ‘dark tourism’ genoemd. Vrij recent is sloppenwijkentoerisme of ‘favela-toerisme’ in opkomst. Het zijn eigenlijk de plekken die we voorheen het minst interessant vonden."
Ruud Welten is als filosoof verbonden aan de Tilburg University. Daarnaast is hij lector Global Citizenship bij Saxion.
Is het erg dat toeristen naar krottenwijken gaan?
"Het is altijd dubbel. Toerisme geeft je de gelegenheid om andere plekken te zien en je open te stellen en tegelijkertijd biedt het toerisme strategieën om je af te sluiten. Mensen hebben van tevoren vaak al een beeld in hun hoofd wat ze ergens verwachten aan te treffen. En zo zitten veel gebieden, steden of landen gevangen in een soort authenticiteit die ze moeten behouden om mensen te blijven trekken.
Er zitten goede dingen in toerisme, maar de goede bedoelingen van toeristen en touroperators lopen vaak spaak. Zo raken toeristen die voor het eerst naar een krottenwijk gaan, vaak gechoqueerd en dan willen ze ‘iets’ doen. De ideeën die wij hebben om mensen daar te helpen zijn echter behoorlijk cliché. ‘Laten we een school gaan bouwen of een waterput sponsoren.’ Terwijl inwoners uit de favelas in Rio waarschijnlijk heel andere behoeften hebben. Dit soort projecten kunnen ook negatief uitpakken. Wat me daarbij als filosoof interesseert is dat er toch een soort neokoloniale gedachte achter zit; dat wij meer ontwikkeld zijn en anderen ‘ontwikkeld moeten worden’."
De toerist is ultraconservatief en wil dat alles blijft zoals het was
Je stelt dat veel gebieden gevangen zitten in een authenticiteit. Geldt dat ook voor sloppenwijken?
"Ja, als de sloppenwijk zich te veel ontwikkelt, dan verliest het zijn authenticiteit, is het niet meer interessant en verschuift het toerisme naar een andere sloppenwijk. ‘Die mensen zijn zo arm, die moeten wel authentiek leven.’ Dat idee zit er altijd een beetje achter. We willen allemaal ‘de locals’ ontmoeten en met de local op de foto. De toerist is ultraconservatief en wil dat alles blijft zoals het was. In de stad waar we wonen willen we wel graag ontwikkeling, maar als toerist gaan we van andere eisen dat daar iets hetzelfde blijft. Dat is heel merkwaardig."
Toerisme is toch goed voor de economie van een land?
"Dat toerisme goed is voor de economie is vaak waar, maar dat is wel een westers en kapitalistisch argument. Er zijn ook voorbeelden waarbij ontwikkelingslanden bijna het mes op de keel wordt gezet; ‘Jullie hebben een mooi land, wij gaan het bezoeken en mooie hotels neerzetten’. Gastvrijheid krijgt daarbij steeds meer het karakter; ‘Ik kom geld brengen, dus jij moet mij gastvrij ontvangen’. De anderen hebben geen keuze en gaan daar dan wel in mee. De toeristen die naar Kenia gaan, willen vanuit hun hotel ‘wildlife’ zien. Tegelijkertijd is Kenia een land met allerlei problemen. Zoals recent de dreigingen van Al-Shabaab. Soms lijkt het voor de overheid belangrijker om te benadrukken dat het land vooral veilig is zodat de toeristen blijven komen, dan dat ze de bescherming van de eigen bevolking voorop stellen. Zelfs Syrië liet laatst weten in te willen zetten op toerisme. Dat is toch bizar?"
Soms lijkt het voor de overheid belangrijker om te benadrukken dat het land vooral veilig is zodat de toeristen blijven komen, dan dat ze de bescherming van de eigen bevolking voorop stellen
"Toerisme kan bijdragen aan een betere wereld, maar het creëert ook nieuwe verschillen of maakt bestaande verschillen groter. Zoals het verschil tussen mensen die kunnen reizen, een creditcard hebben en overal kunnen komen. En de mensen die geen paspoort hebben, die nergens welkom zijn omdat ze alleen maar iets ‘kosten’. Dat zijn de asielzoekers, de vluchtelingen. Dat is een nieuw soort verschil."
De werelden tussen de reiziger en de vluchteling lijken mijlenver uit elkaar te liggen. Raken ze elkaar ook?
"Op vliegvelden komen die werelden duidelijk samen en worden ze tegelijkertijd uit elkaar gehouden. En in het prachtige oude centrum van Krakow in Polen zie je dat de bedelaars – de arme Polen die meestal geen vlieg kwaad doen – door de politie worden weggestuurd, terwijl stomdronken Engelse toeristen die zich enorm misdragen mogen blijven. Waarom? Omdat ze geld komen brengen. Daar gaat het om. Het gaat helemaal niet over ‘je als een gast gedragen’ in het buitenland. Beide groepen zijn wereldburgers; gewoon vanwege het feit dat toeristen en vluchtelingen op de wereld zijn geboren en we allemaal de zelfde wereld bewonen. Het is een gegeven. We zijn allemaal wereldburgers."
Waar komt de term toerisme eigenlijk vandaan?
"Het komt waarschijnlijk van de Engelsen die een ‘grand tour’ maakten naar Zuid-Europa of het Midden-Oosten. Een ‘tour’ is een ronde; een toerist komt altijd thuis. Dat onderscheidt hem van de migrant of asielzoeker. De toerist heeft een reisverzekering en kan er van op aan dat hij op een bepaalde dag thuis komt. Dat geeft een enorme veiligheid die tegelijkertijd op gespannen voet staat met wat reizen vroeger was; iets avontuurlijks. Ook de backpacker die van de gebaande paden af gaat, maakt gebruik van dezelfde faciliteiten als vliegreizen en reisverzekeringen. Een tour is ook een toren; een metafoor die kenmerkend is voor toerisme. Veel toeristische attracties zijn ook torens. Op een toren heb je overzicht, je kunt alles zien en daar overweldigd door worden. Maar tegelijkertijd is het ook afstandelijk. Het gaat om het kijken; 'boven alles uit kijken'."
Ga je zelf nog de toerist uithangen?
"Ik ga graag naar Normandië, maar dit jaar ga ik niet op vakantie want ik ben net naar Oosterbeek verhuisd. Zowel Normandië als Oosterbeek zijn trouwens zelf toeristische bestemmingen; dat hangt samen met de Tweede Wereldoorlog. In Normandië komen duizenden toeristen naar de invasiestranden en begraafplaatsen. In Oosterbeek is het Airbornmuseum gevestigd waar de slag om Arnhem wordt herdacht, maar er zijn ook routes compleet met apps. Het is ook in Oosterbeek een hele happening geworden."
[[{“fid”:”37932″,”view_mode”:”default”,”fields”:{“format”:”default”,”field_file_image_alt_text[und][0][value]”:””,”field_file_image_title_text[und][0][value]”:””},”type”:”media”,”attributes”:{“style”:”height:72px; width:581px”,”class”:”file-default media-element”}}]]
