Het is woensdagavond en plotseling omsingelen zo’n 200 veiligheidstroepen het enorme hoofdkwartier van Birma’s regerende Union Solidarity and Development Party (USDP) in de afgelegen hoofdstad Naypyidaw. Binnen krijgen de vergaderende partijleden te horen dat hun invloedrijke voorzitter Shwe Mann is afgezet. Niemand mag het pand verlaten totdat President Thein Sein en zijn bondgenoten in het kabinet en de legertop de voorzitter en zijn aanhangers in het partijbestuur officieel hadden vervangen, zo gaan de berichten. Shwe Mann, die ook parlementsvoorzitter is, staat nu onder tijdelijk huisarrest.
Ondanks het feit dat Birma, ook wel bekend als Myanmar, inmiddels al vier jaar stapjes zet in een democratische transitie en een burgerregering heeft, is Shwe Mann slachtoffer van een politieke zuivering op het hoogste niveau die doet denken aan de geheimzinnige machtsstrijd tussen generaals onder het voormalige militaire regime. En het roept herinneringen op aan het huisarrest dat de populaire oppositieleidster Aung San Suu Kyi in 1989 in de aanloop naar de verkiezingen kreeg opgelegd van dat voormalige militaire regime. In 1990 won zij nog wel met een overweldigende meerderheid de verkiezingen, maar toen grepen de militaire machthebbers na de verkiezingen in door de uitslag niet te erkennen. Vooralsnog is de exit van Shwe Mann uit te leggen als een interne machtsstrijd, maar de legertop grijpt nu in vóór de verkiezingen. Het einde van Shwe Mann’s politieke rol is een klap voor de democratische hervormingen. Hij staat immers open om na de aankomende verkiezingen een regering te vormen met Aung San Suu Kyi. President Thein Sein houdt een meer conservatieve lijn aan die de belangen van het leger verdedigt.
De zuivering is het resultaat van een machtsstrijd in de partijtop
“De zuivering is het resultaat van een machtsstrijd in de partijtop, net zoals de exit van (voormalig hoofd van de geheime dienst) Khin Nyunt in 2004,” aldus Yan Myo Thein, een vooraanstaand politiek commentator. En niet zonder gevolgen, zegt hij tegen OneWorld. “De zuivering kan invloed hebben op het democratisch proces omdat instabiliteit onder partij- en legerleiders kan leiden tot uitstel van de verkiezingen, of uitstel van het vormen van een regering na de verkiezingen.”
Ex-generaal vs ex-generaal
Op 8 november gaat Birma naar de stembus in de eerste vrije verkiezingen in 25 jaar en de verwachting is dat Suu Kyi en haar National League for Democracy een duidelijke overwinning zullen behalen. Shwe Mann was populair onder zijn partijleden en al maanden verwikkeld in een machtsstrijd met Thein Sein over wie de USDP zou gaan leiden in de verkiezingen. De USDP bestaat uit kopstukken uit het oude regime die na vervalste verkiezingen in 2010 hun uniformen verwisselden voor traditionele Birmese dracht en plaatsnamen in het parlement en de regering. Shwe Mann is, net als Thein Sein, een voormalig generaal.
Te druk
Hij heeft zich naar de mening van het leger te hervormingsgezind getoond door te opperen dat hij met Suu Kyi’s steun wel president kon worden en omdat hij bereid was tot hervorming van de grondwet. En dat steekt bij de voormalig generaals, die hun vroegere machtsbasis in de grondwet verankerd zien. De grondwet geeft het leger directe controle over een kwart van de parlementszetels en andere belangrijke politieke instituties, ook na de verkiezingen. Ook weerhoudt de grondwet Suu Kyi van het presidentschap omdat haar zoons de Britse nationaliteit hebben.
Tijdens een korte persconferentie donderdag vertelden de nieuwe partijleiders maar weinig over wat er gebeurd was. In een korte verklaring meldde de USDP dat Shwe Mann het “te druk” had gehad met zijn functies van partijvoorzitter en parlementsvoorzitter.
Leger ‘heeft controle hersteld’
Met de zuivering hebben de conservatieve kern van de USPD en de legertop hun greep op de regering, het parlement en het tempo van de democratische transitie verstevigd, zegt Ma Thida, een bekende schrijfster en directeur van het Birmese kantoor van PEN International, een wereldwijde organisatie van schrijvers die zich inzet voor de vrijheid van meningsuiting. “Het was een reactie op een fout van het leger. Er waren onderlinge verschillen die voortkwamen uit de democratisch transitie — nu hebben ze de controle hersteld,” zegt Ma Thida tegen OneWorld. Volgens de voormalig politieke gevangene zullen de nieuwe USDP leiders en het leger meer weerstand bieden tegen de democratische hervormingen, die blijkbaar te snel gaan: “Dit zal een probleem blijven tenzij er meer interne machtsstrijd plaatsvindt.”
Publiek vertrouwen in het democratisch proces
De inzet van veiligheidstroepen tijdens een politiek geschil in de partij kan ook op kritiek rekenen van de internationale gemeenschap, die veel geïnvesteerd heeft in Birma’s transitie. “Wij zijn bezorgd over het gebruik van overheidstroepen om een geschil op te lossen. Het is belangrijk dat de regering uitlegt wat voor acties zij ondernomen hebben en wat de juridische basis hiervoor is,” reageert de Amerikaanse Ambassade in Rangoon in een verklaring. “Publiek vertrouwen in het democratisch proces is van essentieel belang tijdens deze verkiezingsperiode en de daaropvolgende transitie naar een nieuwe regering die de wil van het volk weerspiegelt.”
Ma Thida zegt dat het incident tussen de machthebbers verschillende reacties losmaakt onder de Birmese bevolking, die ten tijde van de militaire dictatuur lang machteloos heeft moeten toezien terwijl het leger de dienst uitmaakte. “Sommige mensen hebben weinig opleiding en krijgen het niet mee, anderen denken dat Shwe Mann is afgezet omdat hij met Suu Kyi wilde samenwerken.”
