Het is makkelijk om op Costa Rica verliefd te worden. Was het niet vanwege de wonderlijke natuurparken, die zo'n 25% van het land bedekken, of vanwege het verbod om nieuwe olievelden te exploiteren, dan wel omdat ze al 67 jaar geen leger meer hebben. Op december 1948 sloeg toenmalig president José Figueres Ferrer symbolisch de eerste steen stuk van het militaire hoofdkwartier. Maar wat doet een land zonder leger wanneer het binnengevallen wordt vanwege een grensgeschil?
Bijna oorlog door Google Maps
Het overkwam Costa Rica in 2010, toen noorderbuur Nicaragua aan de Caraïbische kust de Rio San Juan overstak om een eilandje in de rivier in te nemen waarop zij dachten recht te hebben. Het gerucht gaat dat de inval werd gedaan aangezien Google Maps dit eilandje als Nicaraguaans grondgebied aangaf. Costa Rica reageerde op de invasie door een zwaar bewapende politiemacht te sturen, en besloot het dilemma voor te leggen aan het Internationale Gerechtshof in Den Haag, waar het momenteel onderzocht wordt.
Er zijn internationale institanties opgezet om conflicten op te lossen
“Er zijn internationale institanties opgezet om dit soort problemen op te lossen,” vertelt onderminister voor de Vrede en Gerechtigheid Víctor Barrantes Marín. “Daarvoor hebben we geen leger meer nodig.”
Maar, geeft de onderminister aan, het afschaffen van ons leger gaat alleen over het operatief houden van een permanente krijgsmacht. Indien noodzakelijk, weerhoudt niets Costa Rica ervan om een tijdelijk leger op te zetten. Wat men wil voorkomen, is de industrie die rondom een militaire eenheid ontstaat: een bedrijf dat uniformen maakt, de wapenindustrie, carrière's die voor mensen belangrijk zijn.
Special Forces
De Costa Ricaanse commandoteams UEA en UEI (Speciale Hulp Eenheid en Spesiale Interventie Eenheid) worden door critici soms vergeleken met een leger in alles behalve de naam. Als je foto's van de commandoteams ziet, in camouflagekleding en zwaar bewapend, zou je inderdaad twijfelen nog met politie te maken te hebben. Maar sowieso ziet de politie in Latijns-Amerika er vaak iets anders uit dan de oom agent zoals die ons in Nederland voorbij fietst; bij opstanden is het niet ongebruikelijk dat er met traangas geschoten wordt.
Costa Rica geeft ook veel uit aan interne veiligheid, meer dan bijvoorbeeld buurland Nicaragua uitgeeft aan interne veiligheid èn defensie, maar aanzienlijk minder dan de sterk gemilitariseerde landen als El Salvador en Mexico, waar in sommige steden op iedere straathoek een bewaker met een enorm wapen staat.
Helaas leeft er in de ons land een sterk idee van angst
“Helaas leeft er in de ons land een sterk idee van angst,” vertelt onderminister Barrantes Marín. Tijdens een wandeling door de hoofdstad San José is duidelijk te zien hoe om vrijwel alle huizen en voor alle ramen hekken zijn gebouwd.
Ook de deelname van de UEI aan de fuerzas comandos, een wedstrijd voor speciale eenheden waar normaliter legereenheden naartoe worden gezonden, werd bekritiseerd in het land. Volgens de website worden tijdens de wedstrijd speciale technieken getraind als scherpschieten, bestorming over land en water, kracht en uithoudingsvermogen, tijdens evenementen die commando's psychologisch uitdagen. Een van de doelen is een betere samenwerking tussen internationale commando-eenheden. De kritiek op deze wedstrijd komt voort uit een langdurige discussie: bij het afschaffen van het leger werd in eerste instantie ook de training van politie-eenheden in de VS gestopt, maar later werd dit teruggedraaid.
Commando's tegen cocaïne-handel
De commandoteams zijn door Costa Rica onder andere opgezet in het gevecht tegen de drugssmokkel: Midden-Amerika ligt midden op de drugsroute tussen de cocaïne-producerende landen Colombia, Peru en Bolivia, en grootgebruiker Verenigde Staten. In Midden-Amerika brengt de illegaliteit van drugs en de oorlog ertegen enorme problemen met zich mee: gangs, criminaliteit, verslaving. Het wordt ook niet altijd gewaardeerd dat de DEA en de Amerikaanse kustwacht actief zijn in de Caraïbische kust, omdat er hiermee alsnog militaire aanwezigheid is rondom Costa Rica.
Onze training heeft zeker militaire aspecten
“Onze training heeft zeker militaire aspecten,” vertelt UEA woordvoerder Franklin Jiménez Calderón, waarbij hij doelt op de tactische training, de bewapening en de sterk hiërarchische structuur. “Dat is noodzakelijk in het gevecht tegen de drugskartels, die de afgelopen jaren helaas steeds sterker Costa Rica inflitreren. Maar dat maakt ons nog geen leger. We zijn een team van negentig man, zonder gevechtshelikopters of tanks. Zelfs al zouden we het willen, dan konden we nog geen oorlog voeren tegen een buitenlandse macht.”
Coalition of the Willing
In de jaren tachtig was Midden-Amerikaanse vol onrust. Linkse revolutionairen hadden de Cubaanse revolutie als voorbeeld genomen en begonnen rechtse dictaturen in bijvoorbeeld Nicaragua en El Salvador omver te werpen. De Verenigde Staten raakten betrokken bij veel oorlogen, door rebellengroepen zoals de contra's in Nicaragua te financieren; zij vreesden een communistisch blok in de regio, dat zich tegen hen zou keren.
Doordat er geen militaire dreiging van Costa Rica uitgaat, kunnen wij de rol van facilitator op ons nemen
Costa Rica speelde de rol van Zwitserland: door politiek neutraal te zijn en geen dreiging te vormen, konden zij de rol van onderhandelaar spelen. Toenmalig president Oscar Arias kreeg uiteindelijk zelfs de Nobelprijs voor de Vrede uitgereikt, voor het plan dat hij had opgezet om vrede in de regio te bewerkstelligen.
“Doordat er geen militaire dreiging van Costa Rica uitgaat, kunnen wij de rol van facilitator op ons nemen,” zegt onderminister Barrantes Marín. Hij wijst op het Pacto de San José, een inter-Amerikaans pact voor de bescherming van de mensenrechten. De onderminister vindt niet dat Costa Rica het zichzelf juist makkelijk maakt, door niet mee te kunnen doen aan internationale krijgsacties. “Wij helpen de wereld op een andere manier, door de idee van vrede te exporteren.”
Wij helpen de wereld op een andere manier, door de idee van vrede te exporteren
Ondanks het gewilde imago van neutraliteit en vredigheid was Costa Rica overigens wel tijdelijk deel van de 'Coalition of the Willing', de landen die de Irak-invasie van 2013 steunde. Nu was dit alleen een steun in naam, maar dat was wat de VS nodig hadden, aangezien zij het VN-mandaat voor de invasie niet verkregen hadden. Advocaat Roberto Zamorra, indertijd nog rechtenstudent, klaagde zijn overheid aan en na anderhalf jaar trok Costa Rica zich inderdaad terug uit de coalitie (Link 7).
“Zo'n nationale discussie over oorlog en vrede die ontstaat uit de klacht van één burger,” zegt onderminister Barrantes Marín. “Dat is voor mij nou typisch Costa Rica.”
