Constructive journalism: journalisten verbeteren de wereld

Koffie en cupcakes gaan rond in een vergaderzaaltje in een voormalige koekjesfabriek in hartje Londen. Op tafel liggen kranten. De zwakke euro, een bendemoord op klaarlichte dag en een gekapseisde boot domineren de koppen. “Wat voel je als je dit leest?”, vraagt workshopleider Seán Dagan Wood. “Precies, niks. Mensen voelen zich af gestompt, terneergeslagen door het nieuws.” Zelf is de begin-dertiger, met baardje en bevlogen blik, hoofdredacteur van Positive News, een krant met koppen als ‘Misvormde groente in Britse supermarktschappen’, ‘Meer vrije tijd, de toekomst van de werkweek’ en ‘Indiase weduwen mogen meedoen aan Holi-festival’. “Aandacht voor positief nieuws betekent niet dat je ontkent dat er slecht nieuws is”, benadrukt Wood. “Wij kiezen ervoor om nieuws te brengen dat ervoor zorgt dat mensen zich verbonden en betrokken voelen.” En daar is behoefte aan, zo blijkt. Positive News haalde via een crowdfundingscampagne 263.000 pond binnen.  

Tijdens de workshop vandaag leren de tien cursisten, journalisten uit vijf landen, hoe ze zelf een positieve draai kunnen geven aan hun verhalen. "Ik heb reportages gemaakt over bootvluchtelingen", vertelt een Australische deelnemer. "Dan sta je te praten met halfverdronken mensen die net zijn aangespoeld op het strand en even later vraagt een andere journalist ‘Wat zei die van jou?’. Ik ben liever bezig met positieve verhalen, maar dan voelt het bijna alsof ik een slechte journalist ben.” 

Een extra vraag: Wat nu?
Een journalistiek artikel geeft antwoord op vijf W's en een H: Wie, Wat, Waar, Wanneer, Waarom en Hoe. Constructieve journalistiek ('cojo') voegt daar een vraag aan toe: Wat nu?Constructieve journalistiek is journalistiek die niet breekt, maar maakt. Geen gemopper in de marge, maar meedenken over hoe de samenleving eruit moet zien, hoe complex de problemen ook zijn. Meisjes ontvoerd door Boko Haram, gevangenen onthoofd door IS, vluchtelingen verdronken in bootje op zee, daar bedenk je niet zo een-twee-drie een oplossing voor. “Nieuwsconsumenten zappen of klikken weg, omdat ze zich machteloos voelen bij al die ellende”, zegt mede-workshopleider Danielle Batist. Samen met Seán Dagan Wood nam ze het initiatief tot het Constructive Journalism Project. “Dat gevoel bestrijd je niet met schattige kinderen of dieren die een dansje doen op de achterpagina van de krant. Het werkt ook niet om aan het einde van het achtuurjournaal, na drie oorlogen en twee natuurrampen, ineens twee pas geboren panda’s voor te schotelen. Constructive journalism is een compleet andere aanpak van hoe je nieuws brengt.”

Vrij vertaald: constructieve journalistiek grijpt de lezer bij de strot, is positief, oplossingsgericht, laat een completer plaatje zien en laat de lezer achter met het gevoel dat het zo slecht nog niet gaat met de wereld, en hij daar bovendien zelf wat aan kan doen. “Dat zijn dus geen eenzijdige helden- of slachtofferverhalen, die afstand creëren tot de lezer, maar verhalen waarmee de lezer zich kan identificeren”, zegt Batist. Ze reist al jaren naar landen als Zuid-Sudan, Zuid-Afrika en India. Volgens de traditionele journalistieke aanpak vroeg ze mensen naar hun problemen. “Veel mensen die ik daar sprak, probeerden me te vertellen dat hun situatie niet alleen maar uitzichtloos was, maar ik zag dat toen nog niet.”
Tegenwoordig stelt Batist juist vragen die ongepast lijken. Wat heeft een vrouw in een vluchtelingenkamp geleerd van wat ze heeft meegemaakt? Wat brengt het je om dakloos te zijn? “Dan ontstaat er een heel ander verhaal.”

Positieve psychologie
Het idee van constructive journalism is vijf jaar geleden in gang gezet door de Deense journalist en onderzoeker Cathrine Gyldensted. “Ik ontdekte dat als je elementen uit de positieve psychologie toepast in hoe je als journalist de wereld benadert, er een hoopvoller en completer verhaal ontstaat”, vertelt ze via de mail. En dat slaat aan bij lezers. Artikelen met een positieve
invalshoek en hoopgevend einde, worden beter gelezen en gedeeld via sociale media, blijkt uit onderzoek. “Overconsumptie van slecht nieuws vermindert hulpvaardigheid en tolerantie, en veroorzaakt depressie en wantrouwen. Er is iets mis met de content, er is iets mis in de journalistiek. Daarom dalen oplagecijfers. We moeten zorgen dat het publiek weer bij ons wil horen.” Inmiddels reist Gyldensted de wereld over om redacties te laten zien hoe ze daarvoor kunnen zorgen. 

 
Zou het tij gekeerd zijn? Bij OneWorld is het glas altijd al halfvol. Anders dan sommige moppermedia kijken wij altijd positief-kritisch naar menselijke pogingen om de wereld een beetje beter te maken. Daarmee waren we jaren lang een vreemde eend in de journalistieke bijt. Het leverde, zeker bij voorganger IS, onder collega’s bijnamen op als Koenders Koerier of Knapen Courant. Want een nagazine dat gesponsord wordt door Buitenlandse Zaken, dat moet wel een propagandamachine zijn voor ontwikkelingshulp. En dat terwijl we juist clichéformules vermijden als ‘Boer A in land B is arm. Organisatie C geeft hem een hengel. Nu vangt boer A een vis en gaat zijn kind naar school’.

Want een eenzijdige goednieuwsshow is saai. Dat benadrukt ook journalist Bas Mesters. “Het moet geen sekte worden.” Mesters was misschien wel zijn tijd vooruit met zijn website One11.nl, door hem bedacht eind 2010 en gelanceerd op 1 januari 2011.
Op One11.nl konden journalisten verhalen kwijt waarvoor in de krant of op tv weinig plek was. Over een Senegalese migrant in Parijs die stokbrood bakt
voor de president. Of een bankier die schooldirecteur wordt in een Brusselse achterstandswijk. Mesters was op dat moment correspondent in Italië voor NRC Handelsblad. “Ik schreef over Berlusconi, de maffia, schandalen, de crisis. Als mijn dochter van zestien al mijn stukken zou lezen, zou ze depressief worden, realiseerde ik me.” Met mede-NRC-correspondenten Bram Vermeulen in Zuid-Afrika en Thomas Erdbrink in Iran deed hij een oproep aan collega’s. Journalisten van de NOS en Het
Financieele Dagblad tot AD, RTL en regionale kranten sloten zich aan. “In mijn studeerkamer in Rome riep ik steeds: ‘Wow, die doet ook mee’.” En zo verschenen er ruim negentig bijdragen op One11 uit alle hoeken van de wereld. Lezers waren opgetogen (‘Eindelijk een ander beeld’, ‘Dit soort verhalen lees ik nergens’), maar volgens Mesters was het moeilijk om hoofdredacties erbij te betrekken. “Die waren
te druk bezig met hun dalende oplagecijfers en de opkomst van internet. Bovendien was hun algemene kritiek: ‘We zijn er niet voor de oplossingen’.”

Vijf jaar later blijken het nou juist artikelen te zijn die over oplossingen gaan, die via internet het meest onderling gedeeld worden door lezers. Een analyse van 7000 artikelen in The New York Times laat zien dat nieuws met een positieve insteek vaker gedeeld wordt dan slecht nieuws, en dan met name nieuws dat een wow-gevoel oproept over de mogelijkheden die de wereld biedt. 

“Hoe uitgesprokener en oplossingsgerichter een artikel is, hoe sneller het gaat via de sociale media, is onze ervaring”, vertelt Karel Smouter, adjunct-hoofdredacteur van De Correspondent. “Een grondig stuk over een vluchteling uit Jemen die vastzit in Djibouti zet niemand op z’n Facebookpagina. Dan ben jij degene die slecht nieuws brengt.” In het redactiekantoor aan de Amstel hangen mensen met laptops op banken, anderen zitten in de tuin te tikken in de zon. Op de tafel in de keuken staan nog de hagelslag en appelstroop van de lunch. De Correspondent, dat sinds de oprichting in 2013 bijna 35.000 betalende abonnees telt, heeft de filosofie van Gyldensted omarmd. “Wij willen laten zien hoe de wereld werkt, in plaats van hoe de wereld niet werkt”, vertelt Smouter. Dat gebeurt onder meer met een correspondent Vooruitgang en een correspondent Vindingrijkheid & Vernieuwers. “We willen lezers iets vertellen wat ze aan het denken zet over de wereld, zichzelf en hun gedrag. Wat niet wil zeggen dat we de macht niet controleren, want dat doen we ook. Het is geen tandeloze journalistiek. Vervolgens stellen we de veel moeilijkere vraag hoe het wél moet. We zouden dus niet schrijven: ‘Ik ben in de kledingfabriek in Bangladesh, wat zie ik erge dingen hier’, maar vragen medewerkers liever naar tips voor de CEO van Zara.”

Trouw brengt sinds een aantal jaar de Duurzame 100, Vrij Nederland kwam in juni met zijn eigen Revenge of the Nerds, in de vorm van ‘de 101 interessantste nerds van Nederland die een technologische oplossing hebben bedacht voor een wezenlijk probleem’. Luisteraars van radiostation Sublime FM worden tussen Happy van Pharrell Williams en Rehab van Amy Winehouse getrakteerd op ‘Nieuws van de Vooruitgang’. Hoofdredacteur Sandra Kolodzinskyi (26): “We krijgen veel positieve reacties van luisteraars. Die houden van cultuur en reizen en vinden milieu belangrijk. Ze zijn niet uitgesproken links of rechts, maar geloven in de toekomst en vinden dat er maatregelen genomen moeten worden om de wereld te veranderen.”

Nog een voorbeeld. VPRO’s Tegenlicht presenteert zich nadrukkelijk als ‘future affairs’-programma dat innovators een podium biedt voor hun oplossingen voor maatschappelijke issues als de zorg, scholen of de managementcultuur. Eindredacteur
Marije Meerman: “We schuwen een beetje propaganda niet. Als je altijd laat zien wat er niet kan, kom je nergens.” Een groot succes zijn de ‘meet ups’, waarbij bezoekers samen de uitzending bekijken en napraten over de vraag ‘hoe nu verder?’. Het begon in Pakhuis de Zwijger in Amsterdam, maar kijkers die de reistijd te lang vonden, gingen zelf bijeenkomsten in hun eigen regio organiseren. Van Groningen tot Antwerpen, in buurtcafés en op universiteiten, tot aan Wim’s Holland House in Addis Abeba, Ethiopië (na een uitzending over internet in Afrika). Meerman: “Nieuws is dankzij internet en smartphone constant binnen handbereik. Misschien hebben mensen behoefte om connecties te zoeken tussen alles wat op ze afkomt en vragen ze zich vervolgens af wat hun eigen positie daarbinnen is.”

Zelfexpressie, gezien worden, je stem laten horen en een verschil maken. Dat is wat de moderne nieuwsconsument wil, zegt hoogleraar Mediastudies Mark Deuze. “Het publiek wil zich kunnen thuisvoelen in het nieuws en terugpraten. Niet zomaar bakken met nieuws over zich uitgestort krijgen en verder hun kop moeten houden.” Voor traditionele media is dat een knop die om moet, volgens Deuze. Voor de ene
journalist zal dat makkelijker zijn dan de andere. Nog zo’n verandering: “Nieuwsbeleving is tegenwoordig hyperemotioneel. Alles wat je deelt moet ‘awesome’ zijn.” Het is inderdaad de wow-factor die mensen doet delen, zegt ook Cathrine Gyldensted. “Het gaat vooral om de mate van opwinding of verbazing die een artikel veroorzaakt bij het lezen, toont onderzoek. Dat kan angst zijn of woede, maar een positieve emotie blijkt het allerbeste te werken.”

 
Van het ‘mwah’ van de afgestompte nieuwsconsument naar het ‘awesome’ van de millenniumgeneratie. Misschien verklaart dat waarom online OneWorld-artikelen als
‘Shampoo is voor sukkels’ (een maand lang je haar wassen met soda en azijn) of ‘De spelthype ontkracht’ massaal worden gedeeld, terwijl een datavisualisatie over orkanen op de Filippijnen voor een selecte groep fijnproevers blijkt. 
De kunst is om niet in het ‘awesome’ te blijven hangen in de constante jacht op meer en meer kliks. Dan wordt een snelle online petitie tegen kindbruiden bijna net zo oppervlakkig als een filmpje van de waterskiënde eekhoorn Twiggy.

Er is volgens Deuze juist ruimte voor betrokken journalistiek die meer in de gemeenschap en meer tussen het publiek leeft. “De multiculturele samenleving kan wel wat constructieve journalistiek gebruiken. Niet afstandelijk, maar van binnenuit laten zien wie de voortrekkers zijn, waar uitdagingen liggen en waar kansen.”
Deuze noemt als voorbeeld Zuid-Afrika, waar hij woonde in de jaren negentig na afschaffing van de apartheid. “Toen
was daar behoefte aan journalistiek die de nadruk legde op  en verzoening.” Twintig jaar later, in maart jaar, was Cathrine Gyldensted in Zuid-Afrika op uitnodiging
van Times Media Group, een uitgever van diverse kranten.

President Jacob Zuma wil zich er wel eens over beklagen dat Zuid-Afrikaanse media zo negatief schrijvenover het land en daarmee ‘niet bijdragen aan eenheid’. Bestaat
er niet het gevaar dat Afrikaanse leiders  en staatsmedia ‘cojo’ kidnappen om hun eigen prestaties in positief daglicht te stellen?  "Dat is absoluut geen ‘cojo’, want persvrijheid is daarvoor essentieel, zegt Gyldensted stellig. “Journalistiek moet altijd de waakhond van de samenleving blijven, het publiek van de juiste informatie voorzien en laten zien waar het bedrogen wordt.”
Dat is de essentie van een bloeiende nieuwscultuur, zegt een Iraanse deelnemer aan de constructive journalism-workshop in de Londense Biscuit Factory. Hij vertelt dat hij in Engeland woont, en in 2002 uit Iran is gevlucht nadat hij daar drie maanden in de gevangenis had gezeten. “Ik wil leren om  een constructieve invalshoek over Iran te schrijven.” Nu schrijft hij voor een cultureel tijdschrift voor de Iraanse diaspora en politieke  websites. “Ik ben optimistisch over de mensen, maar ze moeten
goed geïnformeerd zijn, anders verandert er nooit iets.”

Op de opleiding journalistiek aan Hogeschool Windesheim, waar Bas Mesters inmiddels directeur is, gaat constructieve journalistiek deel uitmaken van het curriculum. Zijn nieuwe boek Italiaanse streken is ook geschreven vanuit die filosofie. Een  journalist is én kritisch controlerend én het debat over oplossingen faciliterend, aldus Mesters. Maar hij geeft toe: “Ik heb een tijd geworsteld met de vraag of ik met One11 aan het afdrijven was van mijn vak. Misschien zat ik er achteraf gezien toch niet zo ver naast, het was alleen te vroeg.”

De Britse krant The Guardian gaat intussen nog een stap verder en heeft de online petitie ontdekt. Vorig jaar tekenden 230.000 mensen voor meer aandacht voor meisjesbesnijdenis op scholen. In maart werd een actie gelanceerd tegen investeringen in fossiele brandstoffen, ‘Keep it in the ground’. Dat ging op de redactie niet zonder slag of stoot, blijkt uit een podcast van de ‘making of ’ van de actie.  

Discussies waren er ook in het kantoor van De Correspondent, toen 
correspondent Vooruitgang Rutger Bregman de ‘Ik Stap Over Van Bank Week’ aankondigde. Karel Smouter: “Rutger wilde al tijden overstappen naar een duurzame bank, maar hij was te lui en wilde dat de lezers hem erbij zouden helpen. Tegen Rutger zeiden we: ‘Een week en niet langer, anders wordt het te drammerig, te
activistisch’. Maar lezers zijn blij dat iemand laat zien wat ze kunnen doen. De journalist is daarin een gespreksleider. Belangrijk is dat je dat doet op basis van feiten. Het gaat me te ver om bijvoorbeeld op te roepen tot een boycot van Apple vanwege misstanden in de Chinese fabrieken, zonder dat ik er geweest ben.”
 

Waar ligt de scheidslijn tussen journalistiek en activisme?  Als je het debat wil sturen, dan sluit je je ogen voor delen van de waarheid die minder goed in jouw verhaal passen”, zei NTR-mediadirecteur Carel Kuyl in het Radio 1-Mediaforum.
“Dan ben je geen journalist, maar een politicus.” In mei kwam de NPO met het tv-programma NPO Groen. Via een app krijgt de kijker tips om groen(er) te leven, met als voorbeeld drie BN’ers en hun gezinnen die de strijd aangingen om een week duurzaam te leven. “De toekomst moet groen en duurzaam zijn om de volgende generatie een hoopvol perspectief te bieden”, staat er op de site van het programma. Maar heel constructief was het niet om te zien hoe BN’ers worstelden met het vegetarische eten voor de hond, het privézwembad dat niet werd ververst en de Chinese rijsttafel, afgehaald in potten en pannetjes.

Je zou er van de weeromstuit cynisch van worden. Onze oproep aan OneWorld-lezers om hun beste nieuws op te sturen, leverde welgeteld zes reacties op. We troosten ons met de gedachte dat men het zonde vond om een hoekje uit het magazine te knippen, zoals één lezer schreef. Geen nieuws beschouwen we dan maar als goed nieuws. Zou het dan toch geen toeval zijn dat uit de Happy Planet Index,  begin 2015 door 300 lezers ingevuld, blijkt dat OneWorlders gelukkiger zijn dan de gemiddelde Nederlander? 

*Een iets uitgebreidere versie van dit artikel verscheen in OneWorld magazine #6, juli 2015*

Mediacafé | De journalist als activist
19 oktober, 20.00 uur, Pakhuis de Zwijger (i.s.m. De Buren)
Waar houdt de journalist op en begint deactivist? Is het problematisch als een journalist zich gedocumenteerd en transparant inzet voor een bepaalde zaak of onderwerp? Wat zijn de regels? Of is het een illusie te denken dat journalistiek in tijden van constructive journalism, stakeholder journalism en oplossingsgerichte journalistiek nog waardevrij en slechts informerend is? Moderator Nico Haasbroek (auteur, oud-hoofdredacteur NOS) gaat in gesprek met Lonneke van Genugten (OneWorld), Eric Smit (Follow The Money) en Orlando Verde (blogger, schrijft voor o.a. MO* en Kif Kif).