Gehandicapten in ontwikkelingslanden vallen vaak overal buiten. Soms worden ze zelfs verborgen gehouden. Ondertussen heeft één op de vijf mensen in arme landen een beperking. Reden dus om rekening met hen te houden. Oók als je project niet speciaal op gehandicapten gericht is.
Tekst en foto: Marusja Aangeenbrug
Zorgvuldig stanst de blinde Amaya Martin met een prikpen puntjes in het bruine papier. De 23-jarige jongen maakt in elke opening van een kunststoffen raampje een brailleletter. In de schaduw van de lemen hut waar hij woont, in Kotoby, Zuid-Sudan, vertelt hij hoe hij op zijn zestiende rivierblindheid kreeg, een veelvoorkomende ziekte in zijn regio. Sinds dat moment speelt zijn leven zich in duisternis af. Hij ziet niet hoe zijn jongste broertjes spelen op het erf, hoe ze grijnzend voor de camera poseren. Hij heeft ze zelfs nooit met eigen ogen gezien, want hij was al blind toen ze werden geboren.
Vervloekt
Amaya wil zich niet laten beperken door zijn blindheid. Niet meer. Vanaf zijn zestiende heeft hij namelijk zes jaar thuis gezeten. “Ik bleef binnen want ik kon nergens naartoe”, vertelt hij. “Ik sliep veel en voelde me depressief.” Pas sinds vorig jaar juni gaat hij weer naar school.
Dat Amaya zo lang thuis bleef, is niet ongebruikelijk. Veel ouders van een kind met een handicap weten niet wat ze ermee aan moeten. Wat kan zo’n kind nou bereiken, is de gedachte vaak. In Zuid-Sudan gelden bovendien, net als in veel ontwikkelingslanden, allerlei vooroordelen. Het kind is vast vervloekt of behekst omdat een familielid iets verkeerd heeft gedaan. Uit schaamte verbergen ouders hun kind. Mensen met een handicap belanden hierdoor al snel in een vicieuze cirkel van armoede en uitsluiting.
Het was de Sudanese Evangelical Mission (SEM), die Amaya weer naar buiten hielp. Deze lokale ontwikkelingsorganisatie, die wordt gesteund door het Nederlandse Light for the World, helpt mensen met een handicap op mee te doen in de samenleving. SEM gaf Amaya een blindenstok en leerde hem niet alleen braille lezen en schrijven, maar ook hoe hij allerlei dagelijkse dingen kan doen, zoals zijn kleren wassen. “Ik kan weer zelf naar vrienden toe”, zegt hij. “Dat had ik nooit gedacht.”
TIPS
- Geen gehandicapten te bekennen? Kijk nog eens. En nog eens.
- Behandel gehandicapten niet als aparte groep, maar als deel van de gemeenschap.
- Stuur niet zomaar hulpmiddelen op. Kijk eerst welke geschikt zijn voor de plaatselijke omstandigheden en of ze niet beter ter plaatse kunnen worden gemaakt.
- Besteed aandacht aan eventuele vooroordelen.
- Zoek samenwerking met gespecialiseerde lokale en Nederlandse partners, zoals DCDD, de Nederlandse coalitie voor inclusie voor gehandicapten.
Kansen
Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie heeft bijna een op de vijf mensen in lage-inkomenslanden een beperking. Dat is een gevolg van de armoede, want veel beperkingen ontstaan door ziektes (en vervolgens gebrekkige gezondheidszorg), slechte prenatale zorg, ontoereikende voeding en tijdens of na een oorlog. Omgekeerd houden handicaps armoede weer in stand: de verzorging van iemand met een handicap kost veel tijd – uren die niet gestoken kunnen worden in betaald werk – en geld. De gehandicapte is een extra mond die gevoed moet worden die niets inbrengt. Daarnaast is medische zorg duur.
Het uitbannen van extreme armoede is onmogelijk zonder aandacht voor deze groep. Maar de praktijk is weerbarstig. Veel overheden van ontwikkelingslanden ratificeerden in 2006 het VN-verdrag voor mensen met een beperking, waarin wordt benadrukt dat gehandicapten net als iedereen recht hebben op een goed leven. Diezelfde overheden hebben echter onvoldoende budget om hun beloften waar te maken. Ook bij ontwikkelingsorganisaties staan gehandicapten niet altijd op het netvlies. Ze zien hen over het hoofd bij het opzetten van projecten, en weten achteraf niet of hun hulp ook mensen met een handicap heeft bereikt.
Voor kleinschalige ontwikkelingsorganisaties is er dus alle reden om deze groep goed in het oog te houden.
Of een initiatief nou een school bouwt, werkgelegenheid stimuleert of een heel ander project runt, er zou altijd aandacht moeten zijn voor mensen met een beperking, betoogt Marie Louise Fillekes-Murekatete, projectmedewerker bij Wilde Ganzen. “Mensen met een beperking willen meedoen en kunnen dat ook, als ze de kans maar krijgen. Het is belangrijk dat particuliere initiatieven die kansen scheppen.” Wilde Ganzen draagt dit nadrukkelijk uit: “Ons beleid is sinds kort dat wij hierover in gesprek gaan met particuliere initiatieven, net zolang tot ze overtuigd zijn.”
Bonen sorteren
Een voorbeeld van een particulier initiatief met aandacht voor mensen met een beperking, is het LindA Project. Van de vijftig verweesde en kwetsbare kinderen die de organisatie opvangt, schoolt en gezondheidszorg biedt in Lira, Noord-Uganda, hebben er zes een lichamelijke handicap.
Oprichtster Jozina van Eerdenburg, die zelf bij het tehuis woont: “In Uganda krijgen gehandicapten vaak een aparte behandeling. Als je bijvoorbeeld doof bent, wordt alles voor je gedaan.” Dat belemmert de integratie, want met een speciale behandeling plaats je iemand aan de zijlijn: “Een kind in een rolstoel kan heus wel bonen sorteren of naar school gaan.” Het LindA project geeft deze kinderen speciale aandacht. Zo kwam er voor de jongen in een rolstoel een speciale oprit, krijgen de kinderen met epilepsie medicatie en leren de mensen in de omgeving van dove kinderen gebarentaal. Maar verder “behandelen we ze hetzelfde als de anderen”, zegt Van Eerdenburg.
Mensen met een beperking hebben niet alleen baat bij praktische zorg, maar ook bij het doorbreken van taboes in hun omgeving. De stichting Nederland-Batam (NEBA) werkt met Indonesische vertegenwoordigers aan medische en sociale zorg op het eiland Batam. Bij de voorlichtingsactiviteiten voor dokters en vroedvrouwen is er nadrukkelijk aandacht voor mensen met een handicap, vertelt penningmeester Ria van As. “Mensen met een handicap zijn vaak het doelwit van seksueel misbruik, zeker als ze een verstandelijke handicap hebben. Als onze partners aidsvoorlichting geven, proberen zij dit bespreekbaar te maken. We hopen dan dat het medisch personeel er daadwerkelijk rekening mee houdt als zij een patiënt met een beperking behandelen.”
LEES OOK:
- Mensen met beperking, kenniswiki op www.myworld.nl en beleidsnota Wilde Ganzen, www.wildeganzen.nl.
- Meedoen, Open uw project voor kinderen met een handicap, te downloaden via www.lilianefonds.nl en de kenniswiki van www.myworld.nl
- End exclusion, Europese bewustwordingscampagne.
Gezond verstand
Je project openstellen voor mensen met een beperking vereist niet altijd ingewikkelde ingrepen of jarenlange deskundigheid. Gezond verstand is een eerste vereiste. Marie Louise Fillekes-Murekatete van Wilde Ganzen: “Zoek, vóórdat je begint, uit of er in de omgeving mensen met een beperking wonen. Bedenk dan wat je voor hen kunt betekenen. Wil je bijvoorbeeld een school bouwen, informeer dan van tevoren of er kinderen zijn die een aangepast toilet nodig hebben.”
Hoe je precies rekening houdt met gehandicapten ‘verschilt natuurlijk per project’, aldus Fillekes-Murekatete. “Zoek zo nodig samenwerking met een gespecialiseerde organisatie.” Maar in welke vorm je het ook giet, “het begint allemaal met de aandacht voor het onderwerp. Dan kom je er vanzelf achter wat je kunt betekenen.”
