Veel kleine ontwikkelingsorganisaties drijven op de inzet van enkele enthousiastelingen. Ze kunnen best wat hulp gebruiken. De hedendaagse vrijwilliger heeft echter geen trek in een bestuursfunctie. Die organiseert liever één evenement voor meisjes in India, en rent het volgende jaar voor kinderen met kanker. Hoe om te gaan met deze eendagshulp?
Door Rinske Bijl – Beeld: Zsuzsanna Ilijin
Hoe strik je anno 2013 een vrijwilliger? Die vraag bezorgt de Vriendenkring SEKEM hoofdbrekens. De kring ondersteunt de projecten van een organisatie in Egypte en is expres opgezet als een vereniging, vertelt bestuurslid Hendrik Jan Bakker. “We hoopten dat onze leden op die manier actief bij de projecten betrokken zouden zijn. In de praktijk functioneren we echter als een stichting: het bestuur doet het werk en de leden doneren geld. Maar ons bestuur kan niet alles zelf doen. Fondsenwerving wordt steeds professioneler, een subsidieaanvraag moet aan behoorlijk hoge eisen voldoen. Het kost ons moeite om vrijwilligers te werven om de lasten wat te verlichten.”
Uit een online peiling op MyWorld.nl blijkt dat De Vriendenkring SEKEM niet de enige organisatie is die het moeilijk vindt om vrijwilligers aan zich te binden. Meer dan de helft van de particuliere initiatieven worstelt hiermee. Ruim 80 procent van de ondervraagden heeft wel eens het gevoel dat er te veel werk neerkomt op de schouders van een of twee mensen. Die enthousiastelingen werken zich een slag in de rondte, maar krijgen het niet voor elkaar om én plannen te maken voor een sponsorloop, én een subsidieaanvraag te doen en dan ook nog op tijd de nieuwsbrief te versturen.
Hetzelfde komt naar voren uit een onderzoek uit 2007 van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP). Twee op de vijf vrijwilligersorganisaties hebben moeite om voldoende helpende handen te vinden. Vooral bestuursfuncties zijn lastig te vervullen.
Werftip 1: Unieke ervaring
Koppel vrijwilligerswerk aan een activiteit. Flex-vrijwilligers zijn, net als andere individualisten, op zoek naar ‘een unieke ervaring’. Organiseer bijvoorbeeld vrijwilligersactiviteiten voor singles of juist gezinsuitjes, waarbij een familie quality timemet elkaar beleeft en tegelijkertijd de handen uit de mouwen steekt. Een voorbeeld van een originele combinatie zijn de ‘green gyms’. Vrijwilligers werken op het land en verbeteren zo hun conditie.
Heb je een project in een ontwikkelingsland, dan ligt een koppeling met vakantie voor de hand. De organisatie Act Local linkt toeristen aan lokale projecten. In ruil voor een kleine vergoeding mogen ze een paar dagen achter de schermen kijken. Het verblijf kan naar wens worden ingevuld, vertelt bestuurslid Arieke Oostra. “Je kunt bij mensen thuis slapen, maar ook in een hotel als je wat meer comfort of privacy wilt. Op de dag van aankomst bespreek je of je alleen wilt meekijken of dat je ook wilt meewerken. Er zijn geen verwachtingen.”
www.actlocal.nl
Projecthoppen
Toch doen er evenveel mensen vrijwilligerswerk als veertig jaar geleden. Ook het aantal uren dat vrijwilligers zich gemiddeld inzetten, blijft al sinds de jaren ’70 gelijk. Bij acties als Serious Request en Alpe d’Huzes halen duizenden mensen miljoenen euro’s op voor het goede doel. De problemen van particuliere initiatieven zijn dus niet te wijten aan een gebrek aan betrokkenheid.
“Er is een enorme latente behoefte om goed te doen”, stelt hoogleraar vrijwilligerswerk Lucas Meijs. “De uitdaging is om die betrokkenheid te vertalen in concrete activiteiten.”
Dat kleine organisaties geen vrijwilligers vinden, komt volgens hoogleraar Meijs doordat de vorm waarin mensen vrijwilligerswerk doen is veranderd. “Mensen verbinden zich niet levenslang aan één project, maar zetten zich voor afgebakende periode in voor een goed doel dat zij op dat moment belangrijk vinden.” Het SCP meent dat dit het gevolg is van de individualisering. Mensen streven naar zelfontplooiing, beleving en erkenning. Dat is terug te zien bij betaalde werknemers; mensen blijven niet meer hun hele leven voor dezelfde baas werken. Het is ook waarneembaar bij vrijwillige activiteiten: mensen kiezen projecten die een behoefte vervullen. Zo doen ze bijvoorbeeld vrijwilligerswerk om iets over een andere cultuur te leren, of zamelen ze geld in voor kanker op het moment dat iemand in hun omgeving ziek is. Ze zetten zich in op een moment dat hén schikt. De vrijwilliger anno 2013 is namelijk ook druk met werken, zorgen en het onderhouden van sociale contacten. De nieuwe vrijwilliger gaat voor flexibiliteit en korte verbintenissen.
Werftip 2: Hapklare brokken
“Geef scherp aan voor welke klussen je mensen nodig hebt, wat die vrijwilligers precies moeten doen en wat zij daarvoor terugkrijgen (een leuke dag, een eervolle vermelding op de website, red.)”, adviseert Willem-Jan de Gast van Movisie. “Door hapklare brokken aan te bieden sluit je aan bij de behoeften van de flexer.”
Vind je het lastig om uit te vogelen wat je van vrijwilligers kunt verlangen? Kijk de kunst af bij grote organisaties. Amnesty International heeft bijvoorbeeld een zoekprogramma waarin je kunt aangeven hoeveel uur per maand je wilt besteden en in welke regio je wilt werken. Er zijn laagdrempelige, snelle e-mailacties, maar de organisatie zoekt ook inhoudelijke adviseurs die hun kennis over specifieke landen willen delen. Kijk op: www.amnesty.nl/watpastbijmij.
In plaats van medewerkers of fondsen kun je ook ideeën werven. Op Oxfam Novibs actiewebsite ‘Doneer je mening, praat mee’ kunnen bezoekers suggesties aandragen. Een toegankelijke manier om gebruikt te maken van de kennis en creativiteit van sympathisanten. Kijk op: www.oxfamnovib.nl/praatmee
Wil je vrijwilligers niet in een hokje stoppen? Ga dan andersom te werk en laat de mogelijkheden volledig open. “Vraag mensen wat hun talenten zijn, wat ze willen bijdragen en hoe ze dat zouden willen doen”, aldus Willem-Jan de Gast. “Organisaties doen dit nog te weinig. Ze zijn gewend om zelf te bedenken wat ze nodig hebben. Eeuwig zonde, want daarmee sluiten ze allerlei mooie aanvullingen uit.”
Spanningen
Daar zit de crux: de traditionele ontwikkelingsorganisatie is georganiseerd rond een vaste groep mensen en kent een vaste vergaderroutine, waarbij alle vrijwilligers op gezette tijden aanwezig moeten zijn. Die jas past de flexvrijwilliger niet. Maar voor traditionele organisaties is het soms lastig omschakelijken naar de nieuwe manier van werken. Begrijpelijk, vindt Willem-Jan de Gast, die bij kenniscentrum Movisie onderzoek doet naar vrijwilligerswerk en organisaties hierover adviseert. “Het vergt wel iets van de mensen die ooit het initiatief hebben genomen om zich open te stellen voor nieuwe mensen. Vaak bestaat zo’n club al jaren, en is de manier van werken prima voor de mensen van het eerste uur. Dat maakt het voor nieuwelingen moeilijk om op een andere wijze betrokken te raken.”
Dat ervaart ook Hendrik Jan Bakker van de Vriendenkring SEKEM. “Het bestuur stamt uit het papieren tijdperk, Wij zijn gewend om bij elkaar te komen om dingen te bespreken. Ieder bestuurslid een eigen verantwoordelijkheid geven, zou natuurlijk efficiënter zijn. Maar we doen graag allemaal over alles ons zegje.”
Stichting Niketan heeft de omslag met succes gemaakt. De organisatie zet zich in voor gehandicapte kinderen op het platteland van Bangladesh. “Onze nieuwe website is gemaakt door een vrijwilliger”, vertelt initiatiefnemer Antoinette Termoshuizen enthousiast. Ook zette ze al flexers in voor het maken van advertenties, filmpjes en het schrijven van teksten. Zaken waar ze zelf geen verstand van heeft. Daarom is ze blij met deze nieuwe manier van werken. “Je kunt gericht gebruik maken van iemands expertise. Ik sta iedere keer weer versteld van de kwaliteit die mensen leveren.” De meeste vrijwilligers zijn bereid vaker iets voor de organisatie te doen, is de ervaring van Termoshuizen. “Maar onze jaarlijkse vrijwilligersavond slaan ze over. Er is een tekstschrijver waar we al vijf jaar mee samenwerken. We hebben haar nog nooit ontmoet.”
Opknippen
Het werk dat kleinschalige ontwikkelingsorganisaties verrichten, is uitstekend uit te besteden aan flexvrijwilligers, meent Willem-Jan de Gast. Het belangrijkste is dat de klussen worden opgedeeld in projecten die relatief weinig tijd kosten en in een afgebakende periode kunnen worden gedaan. Denk bijvoorbeeld aan een eenmalige fondsenwerfactie, of een maandelijkse nieuwsbrief.”
Betekent dit dat de traditionele vrijwilliger zijn langste tijd heeft gehad? Draaien alle ontwikkelingsorganisaties straks alleen nog op flexvrijwilligers? Zeker niet, aldus De Gast. “Niet alle werkzaamheden zijn op te knippen, en voor sommige activiteiten is een vast aanspreekpunt nodig. De structurele en inhoudelijke taken, zoals de boekhouding en het contact met de collega’s in ontwikkelingslanden, blijven in handen van de harde kern.” De flexers kunnen de druk op die vaste vrijwilligers verlichten.
Werftip 3: Durf te vragen
Waarom doen mensen geen vrijwilligerswerk? Omdat ze niet gevraagd worden, zo blijkt uit onderzoek van het Sociaal en Cultureel Planbureau. Uit datzelfde onderzoek blijkt dat actieve vrijwilligers ooit met liefdadigheidswerk startten omdat iemand hen dat vroeg.
Kortom: Durf te vragen. Zo vond Antoinette Termoshuizen via een oproepje op netwerksite LinkedIn een nieuw bestuurslid voor haar stichting Niketan. Ook de andere vrijwilligers voor haar stichting vindt ze via internet, bijvoorbeeld via 1%CLUB. Op de online marktplaats voor kleinschalige ontwikkelingsprojecten doneren mensen 1 procent van hun geld, tijd of kennis. Initiatiefnemers kunnen zelf een oproep plaatsen, maar ook in de database zoeken welke expertise al wordt aangeboden.
Ook op Twitter speurt Termoshuizen naar potentiële vrijwilligers. Ze maakt gebruik van de hashtag ‘durf te vragen’ (#durftevragen). “Eerst wat ik huiverig. Je hebt geen idee wie er zal reageren. Maar je moet gewoon brutaal zijn en je vraag neerleggen. Wij hebben alleen maar goede ervaringen gehad. Slechts één keer voerde iemand een klus niet uit. Maar dat kan bij een vaste vrijwilligers net zo goed gebeuren.” Het is een leuke bijkomstigheid dat je via sociale media vooral jongeren bereikt, vindt Termoshuizen. “Die vind ik anders niet zo makkelijk.”
En vergeet niet: de eenmalige collectant en het lang zittende bestuurslid zijn uitersten. Daartussen is er een scala aan vrijwilligersmogelijkheden. Denk aan een vrijwilliger die eens per maand drie uur besteedt aan het opstellen van de digitale nieuwsbrief. Of aan iemand die tijdens de zomervakantie zes weken meehelpt bij het project in het ontwikkelingsland. De Gast: “Tel niet hoeveel uren iemand besteedt, maar hoe betrokken hij is. Mensen kunnen op zoveel verschillende manieren een waardevolle bijdrage aan je organisatie leveren.”
De Vriendenkring Sekem maakt zich intussen klaar voor de omschakeling. Hendrik Jan Bakker: “We hebben al iemand gevonden om te helpen met de fondsenwerving, en iemand voor het technische beheer van de website. Een goed begin, maar we willen niet steeds een beroep op dezelfde personen doen. Daarom gaan we vaker mensen persoonlijk benaderen voor concrete klusjes en projecten. Hopelijk lukt het ons zoo wel om onze leden te activeren.”
Verder lezen?
Het Sociaal en Cultureel Planbureau onderzocht in 2007 hoe de toekomst van het vrijwilligerswerk eruit ziet. Het rapport Toekomstverkenning vrijwillige inzet 2015 is te downloaden op de website van het SCP. www.scp.nl.
