Bijna alle grote modemerken zijn betrokken bij dwangarbeid. Dat las je enkele weken geleden op deze website. De ophef na het artikel was groot. Toch is het feit dat Oeigoeren in China misbruikt worden, onder andere door gedwongen tewerkstelling op katoenplantages en in fabrieken, al veel langer bekend. De nieuwe coalitie End Uyghur Forced Labour, aanleiding voor het artikel, verzamelde alle betrouwbare informatie en zette op een rij welke merken precies betrokken partij zijn. Hun conclusie? ‘Het gaat om zo goed als alle merken.’
Kritische lezers merkten al snel op dat ook Patagonia in de lijst stond, een outdoorkledingmerk dat juist
bekendstaat om zijn duurzame bedrijfsvoering. Als ook dat merk betrokken is, wat zegt dat dan over andere duurzame merken? Hoe kun je zeker zijn dat een kledingstuk ‘veilig’ of in elk geval dwangarbeidvrij is? Het korte antwoord: het is ingewikkeld. De kledingindustrie is zo omvangrijk dat het moeilijk is om zeker te zijn dat er nergens in de toeleveringsketen misbruik optreedt. Ja, ook voor ‘goede’ merken.
‘100 procent duurzaam bestaat helaas niet, daarom spreken wij van duurzamer’, zegt Kim van Langelaar van Shop Like You Give A Damn, een online warenhuis met vooral vegan producten. Duurzaam inkopen is lastig, maar duurzamer kan wél. Het vergt misschien wel wat tijd en kennis – en voor sommigen vast ook wel wat moeite om weg te blijven uit de fastfashionwinkels op de hoofdstraat. Maar het kan. Gelukkig kom je er met de volgende tips aardig bij in de buurt.
Dwangarbeid in China?
Een vijfde van alle katoenen kledingstukken ter wereld blijkt gelinkt aan dwangarbeid in China. Dat stelt End Uyghur Forced Labour, een coalitie van maar liefst 180 ngo’s, waaronder de Schone Kleren Campagne, Worker Rights Consortium, Anti-Slavery International en het Uyghur Human Rights Project. Een groot deel van de katoenproductie in China vindt plaats in Xinjiang, een provincie waar moslimminderheden met Turkse wortels wonen, zoals de Oeigoeren. Zij vielen al vaker ten prooi aan mensenrechtenschendingen en blijken nu ook gedwongen tewerkgesteld in katoenspinnerijen en op plantages. Zo goed als alle grote merken, waaronder adidas en Patagonia, blijken afnemers van katoen dat gelinkt wordt aan die dwangarbeid.
1) Grote merken? Check je app (maar blijf kritisch)
Ben je fan van shoppen in de grote winkelstraten, maar bezorgd dat grote merken duurzaamheid niet al te hoog in het vaandel dragen? Dat is lastig, want vrijwel alle merken hebben intussen een sectie over duurzaamheid op hun website. In de winkels zelf adverteren ketens als H&M en C&A trots dat (een deel van) hun kledingstukken van biokatoen en andere duurzame(re) stoffen gemaakt zijn.
‘Greenwashing’, vinden veel experts dat, oftewel: de merken doen zich groener voor dan ze werkelijk zijn. In het pas verschenen boek A Sustainable Wardrobe geeft schrijver en oprichter van modeblog Let’s Talk Slow Stephanie van den Sigtenhorst tips voor het herkennen van greenwashing. ‘Hoe concreet is een merk? Heeft een merk een duurzame lijn of is heel hun filosofie duurzaam?’ Van den Sigtenhorst benadrukt dat we ons onderbuikgevoel niet moeten negeren. ‘Heb je het gevoel dat het een goed product of merk is, ga dan verder op onderzoek uit.’
“
Slechts een handvol grote kledingmerken heeft een ‘goed’-score, en geen enkele ‘zeer goed’
Gelukkig bestaan er enkele apps en websites die dat onderzoek voor jou voeren en merken een rating geven. De bekendste ratingapp is die van Good On You. Die Australische rankingsite nam twee jaar geleden het Nederlandse Rank A Brand over.
Good On You ratet met een score van vijf, op basis van smileys: één (dieptreurige) smiley betekent ‘vermijden’, vijf lachebekjes ‘zeer goed’. Natuurlijk geeft dat een vereenvoudigde weergave van de werkelijkheid. Voor Good On You-oprichter Gordon Renouf speelt echter ook bruikbaarheid en eenvoud: “Als we alle issues waar wij op raten aan de eindconsument communiceren, gaat de boodschap verloren.”
“We updaten onze rankings regelmatig en overleggen hiervoor met organisaties die zich inzetten voor een betere textielindustrie, zoals Fashion For Good en Fashion Revolution”, zegt Renouf. “Slechts een handvol grote merken heeft een ‘goed’-score, en geen enkele ‘zeer goed’. De meeste hebben één of twee op vijf.” Opvallend: adidas krijgt, net als Patagonia, een
‘goede’ score, terwijl ook het sportmerk recent gelinkt werd aan dwangarbeid in China.
Een andere website die grote merken rangschikt, maar dan uitsluitend op leefbare lonen en transparantie, is de Fashion Checker van de Schone Kleren Campagne. Ook de Fashion Checker geeft een score op vijf, van A tot E. En ook bij
Fashion Checker haalt al helemaal geen merk de hoogste score: allemaal zijn ze gezakt. “We willen duidelijk maken dat er op vlak van leefbare lonen nog altijd niet genoeg gedaan wordt”, zegt Wyger Wentholt van de Schone Kleren Campagne daarover aan de lijn. Hij tipt zelf verder de website WikiRate, dat volgens hem ‘het meest volledige ratingsysteem’ aanbiedt.
WikiRate geeft geen score, maar bundelt zoveel mogelijk bronnen en beoordelingen over een merk, van uitstoot tot mensenrechten.
Een laatste mogelijkheid is vertrouwen op een gloednieuwe browserextensie die detecteert welk merk je bekijkt, Fairify, opgericht door de Nederlandse journalisten en ondernemers Lars Dinjens en Dominique Luttik. De extensie detecteert naar welk merk je kijkt, beoordeelt dat merk en kan je eventuele alternatieven voorstellen. Fairify staat nog in de kinderschoenen: “Begin deze maand hebben we een eerste versie van de extensie online gezet”, zegt Dinjens. “We hebben een jaar de tijd genomen om ons te verdiepen in de materie, om het beoordelingssysteem uit te werken en de software te bouwen. Nu zijn we aan het optimaliseren.”
2 Durf te vertrouwen op fair fashion en duurzame winkels (maar blijf kritisch)
“Ik vind het belangrijk dat een merk vanuit zijn DNA gericht is op duurzaamheid, in plaats van dat het wordt gebruikt om meer marktaandeel te krijgen.” Dat mailt Van den Sigtenhorst na de publicatie van haar boek A Sustainable Wardrobe. Duurzame merken, dus, die je vindt in duurzame winkels. Maar ook daar bestaan gradaties in: hoe fair is fair fashion eigenlijk, als zelfs de duurzaamste merken niet de hoogste scores halen?
“
Niet elk merk dat in een duurzame winkel hangt, is duurzaam op alle mogelijke vlakken
“Zekerheden bestaan niet in het leven, maar merken kunnen wel zoveel mogelijk bewijsvoering aanleveren waardoor het heel aannemelijk is dat hun productieketen goed in elkaar zit”, vertelt Nanette Hogervorst van fashionplatform
Our World. Met haar platform ontwikkelde Hogervorst een
Sustainable Fashion Gift Card, een cadeaubon waarmee je enkel terechtkunt in winkels die duurzame merken verkopen. Op de website van de bon beschrijft Hogervorst op welk vlak merken goed bezig zijn, van mens, dier en milieu tot transparantie en certificering.
“Duurzaamheid hangt af van de criteria die je hanteert”, zegt Niki De Schryver via Skype. Zij is oprichter van
COSH!, een platform dat bijhoudt welke duurzame retailers er in West-Europa zijn. De merken in die winkels beoordeelt De Schryver aan de hand van verschillende icoontjes in zeven verschillende categorieën: van circulair tot slow fashion, van vegan tot biologisch. “Via je ‘sustainability preferences’ kan je filteren op wat voor jou van belang is. Want wat voor jou belangrijk is, kan voor een andere consument minder belang hebben.”
Wat opvalt bij de beoordelingen op beide sites: niet elk merk dat in een duurzame winkel hangt, is duurzaam op alle mogelijke vlakken. Sommige winkels hebben een mix van duurzame en minder duurzame merken. Gelukkig zijn duurzame retailers gebrand op hun missie om de mode-industrie te verbeteren en kan je hun dus extra uitleg vragen, mocht je je afvragen waarom een bepaald merk in hun winkel hangt.
3 Check je labels (maar blijf kritisch)
Volgens Van den Sigtenhorst is de beste manier om te weten of je aankoop duurzaam is, simpelweg te kijken naar het waslabel. Naast wasvoorschriften staat daarin waar het kledingstuk gemaakt is, van welke stof het gemaakt is en of het een keurmerk draagt. De bedrijven die de keurmerken beheren, gaan na of een kledingmerk duurzaam is, vaak via onafhankelijke controles. Al is het belangrijk niet blindelings elk keurmerk evenzeer te waarderen: er bestaan heel veel keurmerken en ze zijn niet allemaal even relevant of sterk.
“
Vooral de textielkeurmerken Fair For Life, Biokreis en Fairtrade lijken het goed te doen
Met de
Keurmerkenwijzer biedt voorlichtingsorganisatie Milieu Centraal een overzicht aan van een veelheid aan keurmerken, onder andere met betrekking tot
textiel. Milieu Centraal beoordeelt hen op vlak van milieu, dier, mens, controle en transparantie. Op het eerste gezicht doen vooral de textielkeurmerken Fair For Life, Biokreis en Fairtrade het goed, maar het zou te makkelijk zijn te zeggen dat zij de ‘beste’ keurmerken zijn, zegt Linda Nijenhuis van Milieu Centraal: “Veel variabelen zijn niet met elkaar te vergelijken, zoals mensenrechten en milieu. Sommige keurmerken gaan bovendien alleen over een bepaald materiaal, zoals Cotton made in Africa.”
GOTS, de Global Organic Textile Standard, dat door veel experts aangehaald wordt als een betrouwbaar keurmerk dat zowel op ecologisch als sociaal vlak biologische stoffen traceert en controleert, wordt relatief laat genoemd. Dat zit hem in die variabelen: “GOTS stelt strenge milieu-eisen aan het productieproces”, aldus Nijenhuis, “en daarop scoren ze een 4 uit 5. Maar in de verwerkings- en fabrieksfase scoren ze er een 3 op. En in de landbouwfase stelt het keurmerk geen eisen voor het welzijn van werknemers.” Daar is dus nog winst te behalen voor het keurmerk.
“
Veel labels certificeren maar een deel van de keten, ofwel op vlak van milieu, ofwel op vlak van arbeidsomstandigheden
Als je naar een label kijkt, onthoud dan dat je niet altijd het hele productieproces voor ogen hebt. “Veel labels certificeren maar een deel van de keten, ofwel op vlak van milieu, ofwel op vlak van arbeidsomstandigheden”, zegt Wentholt van de Schone Kleren Campagne. “Een keurmerk dat de volledige keten volledig onder de loep neemt, op alle mogelijke vlakken, bestaat helaas niet.”
Bovendien zijn er veel kleine merken die geen keurmerk hebben. Dat wil niet per se zeggen dat ze slecht bezig zijn. Merken moeten namelijk betalen om gecertificeerd te worden – en weer onafhankelijk gecontroleerd om te zien of ze zo’n certificaat wel verdienen. Oftewel: “Keurmerken zijn duur”, zegt ook De Schryver van COSH!. “Het is helemaal niet evident om als start-up een keurmerk aan te kopen om een deel van je keten te certificeren. Hoewel die kleine merken niet altijd een keurmerk hebben, kunnen ze dus nog altijd duurzaam zijn.”
In welke merken hebben de kenners vertrouwen?
Nanette Hogervorst: “Ik ben fan van de ‘baby essentials’ van BORO*MINI: slabbetjes, dekentjes, maar ook mondkapjes voor kinderen en ouders. Het merk koopt ongekleurd gecertifieerd katoen in via gerenommeerde partijen als Bo Weevil en Ecological Textiles. Verder verven ze en maken ze alle producten zelf in Amsterdam. Andere toppers? De handtassen van MYoMY en de alpacasjaals van Bufandy.”
Niki De Schryver: “De Nederlandse merken waar ik helemaal achter sta, zijn de gezeefdrukte prints van Seefd, het circulaire ondergoed van Vanhulley en de heuptasjes van Dom Amsterdam. Vooral die laatste hebben een mooi verhaal: de productie blijft in Nederland, en daarvoor werken ze samen met vluchtelingen. Ze kunnen hun taalvaardigheid in de praktijk brengen, het helpt hen integreren en laat hen deelnemen aan de Nederlandse arbeidsmarkt.”
Stephanie den Sigtenhorst vindt het vooral belangrijk je koopgedrag onder de loep te nemen: “In mijn boek staan weinig modemerken genoemd, met uitzondering van enkele duurzame merken die ik zelf heel erg waardeer, zoals Mud Jeans. Maar eigenlijk wil ik mensen niet aansporen tot het kopen van iets nieuws. 100 procent duurzame modemerken bestaan wat mij betreft niet. Doordat de keten zo lang en ingewikkeld is, is er altijd wel iets wat niet 100 procent duurzaam is; al is het maar door de logistiek.”
De genoemde merken kan je onder andere vinden in online warenhuizen als Project Cece, Shop Like You Give A Damn, Fair Friday en Scoon Store of in een van de vele duurzame winkels die je vindt in zowat alle grote steden van Nederland. In Amsterdam vind je bijvoorbeeld een lijst met winkels via het Ware Westen, een initiatief op maat van duurzame modeliefhebbers van Stadsdeel West en het Amsterdamse mode-agentschap Charlie + Mary.
