“Referenda zijn een instrument voor dictators en demagogen.” Het citaat is onmiskenbaar van de ijzeren dame Margaret Thatcher. Zij citeerde echter op haar beurt Clement Attlee. Attlee was de eerste naoorlogse premier van Labour en een verklaard tegenstander van het fascisme en de ‘appeasement’ politiek van Chamberlain.
Thatcher’s visie op referenda is natuurlijk te kort door de bocht. Al valt niet te ontkennen dat het raadgevend referendum over de Associatieovereenkomst tussen de Europese Unie en Oekraïne omgeven is met bedenkelijke demagogie.
Natuurlijk moet de EU haar belofte tot samenwerking met Oekraïne nakomen. De samenwerking met Oekraïne kan immers bijdragen aan veiligheid en stabiliteit aan de oostgrens van Europa. Bovendien kan de overeenkomst als hefboom fungeren bij de strijd tegen corruptie en voor mensenrechten in Oekraïne.
De overeenkomst kan als hefboom fungeren bij de strijd tegen corruptie
Dat verklaart waarom mensenrechtenactivisten rekenen op onze steun. Zo is Alexandra Romantsova van het Center for Civil Liberties ervan overtuigd dat “steun van het Westen – met de Associatieovereenkomst als voornaamste drukmiddel – van groot belang is” bij het doorvoeren van ingrijpende en pijnlijke hervormingen. En ook Natalia Savranska, hoogleraar filosofie in Kiev, stelt dat “steun van buitenaf helpt om extra druk op de regering te zetten.” En die steun is hard nodig omdat er ook tegenkrachten zijn die democratisering en mensenrechten vooral als een risico voor hun machtspositie zien.
'Tegenstem is verraad'
Activisten die zich inzetten voor politieke hervormingen en mensenrechten in Oekraïne zullen een tegenstem ervaren als verraad. En Oekraïne is al zo vaak verraden. Niet alleen door het Westen maar ook door Rusland.
Elke stem tegen de associatieovereenkomst vormt een cynische beloning voor de woordbreuk en landroof door Poetin
Zo deed Oekraïne in 1994 als vierde kernmacht van de wereld afstand van 1.800 kernwapens. In ruil daarvoor ontving Oekraïne een soevereiniteitsgarantie door de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk en Rusland. Met de annexatie van de Krim heeft Rusland zijn woord gebroken. Elke stem tegen de associatieovereenkomst vormt een cynische beloning voor de woordbreuk en landroof door Poetin.
De uitkomst van het referendum wordt niet enkel bepaald door een afweging van redelijke argumenten. Dat zou een misvatting van de politiek zijn. Politiek appelleert immers niet alleen aan rationele argumenten maar ook aan moraal en emotie. De vraag is welke emotie op 6 april de overhand zal hebben. Zal dat het diffuse wantrouwen tegen de politiek, tegen Den Haag en Europa zijn? Of het fundamentele gevoel dat we moedige mensen die vechten voor meer vrijheid en rechtvaardigheid niet in de steek mogen laten?
Mocht het referendum uitmonden in steun voor de associatieovereenkomst dan is daarmee de kous niet af. Dan hebben alle voorstemmende politieke partijen de plicht er voor te zorgen dat de associatieovereenkomst daadwerkelijk gaat bijdragen aan vrede en mensenrechten. Want dat gaat niet vanzelf. Het vergt een effectieve monitoring van de hervormingen in Oekraïne. Een monitoring met tanden, die vooruitgang beloont maar stagnatie en verslechtering bestraft. Dus niet alleen meer voor meer maar ook minder voor minder. Daar kunnen wij als Nederlandse burgers onze regering ook om vragen.
Als het referendum onverhoopt uitdraait op verwerping van de samenwerking tussen de EU en Oekraïne, krijgt Thatcher alsnog gelijk. En ook Attlee met zijn weerzin tegen fascisme en concessies aan dictators. Want een Nederlands nee komt vooral de demagogen en de dictators goed uit. De Oekraïense burgers, activisten en hervormers die proberen hun land uit het slop te trekken zijn er zeker niet mee geholpen.
