Waarom spoelen we de wc door met kraanwater?

Ik wil niet zeiken, maar per dag spoelen we gemiddeld zes keer het toilet door: vijf keer voor de kleine en een keer voor de grote boodschap. Dat komt neer op zo’n 34 liter water, een derde van het dagelijkse huishoudelijk waterverbruik. Hoewel dat twintig jaar geleden nog 42 liter was, spoelen we in Nederland dus nog altijd elke dag een half miljard liter schoon drinkwater weg, alleen om wat lichamelijk restmateriaal het huis uit te krijgen. Dat kan toch net zo goed met water dat al vies is? Gewoon een extra leidinkje aanleggen.

Geld en gezondheidsrisico’s

Maar zo simpel is dat allemaal niet, legt Arjen Frentz, plaatsvervangend directeur van de Vereniging van drinkwaterbedrijven in Nederland (Vewin), uit. “In Nederland ligt buitenshuis zo’n 120.000 kilometer aan waterleiding. Voor de toevoer van niet-drinkbaar water naar de spoelbak zou je een even lang tweede leidingstelsel moeten aanleggen. Stel dat je dat doet, en dat is een enorme investering, dan moet je in elk huis ook nog eens nieuwe leidingen aanleggen. Dat is financieel en praktisch niet te doen.”

Naast geld is er nog een belangrijke reden waarom het onwenselijk is om de watertoevoer gescheiden te doen, zegt Frentz. Eind jaren ’90 ging het namelijk goed mis in de Utrechtse wijk Leidsche Rijn met ‘grijs’ spoelwater bij nieuwe woningen. “De aanvoer ging prima, alleen begon het probleem na het onderhoud. Aannemers hadden per ongeluk koppelingen in de leidingen verwisseld.” Resultaat: een aantal bewoners werd ziek na het drinken van ‘verkeerd’ water. Jan Pronk, destijds minister van VROM, vond dat volksgezondheid voorop moest blijven staan en zette een streep door investeringen in een duaal leidingsysteem in nieuwbouwwijken.

Niet rendabel en onnodig

Toch zijn er wel wijken in Nederland die anno 2016 werken met gescheiden watercircuits. In veertig huizen in de Arnhemse (eco-)wijk Polderdrift gaat het afvalwater uit de keuken, douche en wasmachine naar een speciaal rietveld waar het op natuurlijke wijze wordt gezuiverd. Dat water is vervolgens niet schoon genoeg om te drinken, maar wel goed genoeg om het toilet mee door te spoelen. Daarmee besparen de huishoudens de helft van hun jaarlijkse drinkwaterverbruik.

Polderdrift was een van de eerste wijken in Nederland die op zo’n manier drinkwater bespaarde en kan dus bogen op de nodige ervaring. Ad van Ruiven, bewoner van het eerste uur, plaatst na een kleine twintig jaar wel wat kanttekeningen. “Het mondiale tekort aan schoon drinkwater was toen een belangrijke drijfveer voor de ontwikkeling van alternatieve systemen. In ons land is echter genoeg water voorhanden en is de waterprijs erg laag. In de praktijk kan een spoelsysteem met grijs water gezien de investeringen en onderhoudkosten nog altijd niet concurreren met de ‘gewone’ spoeling.”

Ook met hemelwater wordt op verschillende plekken geëxperimenteerd. Zo had het Friese Burgum eind 2009 de primeur met een gemeentehuis dat als eerste gebouw in Nederland een spoelsysteem had dat volledig draaide op regenwater. In Vlaanderen is het voor nieuw te bouwen of te renoveren woningen sinds 2014 zelfs verplicht om een regenput van 5000 liter water naast het huis te hebben. Om het riool te ontlasten bij zware regenval én als achtervang voor spoelwater. Maar zo’n regenwatersysteem is wel kwetsbaar, stelt Frentz. “In een droge periode moet je alsnog overschakelen op de gewone leiding, dat is een hoop gedoe. Het is dus vooral een van de mogelijkheden om drinkwater te besparen en niet zozeer dé oplossing.”

Water uit de zee dragen

Naast ‘grijs’ afvalwater en ‘groen’ regenwater is er nog een derde spoelalternatief: zeewater. Ruimschoots beschikbaar in elk geval. Tessa van den Brand, biotechnoloog bij KWR Watercycle Research Institute, deed haar promotieonderzoek naar de mogelijkheid om met zeewater te spoelen. “Het gebeurt al in Hongkong, voortgekomen uit een nijpend zoetwatertekort. Ik dacht: waarom zou dat hier niet kunnen?” De problemen die zouden kunnen ontstaan met zout afvalwater bleken verwaarloosbaar en met de juiste corrosiebestendige leidingen zou het best mogelijk zijn om zeewater in te zetten, zegt Van den Brand. “Bovendien is het makkelijker te detecteren als er per ongeluk zeewater in de drinkwaterleiding terecht komt. Zout proef je meteen. Zo voorkom je dat er zoiets gebeurt als in Leidsche Rijn.”

De voordelen en mogelijkheden ten spijt, vooralsnog ligt er in Nederland nog nergens een zeewaterstelsel dat naar een spoelbak leidt. Van den Brand ziet het voorlopig ook niet gebeuren. “Ten eerste is de noodzaak niet groot genoeg, er is immers genoeg water in Nederland. Een zeewatersysteem zou daarnaast alleen langs de kust zin hebben, op de Waddeneilanden of in Zeeland. Het zou op campings of in nieuw te bouwen wijken prima kunnen worden toegepast. Daar kun je de infrastructuur nog beïnvloeden.”

Helemaal zonder water dan?

Nu alternatieve waterspoelingen niet optimaal blijken te werken of onrendabel zijn, blijft er nog een optie over: helemaal waterloos het toilet ‘schoonspoelen’, zoals Schiphol en McDonald’s dat doen met speciale afsluiters bij de urinoirs. Maar dat is in de ogen van Van den Brand niet wenselijk voor in huis. “We willen iets doorspoelen, dat vinden we wel zo’n schoon idee. Ik geloof dus eerder in een waterarm dan in een waterloos toilet.” Ze denkt dat een maximaal dagelijks verbruik van 10 liter mogelijk is. Zo ver wil Frentz van Vewin niet gaan. “Heel veel meer besparing dan nu zal denk ik niet gebeuren. Er is al veel winst behaald op het waterverbruik van het toilet met de spoelonderbrekers. Op het douchen kun je veel meer besparen.”

Handige schoonvader

Ondanks de wetenschap dat niemand in Nederland voorlopig met een droge mond komt te zitten, krijg ik toch een onbehaaglijk gevoel als ik weer het toilet doorspoel. Al is het maar vanwege de wetenschap dat er energie is verbruikt om het water schoon te maken en dat drinkwater halen elders op de wereld een dagtaak is. Alternatieven zijn er wel in ons land, maar die werken vooralsnog alleen op kleine schaal. Bovendien popelt de overheid niet om geld te investeren in een tweede leidingsysteem.

Ik heb niet de illusie dat ik dagelijks een paar keer mijn plas kan ophouden of mijn drol kan terugtrekken. Voor mij zit er niks anders op dan op eenhoog in mijn jarendertigwoning in de Amsterdamse Baarsjes mijn dagelijkse behoefte te blijven wegspoelen met drinkwater. Met een spoelonderbreker, dat dan weer wel. Misschien heeft mijn handige schoonvader binnenkort tijd om een regenton met leiding naar het toilet aan te leggen. Hij gaat toch met pensioen.

Hier lees je hoe je een regenton aansluit op de spoelbak van je toilet.