Vis is een belangrijke voedingsbron voor mensen. Daarom is het belangrijk dat visbestanden wereldwijd goed worden beheerd. Marloes Kraan, onderzoeker bij Wageningen UR, legt uit hoe het Fish4Food-programma vis een grotere én duurzame rol wil geven in de voedselzekerheid.
Wat willen jullie bereiken met Fish4Food?
“Onderzoek naar de visserij is een beetje opgeknipt. Sommige mensen houden zich bezig met het ecosysteem, anderen met handel en weer anderen richten zich op voedsel. Wij gaan in dit onderzoek naar de hele keten kijken. Zo onderzoeken we hoe de beschikbaarheid, toegankelijkheid en betaalbaarheid van vis – en hiermee de voedselzekerheid – te verbeteren valt. In het rijke westen zie je dat de aandacht op het gebied van visconsumptie vooral uitgaat naar de ecolabels. Mensen vinden het belangrijk om de vis te kunnen traceren tot de bron. Ook is er veel aandacht voor vis als onderdeel van het ecosysteem, maar er is veel minder aandacht voor voedselzekerheid en de rol die vis daarbij speelt als voedselbron voor arme mensen.”
Waar kijken jullie vooral naar?
“We kijken vooral hoe we de kleinschalige en grootschalige visserij bij elkaar kunnen brengen. We kijken naar de hele keten van de visserij en zoomen in het onderzoek vooral in op stedelijke regio’s in India en Ghana. De voedselsystemen in deze gebieden halen de vis uit zowel kleinschalige als grootschalige visserijen, die elk weer verschillend georganiseerd zijn en beheerd worden. Ook verschillen ze op het vlak van duurzaamheid en impact.
Een belangrijke partner in ons onderzoek is de Pelagic Freezer-trawler Association (PFA). Dit is een Europese koepelorganisatie voor grote rederijen die op pelagische vis vissen. Dit soort vis zwemt in grote scholen in de waterkolom.”
PFA claimt ook dat ze vissen om de voedselzekerheid te vergroten. Ze hebben de bewuste keuze gemaakt om te vissen voor menselijke consumptie. Veel pelagische visserijbedrijven doen dit niet. Zo wordt veel pelagische vis verwerkt tot visolie of vismeel, wat bijvoorbeeld voor de veeteelt of de intensieve visteelt wordt gebruikt.
Wat moeten we ons bij deze soort visserij voorstellen?
“Neem de Nederlandse rederij W. van der Zwan & Zn BV. Dit bedrijf beheert, net als de andere pelagische visserijbedrijven, een heel stuk van de keten. Ze vissen met hun twee schepen onder andere op de ‘goedkopere’ vis: sardientjes, makreel en haringsoorten. Ze varen met grote schepen omdat ze na de vangst vissen meteen aan boord verwerken en invriezen. Daarna verhandelen ze de vis verder ook zelf tot in Afrika. Ze vissen zowel voor de kust van Schotland als voor de kust van West-Afrika.”
Dus in Ghana kan de consument net zo goed een visje uit Schotland eten?
“Dat klopt. We weten wel dat ze liever een makreel uit Afrikaanse wateren hebben; dat vinden ze gewoon lekkerder doordat die vis net een wat andere vetheid heeft. Er wordt vaak technisch naar visserij gekeken, maar mensen hebben natuurlijk ook voorkeuren.”
Zijn de grote rederijen niet simpelweg de slechteriken? Ze kapen alle vis voor de neus van de kleinschalige, arme visser weg.
“Dat is wel het dominante beeld dat de media graag schetsen. Deze grote rederijen vissen vooral in hun eigen wateren in Europa, maar hier worden hun activiteiten minder betwist. Wat ze voor de kust in West-Afrika doen, wordt meer in twijfel getrokken; zo zouden ze concurreren met lokale vissers. Maar het beeld is complexer. De competitie is in Mauritanië (land in Noord-Afrika, red.) indirect, er zijn weinig Mauritaanse kleine vissers die op die bestanden vissen.
De visbestanden zijn alleen gedeeld en vissen migreren. Als je deze lijn van logica volgt, zou je dus kunnen zeggen dat als die grote westerse rederijen die vis voor West-Afrika niet opvissen, de vissen dan wel doorzwemmen naar andere kustgebieden waar wel kleine lokale vissers actief zijn, zoals in Senegal. Net zo reëel is het scenario dat ze dan in Mauritanië worden opgevist door grote Russische of Koreaanse vissers die wel gebleven zijn en onder andere voorwaarden vissen. De Nederlandse rederijen vissen in West-Afrika louter op basis van EU-visserijakkoorden en dragen bovendien al jaren bij aan bestandonderzoek. Ook leiden ze biologen op en hebben ze Mauritaniërs in de bemanning. Bovendien zetten ze de vis in Afrika op de markt en verwerken ze deze niet tot vismeel. En dat is belangrijk als het gaat om voedselzekerheid.
De media schetsen graag het beeld van grote rederijen die vis voor de neus van de arme visser wegkapen
Het is in dit opzicht belangrijk dat NGO's zoals de Good Fish Foundation en BothEnds betrokken zijn in dit onderzoek, evenals partijen zoals de FAO en de ICSF. Volgens mij is het cruciaal dat je samen onderzoek doet met andere stakeholders. Aanbevelingen die je doet op basis van het onderzoek worden dan ook veel breder gedragen. Alle partners dragen er dan aan bij en stoppen er tijd en soms ook geld in, zoals de PFA.”
Hoe belangrijk is vis in het dieet van arme mensen in steden?
“Het eten van vis is belangrijk voor de gezondheid van mensen. Voor veel arme mensen is vis een cruciale bron van dierlijke eiwitten en andere belangrijke voedingsstoffen. Het is meestal de goedkoopste bron van deze voedingsstoffen. Hoe het zit met de toegang tot en betaalbaarheid van vis voor arme mensen in steden in het achterland is een van de dingen die we willen onderzoeken.
Infographic vis in Ghana & Nederland
[[{“fid”:”49561″,”view_mode”:”default”,”fields”:{“format”:”default”,”field_file_image_alt_text[und][0][value]”:”visserij Nederland Ghana consumptie export”,”field_file_image_title_text[und][0][value]”:””},”type”:”media”,”attributes”:{“alt”:”visserij Nederland Ghana consumptie export”,”title”:”Infographic vis Ghana & Nederland”,”style”:”height:344px; width:462px”,”class”:”file-default media-element”}}]]
Door Charlotte Ehrhardt
Ik vind het wel spannend dat we voedselzekerheid meenemen in de discussie over visserijbeheer, juist omdat de aandacht vooral naar ecologie gaat. Je kunt wel steeds verder gaan in ecologisch beheer, maar je moet ook een antwoord vinden op het voedselvraagstuk. Ik zou het toejuichen als daar meer aandacht voor komt in het debat over visserijbeheer. We halen wel eiwitten uit de zee, van vissen die in feite vrij zijn geweest en hun voedsel halen uit wat er is. Als je dan naar het voedselvraagstuk kijkt, dan krijg je een nieuw perspectief dat ook van belang is. Daarmee wil ik niet zeggen dat ecologie niet belangrijk is. Gezonde visbestanden en ecosystemen zijn namelijk de basis voor een structurele en grote bijdrage van vis aan voedselzekerheid. Maar het moet elkaar een beetje in evenwicht houden.”
Ik juich het toe als er meer aandacht voor vis in het voedselvraagstuk komt
Er is eveneens weinig aandacht voor vis bij voedselzekerheid. Voedselzekerheid is weliswaar een speerpunt onderwerp van het beleid van Buitenlandse Zaken, maar daar wordt niet of nauwelijks naar vis gekeken en zeker niet naar wild gevangen vis. Ik denk dat men zich onvoldoende realiseert dat vis ook een schaarse en eindige hulpbron is en een bron van potentieel conflict. Het is misschien geen groeimarkt, maar het bijdragen aan goed beheer draagt dus indirect bij aan stabiliteit en aan voedselzekerheid. Ik zou zeggen dat het goed zou zijn dat Buitenlandse Zaken daar expertise in opbouwt en hier meer zicht op krijgt. Het gros van de visproductie uit arme landen gaat ook naar Europa, Japan en Verenigde Staten. Daar moeten we toch wat mee!”
Marloes Kraan is als onderzoeker verbonden aan IMARES, het onderzoeksinstituut van de Wageningen UR dat zicht richt op kennis van mariene ecosystemen voor duurzaam gebruik en beheer van kust en zee.
Fish4Food is een groot onderzoeksprogramma dat door NWO/WOTRO wordt gefinancierd. Bij het programma zijn verschillende partners betrokken. Naast IMARES zijn dat de Universiteit van Amsterdam, University of Ghana, East Carolina University, de koepelorganisatie PFA, FishMARC (NGO India), Bothends, Amrita University, WorldFish en Kwame Nkrumah University of Science and Technology. De Good Fish Foundation, South Indian Federation of Fishermen Societies, International Collective for the Support of Fishworkers (ICSF) en de FAO zijn ook betrokken. De Nederlandse ambassade heeft in Ghana heeft haar steun voor het project uitgesproken.
