De wind raast en ik voel me nietig. Ik trek het gordijn dicht en probeer te doen alsof alles normaal is. Buiten stormt het, terwijl een half uur geleden de zon nog volop scheen en er geen zuchtje wind stond. Het is code oranje, al een paar dagen. Alsof het weer de opdracht heeft gekregen binnen een week te laten zien wat het allemaal wel niet kan.
Code oranje na een warme zomerdag.
Het klimaat is in de war en ik kan er niet tegen. Het weer speelt met de wereld. Dat klinkt misschien wat fatalistisch, maar feit is dat de grotendeels door de mens veroorzaakte klimaatverandering mij onrustig en chagrijnig maakt. Ik maak me zorgen over de toekomst, vooral wanneer het weer om mij heen zo vreselijk onvoorspelbaar doet.
Stress en angst
Ik wil weten: wat is er eigenlijk bekend over de psychische gevolgen van klimaatverandering? Op internet stuit ik al snel op wetenschappelijk onderzoek van de American Psychological Association in samenwerking met milieuorganisatie ecoAmerica. De strekking: klimaatverandering heeft een significant negatief effect op zowel de fysieke als psychische gezondheid en kan leiden tot bijvoorbeeld stress, angst en depressie.
Eerste auteur van dit onderzoek was psycholoog Susan Clayton, als professor verbonden aan The College of Wooster (Ohio) en als een van de weinigen gespecialiseerd in dit thema. “Het wordt tijd dat er meer onderzoek komt”, schrijft ze in een mail. “Mensen beginnen zich nu pas te realiseren dat klimaatverandering een enorme impact heeft op onze mentale gezondheid.”
Mensen beseffen nu pas dat klimaatverandering enorme impact heeft op onze mentale gezondheid
Bij klimaatverandering denken mensen snel aan bijvoorbeeld de extreme droogte in Afrika, waardoor oogsten mislukken en mensen op de vlucht slaan. Of de dramatische overstromingen in Bangladesh, het land dat ook wel bekend staat als ground zero van de klimaatverandering.
Maar de fysieke én psychische gevolgen van klimaatverandering zijn niet voorbehouden aan armere landen, stelt Clayton: “Op de langere termijn kan het veranderende weer overal ter wereld effect hebben op de manier waarop mensen met elkaar omgaan. Zo kan door extreme droogte of regenval ook in de westerse wereld voedselschaarste ontstaan. Dat kan leiden tot sociale ongelijkheid, conflicten, wantrouwen en hogere criminaliteitscijfers.” Extra kwetsbaar zijn volgens haar vrouwen, ouderen en kinderen.
Desastreus noodweer
“Als ik het allemaal op me in laat werken, zo op mijn vijftigste, dan beheerst klimaatverandering een behoorlijk groot deel van mijn werkzame leven.” Dat schreef akkerbouwer Piet Hermus uit Zevenbergschenhoek (Noord-Brabant) in juni in een zeer persoonlijk opiniestuk in NRC, na het desastreuze noodweer van die maand. Ik bel de teler van onder meer aardappelen, peen en uien rond lunchtijd en hij is direct openhartig: “Ik vraag me doorlopend af wat ik moet doen om de situatie het hoofd te blijven bieden.”
In de krant schreef Hermus over de verzopen gewassen van dit jaar en dat dit voor hem en zijn collega’s helemaal niet nieuw was: “De dag dat voor ons het klimaat veranderde was 12 september 1998. Op die zaterdag stond bij mij alles blank, en ook bij veel collega’s in West-Brabant en Zuid-Holland. Ook in 2002, 2005, 2006, 2011, 2013 en 2015 werden we getroffen door extreme buien die gewasschade veroorzaakten. Vóór 1998 nooit.”
Eraan onderdoor gaan
Hermus wilde met zijn opiniestuk Nederland wakker schudden: “Onze ‘dood’ is het alarm.” Hij houdt zijn hart vast voor de toekomst: “De hele wereld wordt geconfronteerd met klimaatverandering, maar ik snap ‘m. Boeren ervaren als eerste in Nederland de gevolgen.”
Tegenvallende of mislukte oogsten door klimaatverandering komen steeds vaker voor. Er zijn inmiddels weliswaar verzekeringen om de financiële schade te dekken, maar het blijft moeilijk voor boerenbedrijven om al die tegenslagen te verwerken. Hoe gaat de agrariër uit Zevenbergschenhoek hiermee om? “Mijn schoonmoeder zei altijd: ‘Er hoeven maar een paar dingen kort achter elkaar mis te gaan en dan kun je daaraan onderdoor gaan.’ En zo is het.” Is dat hem zelf al eens bijna overkomen? Een verrassend antwoord: “Ik heb het geluk dat ik een paar keer mee heb gedaan aan tv-quizzen en daar veel geld aan heb overgehouden.” Even later: “Maar het is soms wel zenuwslopend.”
Boeren worden psychisch geraakt, maar ze praten er niet over. Het is een taboeonderwerp
Andere agrariërs hebben minder geluk. “Een paar zijn ‘achteruit’ gaan boeren, ze hebben veel verlies geleden door schade”, weet Hermus. “Ik merk dat ze hier psychisch door geraakt worden, maar ze praten er niet over. Het is een taboeonderwerp. Boeren willen niet falen, ze schamen zich.”
Uit meerdere onderzoeken blijkt dat extreme droogte kan leiden tot meer zelfdodingen onder boeren. Sprekend en recent voorbeeld is India, waar tijdens de extreme hittegolf eerder dit jaar (met als toppunt 51 graden Celsius), in slechts één regio meer dan vierhonderd boeren zichzelf van het leven zouden hebben beroofd.
Doorboorde kassen
Het noodweer in juni richtte met name in Noord-Brabant een spoor van vernieling aan. “Dorpen als Asten en Someren waren zo hard getroffen, het was oorlogsgebied”, vertelt sociaal werker Peter Greijmans van ZLTO, de land- en tuinbouworganisatie voor Zuid-Nederland. Door hagelstormen werden kassen doorboord en konden oogsten door de extreme regenval als verloren worden beschouwd.
Doorboorde kassen na flinke hagelbuien in Noord-Brabant. De schade liep in de miljoenen. Foto: YouTube
Greijmans staat de getroffen boeren bij. “Als ik aan tafel zit, komen ze los. Ik ontmoet boeren die zich grote zorgen maken, die moe zijn en snel geïrriteerd raken. Sommigen hebben misschien wel een jaar nodig om alle schade te herstellen. Ik help ze met de financiën en probeer ze ook op emotioneel vlak te ondersteunen. Als het nodig is kan ik doorverwijzen naar een psycholoog. Sommige boeren hebben moeite om in slaap te komen, maar slaapmiddelen zullen ze niet snel slikken: een boer moet 24 uur per dag beschikbaar zijn. Als de koeien loeien, moet je eruit.”
Serieus nemen
Het is een pessimistisch verhaal. Klimaatverandering bedreigt de mens niet alleen fysiek, maar ook psychisch. En de boeren in ons land lijken de eerste echte slachtoffers. Hoe moeten we verder? Volgens Clayton is het van belang dat de wereld zich snel weerbaarder maakt. Zo moet de landbouwsector zich volgens haar sneller aanpassen en moeten we meer doen om het water tegen te houden. “Ook denk ik dat de psychologische veerkracht zal toenemen wanneer politici eerlijker zijn over klimaatverandering en ze het thema meer aandacht geven. Ik denk dat een deel van de angst van mensen voor klimaatverandering is gekoppeld aan het gevoel dat ze door overheden niet serieus worden genomen.”
Tot slot, ervaart Clayton zelf eigenlijk mentale gevolgen van de klimaatverandering? “Yes, of course! Maar ik probeer gefocust te blijven op wat ik kan doen. Als iedereen zijn best doet, denk ik dat het nog goed kan komen.”
