“Ik weet dat de boerinnen die ik in maart sprak, inmiddels door hun voedselvoorraad heen zijn.” Fotografe Sacha de Boer bracht te midden van de ergste droogte in twintig jaar het Zimbabwaanse platteland in beeld, terwijl de hongersnood boven ieders hoofd hing. De noodtoestand is inmiddels uitgeroepen.
Foto: Sasha de Boer
“Toch kreeg ik bij iedereen weer een lunch aangeboden, grote borden met maïspap. Ik heb soms maar gedaan alsof ik geen tijd had om te eten. Ik denk nu vaak aan die vrouwen en maak me zorgen over hoe het met ze is, maar kan niet veel meer doen dan hun verhaal vertellen.”
Verschuivende seizoenen
De Boer zag tegen de achtergrond van de voedselcrisis dat er in gebieden waar boeren zelf de meest weerbare zaden verzamelen, veredelen en uitruilen, wél wat te oogsten viel. “We zijn dagenlang het land doorgereden. We zagen kilometers droge, dode maïsplanten. En dan, opeens, een sappig groen veld."
In een veranderend klimaat kan goed zaad het verschil maken tussen oogst en inkomen of honger en noodhulp. In Nederland merkt de gemiddelde mens niet zo veel van klimaatverandering, maar in Zimbabwe zijn de regens zo onvoorspelbaar en de droge periodes zo intens dat oogsten mislukken.
Het gebruik van eigen zaad staat onder druk
De verschuivende seizoenen maken samen met El Niño van de voormalige ‘graanschuur van Afrika’ een dorre boel. De Boer: “Boeren moeten overstappen op zaden van de planten die goed bestand zijn tegen droogte. In de gebieden waar boeren zaden uitwisselen, worden die in een soort laboratoriumveldjes steeds getest: hoeveel regen is voldoende voor deze variëteit en hoe groot wordt de plant?” De beste plantenvariëteit voor de juiste plek is in Zimbabwe nogal precisiewerk: de ecosystemen kunnen al per dorp wezenlijk verschillend zijn.
Zaadranglijst
Hebben boeren niet juist iets aan de kennis en technische ontwikkelingen van (grote) zaadbedrijven?
De mensen achter het Nederlandse Access to Seeds Index denken van wel. Zij stelden een ranglijst samen die de inspanningen die bedrijven doen om met hun zaad kleine boeren verder te helpen, vergelijkt. Directeur Ido Verhagen: “Zaadbedrijven bereiken kleine boeren maar slecht. In Afrika onder de Sahara kopen de meeste boeren weliswaar hun zaad, maar daarvan komt maar 2,5 procent van bedrijven. De rest kopen ze op de informele markt van elkaar. Als we boeren als ondernemers beschouwen moeten ze kunnen kiezen: een beetje van mijn eigen maïssoort, maar ook een stuk ingezaaid met commercieel veredelde soorten. Uit onderzoek van een Israëlische ontwikkelingsorganisatie bleek dat bijvoorbeeld tomatenzaad van bedrijven, ook op een akker waar simpele landbouwtechnieken gebruikt worden, meer oplevert.”
Rampzalige cyclus
Volgens traditioneel gebruik verzamelen en vermeerderen boeren zelf de zaden van de planten die dat jaar het beste presteren. Maar dat gebruik staat onder druk. Gigi Manicad verleent namens Oxfam Novib technische hulp aan zaadbanken en veldscholen die boeren helpt controle te houden over hun eigen zaad: “Er is in Zimbabwe een soort rampzalige cyclus ontstaan waarbij boeren de gesubsidieerde zaden van de overheid kopen die bij grote bedrijven zijn afgenomen. Maar die commerciële zaden zijn voor grote delen van Zimbabwe helemaal niet geschikt en zijn vaak van soorten die het alleen met veel regen goed doen. De regen komt niet, de oogst mislukt, de boeren moeten aan de noodhulp.”
Foto: Sacha de Boer
De Boer: “Dat is schokkend om te zien. Grote bedrijven verkopen veelal hybride zaden, die het één jaar goed doen, maar de zaden die je van die planten verzamelt, zijn niet geschikt om opnieuw uit te zaaien. Ik snap dat er winst gemaakt moet worden, maar het gaat hier wel om honger!”
Met dit artikel vragen we aandacht voor het World Food Day event op 16 oktober in Rotterdam! OneWorld presenteert een festival bomvol workshops, muziek, lekker eten en een excursies bij diverse voedselorganisaties. Volg je frietje van Grond tot Mond met Bram Ladage, kijk in de kas bij Tomatoworld en bezoek de Rotterdamse haven voor een kijkje achter de schermen van het sinaasappeltransport. Voor kaarten en info ga je naar worldfoodday.nl
