Weg met het mes, kom met de pen

Eenmaal geland in Kenia veranderde ik mijn lens en keek de mensen onafhankelijk van hun omgeving aan met geknepen ogen. Ik werd overvallen door een prachtig traditioneel Afrikaans spektakel. Vrouwen en meisjes, gekleed in roodgeverfde dierenhuiden en behangen met kleurrijke kralen om hun hals, polsen en enkels verwelkomden ons met liederen.

Maar de teksten ‘Weg met het mes en kom met de pen’ waren allerminst traditioneel. Integendeel, de boodschap loog er niet om. Het mes duidt op de traditionele besnijdenis en de pen op onderwijs. Deze pen zal de meisjes kunnen bevrijden van een traditie die hun ontwikkeling in de weg staat. Want over het algemeen is een meisje na haar besnijdenis rijp om te trouwen en kinderen te baren en wordt ze – vaak veel te vroeg – van school gehaald en in de rol van vrouw en moeder gedwongen. Op enige afstand zag ik een groepje jonge jongens (‘Morans’) en oudere mannen (‘Elders’) in dezelfde kleurige kledij de vrouwen stilletjes en stijf aanschouwen. Deze mannen zijn de scheppers en verdedigers van de Samburucultuur en -traditie. Hun mening in de strijd tegen vrouwenbesnijdenis is van onschatbare waarde. Ik was nieuwsgierig naar hun gedachten en besloot hun mening te peilen.

Ik verscherpte mijn lens en opende mijn blik. De mensen en het landschap waren mij niet vreemd, ook het onderwerp vrouwenbesnijdenis is voor mij allang geen taboe meer. Ik ken de gebruiken van FGM (Female Genital Mutilation) omdat al mijn zussen, mijn tantes, ja alle meisjes en vrouwen in mijn familie en vriendenkring, de beproeving van het mes hebben ondergaan. Ik zag het destijds als hun triomfantelijke overgang naar volwassenheid. Een heldinnendaad voor meisjes. Ik wist niet beter, evenmin als dat deel van de Samburumannen en -vrouwen die zich nog vastklampen aan het oude ritueel.

Mijn eigen seksuele ervaringen met onbesneden vrouwen, het boek van Waris Diri ‘Mijn woestijn’, de verhalen van mijn besneden Afrikaanse zusters in het Westen en diverse wetenschappelijke naslagwerken over het onderwerp hebben als een wervelwind het stof uit mijn ogen gehaald. Hoewel ik een idee kreeg van wat de vrouwen doormaakten, wist ik niets van de schadelijke medische complicaties van zo’n ingreep, noch van het fysieke en emotionele gemis. Maar de daadwerkelijke doorbraak in mijn traditionele denken vond plaats op deze reis, bij de Samburu met Amref Flying Doctors. Zij namen mij mee als een kleuter op zijn eerste schooldag.

Die eerste nacht in Nairobi heb ik slecht geslapen. Ik kreeg nachtmerries waarin vrouwen en mannen van mijn stam mij waarschuwden om me als man niet bezig te houden met deze heilige riten. Ook mijn lieve, inmiddels overleden, oma stak gedurende de nacht haar priemende vinger op: “Bemoei je niet met vrouwenzaken.” Ik werd met een onbehagelijk gevoel wakker. Voor jullie ongetwijfeld slechts een nachtmerrie, maar ik kreeg sterk het gevoel dat ik door een hogere traditionele macht werd tegengehouden. Ik twijfelde enorm en vroeg mij af of ik deze strijd niet beter kon overlaten aan de vrouwen zelf.

Eenmaal aangekomen in Samburu veranderde mijn twijfel in moed. Met mijn theoretische kennis over het onderwerp vrouwenbesnijdenis wist ik wat ik kon verwachten, toch bleek de realiteit anders. Ik sprak met diverse vrouwen waaronder Nice Nailantei Leng’ete, die op tienjarige leeftijd weigerde om besneden te worden. Ze ontsnapte tot twee keer toe toen ze de besnijdenis moest ondergaan. Nu is zij strijdster en ambassadrice tegen FGM en redt zij wereldwijd duizenden meisjes in haar geboorteland van besnijdenis. In het uitgestrekte landschap onder de zon liep ze als een ware heldin omringd door tientallen meisjes die aan haar lippen hingen en haar prezen met liederen. Voor de jonge meisjes is zij degene die ervoor heeft gezorgd dat hun mes door een pen is vervangen. Nu zijn ze vrij van besnijdenis, worden ze niet gedwongen uitgehuwelijkt en kunnen ze onbezorgd hun school afmaken, zodat ze later in staat zijn om voor zichzelf te zorgen. De prachtige gezichtjes van deze jonge meisjes die aan hun verminking zijn ontsnapt, brachten tranen in mijn ogen. Ik dacht aan alle meisjes en vrouwen van mijn jeugd in Sierra Leone, en aan de miljoenen meisjes elders in deze wereld die besneden worden uit naam van cultuur en traditie.

Het is onbetwist dat het vaak vrouwen zijn die deze praktijk voortzetten, echter dat het vooral mannen zijn die de poort van deze traditie bewaken wordt onderschat. Het was alsof deze meisjes met hun glimlach een stralend licht in mijn schedel schenen en ik voelde mijn roeping om iets aan FGM te doen. Het hek rond deze wrede praktijk moet afgebroken worden. Maar deze muur naar beneden halen, zonder de Afrikaanse mannen te betrekken in de strijd tegen FGM, is onmogelijk. Ik besloot dat de tijd was gekomen om op te staan en mijn stem in de strijd te gooien om meer mannen te overtuigen de FGM-muur af te breken.

Tijdens het ARP (Alternative Rite of passage) feest besloot ik Philip Lerno (52 jaar), het dorpshoofd in Loosuk Location en veteraan anti-FGM strijder Loise Towon (71 jaar) te interviewen. Beiden kennen elkaar al dertig jaar. Philip Lerno leerde als jonge militair Loise Towon kennen, die een opvanghuis runde voor jonge meisjes die van huis waren weggelopen vanwege besnijdenis. Destijds waren ze aartsvijanden van elkaar, nu hebben ze gezworen zich samen in te zetten om FGM uit te bannen. “Hoe is dat mogelijk?” vroeg ik aan Philip Lerno.

“Ik was jong en onwetend”, zei hij met een blik vol spijt. “Door voorlichting van Amref ben ik overtuigd om afstand te nemen van FGM en mij in te zetten om de besnijdenis van jonge meisjes en vrouwen in mijn regio te stoppen”, zei hij. Tijdens deze woorden viel mijn oog op de hoopvolle blik op het gezicht van de oude Loise Towon. “Vijftig jaar heb ik gestreden om dit voor elkaar te krijgen. Nu geef ik het stokje over aan jullie mannen om deze belangrijke strijd voort te zetten’, zei ze met een lach. Haar glimlach en haar woorden hebben mij tot actie aangezet om op te staan voor deze vrouwenzaak.

Op uitnodiging van Amref Flying Doctors reisde Babah Tarawally naar Samburu in Kenia om het alternatieve ritueel, die FGM verving, bij te wonen.