Max Havelaar, Out of Africa, Amistad, Kuifje in Afrika, North & South: eurocentrische beelden uit literatuur, kunst en film hebben zich behaaglijk genesteld in ons gezamenlijke culturele geheugen. Ze bepalen nog steeds onze blik op de koloniale geschiedenis en het slavernijverleden.
Tijd voor een reshuffle van onze kennis, bedacht historica Patricia D. Gomes. Samen met De Nieuwe Liefde bedacht ze de programmareeks ‘De Grote Inhaalslag’. Deze trapte af met een Koloniale Kennis Marathon op 25 februari, de dag dat Zeeland 350 jaar geleden Suriname veroverde op de Engelsen.
Je kunt ook nog naar de zelfhulpgroep: Help, ik heb een huidskleur! De Grote Inhaalslag wordt vervolgd vanaf 8 maart met zelfhulpgroepen om zwarte en witte identiteit verder te onderzoeken. In april en mei kun je zelf aan de slag met microrevoluties, in samenwerking met Sinan Çankaya. Kijk bij De Nieuwe Liefde voor het hele programma en lees ons interview met de initiatiefnemers.
In het uitverkochte debatcentrum zit deze zaterdagavond een divers gezelschap van studenten, scholieren, activisten, en dames in koto klaar met kladblokjes en pennen. “Eerst wil ik onze voorouders herdenken en bedanken dat we hun geschiedenis kunnen vertellen hier vanavond”, zegt moderator Jennifer Muntslag, ook wel bekend als J.M.C. the Naked MC. “Daar hebben ze vroeger niet de kans voor gehad, maar het feit dat jullie hier nu met z’n allen zijn, betekent echt wat.”
Het wordt een avond met acht colleges van twintig minuten, rolletjes dextro, rek- en strekoefeningen en een onverwachte overhoring tot slot. Er zijn acht sprekers die ieder twintig minuten tot hun beschikking hebben, en daarin korte metten maken met misverstanden over en ingesleten beelden van het koloniale verleden.
Misverstand 1: Afrika kende geen beschaving voordat de witte mannen die brachten.
Een inkopper, maar toch goed om nog even bij stil te staan, omdat onder het motto ‘The white man’s burden’ eeuwenlang het kolonialisme werd gelegitimeerd in de klas, in de kerk en in het parlement. ‘Beschaving en scholing werden aangevoerd als argumenten voor rechtvaardiging van slavernij’, aldus onderzoeker Djehuti-Ankh-Kheru. “En dat terwijl de oudste beschavingen juist op het Afrikaanse continent zijn teruggevonden, zoals de Nubische koninkrijken. De oude Egyptenaren zien we in Hollywoodfilms met bleke teint, maar op teruggevonden vazen hebben zij zichzelf met zwarte huidskleur afgebeeld.
Elizabeth Taylor op de filmset van Cleopatra, 1961
Misverstand 2: Slavernij, dat was toch in de Verenigde Staten en Suriname?
Ons beeld van de slavernij is sterk veramerikaniseerd, door de hegemonie van de VS, zegt Karwan Fatah-Black, docent aan de Universiteit Leiden. “In de beeldvorming ligt de nadruk op de Atlantische geschiedenis, maar slavernij was er ook in de Arabische wereld, in Iran, in India. De trans-Sahara-slavenhandel bestond bovendien veel eerder dan de trans-Atlantische slavenhandel. Tussen 1000 en 1400 was die op zijn hoogtepunt, met volgens de overlevering bijna 4 miljoen tot slaaf gemaakten. De handel van Sub-Sahara Afrika richting de Amerika’s was op z’n hoogtepunt in de 18e eeuw, met ruim 6 miljoen tot slaaf gemaakten, maar ook in die periode werden nog meer dan een miljoen mensen slachtoffers van mensenhandel richting de Arabische wereld en India. (cijfers: prof Pier Larson, Johns Hopkins)
Misverstand 3: Slavernij gold als iets vanzelfsprekends binnen de maatschappij
Al lang voor de definitieve afschaffing, waren er met name in Engeland tegenstanders van slavernij actief, vertelt Patricia Gomes tijdens haar minicollege. Ze verspreidden informatie over wantoestanden en wreedheden, boycotten koloniale producten en lokten rechtszaken uit tegen slavenhalers en slaveneigenaars. In Nederland was deze beweging overigens marginaal, mede door versnippering van het land, gebrek aan geld en gesteggel over de vraag wie dan het werk moest doen op de plantages in Suriname. Engeland schafte in 1834 slavernij af in zijn koloniën, Nederland bijna 20 jaar later in 1863, twee jaar eerder dan Amerika.
Misverstand 4: Europese kooplieden imponeerden naïeve chiefs met hun kralen en spiegeltjes
De Afrikaanse mensenhandelaars stonden hun mannetje, zegt historicus Leo Balai. Ze onderhandelden scherp en eisten steeds weer een andere combinatie van spullen, afhankelijk van leeftijd en geslacht. Er werd betaald met onder andere textiel, bloedkoraal, spiegels, jenever en kauri-schelpen. Pakhuizen lagen vol met enorme voorraden, om snel in te kunnen spelen op veranderende eisen van de Afrikaanse verkopers.
Misverstand 5: slavenschepen waren drijvende doodskisten
Allerminst, want deze handelsgoederen moesten levend de overkant bereiken, vertelt wederom Leo Balai. Mensen lagen weliswaar geketend aan elkaar in ruimtes waarin een volwassen man niet kon staan, maar het doel was om zoveel mogelijk mensen gezond en fit te houden. Matrozen en gevangenen moesten in ploegendiensten deze ruimte letterlijk uitroken met een mengsel van kruiden en jenever.
Dansen op het dek was een verplicht onderdeel van de dagelijkse routine, evenals eten om negen en om vier uur. Wie dat weigerde, kreeg een speculum oris, een mondspreider.
Still uit 'Amistad' (1997), een film van Steven Spielberg over de opstand op slavenschip Amistad in 1839 en het daaropvolgende proces.
Misverstand 6: Slaven werkten op plantages
Rijen mensen met manden vol witte pluizenbollen, hymnen zingend tussen de katoenplanten, dat is het beeld. In Paramaribo was tot 1863 ook stadsslavernij, leren we tijdens het college van Ellen Neslo. Tot slaaf gemaakten verdienden geld als timmerman. In een houten stad verdiende dat relatief goed. Ze droegen geld af aan hun ‘eigenaar’, maar konden ook een deel sparen om hun vrijheid te kopen (daarover meer bij Misverstand 7). Andere veelvoorkomende beroepen waren verloskundige, kleermaker en wasvrouw. De islamitische wereld kende ook vooral tot slaaf gemaakten in huis in gezet (daarom hadden handelaren en ‘eigenaren’ een voorkeur voor vrouwen) en in legers.
Misverstand 7: Witte redders kochten slaven vrij
In het Suriname van de 19e eeuw kon een tot slaaf gemaakte zich vrijkopen voor 1500 gulden, zeg maar 11.000 euro nu. Duizenden van de zogenaamde stadsslaven (zie misverstand 6) kochten zich vrij. Daarvoor moesten ze zeker een jaar of tien sparen. Veel vrije slaven kochten vervolgens op hun beurt familieleden of vrienden vrij, of legden de ‘schat des vrijdoms’ vast in hun testament. Zo holden deze vrijlaters het slavernijsysteem van binnen uit, zegt jurist Ellen Neslo.
Chiwetel Ejiofor en Brad Pitt in 12 Years a Slave (2013). Het personage van Pitt speelt een cruciale rol bij de bevrijding van tot slaaf gemaakte Solomon (Ejiofor).
Dit zijn een paar inzichten die de Koloniale Kennis Marathon bracht. Kijk de livestream terug voor meer kennis en alle colleges. Want, zoals Patricia Gomes zei: "Alleen als we weten hoe het is geweest, kan het worden wat het moet zijn. Ik denk dat er een nieuwe wind gaat waaien. Ik ben blij om te zien dat jullie hier in groten getale zijn."
En wat vonden de bezoekers?
“We hebben meer van dit soort avonden nodig”, zegt dichter en activist Jerry Afriyie. “Dit is een verrijking.” Met zijn stichting ‘Nederland wordt beter’ is hij bezig met het ontwikkelen van een lespakket over het slavernijverleden. "Als je de waarheid kent, zul je het anno 2017 vertikken om het verleden te bagatelliseren. En wat ik vooral mooi vind, is dat er zoveel kracht en saamhorigheid was binnen de gemeenschap. Men werd niet verlost door een witte man, maar creëerde zelf een vrije ruimte (zie misverstand 7).
De jongste bezoeker is ongetwijfeld de elfjarige Nicolas. De jonge Amsterdammer is met zijn moeder meegekomen. Ze had hem meegevraagd, omdat ze dacht dat hij het wel interessant zou vinden. Nicolas zit in groep acht. "Slavernij is maar een klein kopje in ons geschiedenisboek. Ik denk dat het verschrikkelijk het was."
Kevin zit in de tweede klas van de Dalton School in Den Haag. "Ik vind geschiedenis interessant. Bij ons op school wordt er best wel wat aandacht besteed aan deze onderwerpen. Een aantal dingen kende ik daarom al. Het plaatje van de Brookes staat in ons geschiedenisboek.'
Anne-Fay Kops is zangeres en is met een vriendin gekomen. "Mijn moeder komt uit Suriname. Ik wil meer weten over mijn roots en er ook meer mee doen met mijn muziek. Ik heb veel geleerd vanavond, zoals dat slavernij op veel meer plekken in de wereld voorkwam dan ik dacht (zie misverstand 2).
De Grote Inhaalslag wordt vervolgd in maart met zelfhulpgroepen om zwarte en witte identiteit verder te onderzoeken. In april en mei kun je zelf aan de slag met microrevoluties, in samenwerking met Sinan Çankaya. Kijk bij De Nieuwe Liefde voor het hele programma.
