Angst is een slechte raadgever, maar in Irak ontkom je er niet aan. 'Het is een land waar bij ieder conflict de zaden voor het volgende alweer worden gelegd', schrijft Judit Neurink.
Bush Senior greep in toen Saddam Hoessein Koeweit wilde inlijven, wat leidde tot een bloedig neerslaan van opstanden van Koerden en sjiieten, wat weer leidde tot de Amerikaanse invasie onder Bush Junior en de val van Saddam die de sjiieten in Bagdad aan de macht brachten. (Dit is een simplificatie van de werkelijkheid, want de geopolitek en de rol van de olie zijn buiten beschouwing gelaten.) De machtswisseling in 2003 leidde tot onvrede onder soennieten en de opkomst van Al Qaeda en later ISIS, en de inname van een deel van Irak door deze radicale groep.
In het volgende hoofdstuk zijn de meeste steden die ISIS ziet als onderdeel van haar kalifaat heroverd, net als driekwart van Mosul. En er is alweer een nieuw hoofdstuk begonnen. Want bijna drie jaar van bezetting door een groep die de wereld streng indeelt in ‘wij gelovigen’ versus ‘zij ongelovigen’, heeft grote schade berokkend aan de saamhorigheid van een stad waarin sjiieten, soennieten, christenen, jezidi’s, Shabak en Turkmenen decennialang samenwoonden.
ISIS-aanhangers blijven buiten schot
Onder ISIS werd de stad exclusief soennitisch, maar dat bracht geen eenheid, want het deels van Saddam afgekeken veiligheidsbeleid waarin zelfs kinderen ingezet werden om over anderen te rapporteren, leidde ertoe dat niemand elkaar nog durfde te vertrouwen.
Je buurman had een zoon die bij ISIS ging, op je werk bleek zich iemand te hebben aangesloten, en wat weet je eigenlijk van die mannen in de moskee, of van de ex-militairen in de straat die zich onder ISIS niet roerden?
Wantrouwen is de grootste kanker die je in een samenleving kunt hebben
Wantrouwen is de grootste kanker die je in een samenleving kunt hebben, want die verwoest niet alleen het sociale leven, maar vernielt ook intermenselijke emoties die er voor moeten zorgen dat we elkaar helpen.
De grootfamilie en de stam nemen het roer over, maar dat leidt niet tot meer vertrouwen; want ISIS-aanhangers blijven buiten schot omdat stam en familie hen in bescherming nemen.
Daesh is niet weg, zei een bewoner in Oost-Mosul tegen me. Hoeveel leden hebben het leger omgekocht en zijn vrijgelaten, hoeveel hebben weten op te gaan in de bevolking nadat ze hun baard afschoren? Hoeveel criminelen die zich om opportunistische redenen bij ISIS aansloten – hun zonden zouden immers worden witgewassen – hebben hun oude ‘vak’ weer opgepakt?
En dan hebben we het niet eens over de duizenden jongeren die ISIS via scholen en trainingscentra indoctrineerde. Wat blijft daarvan hangen als ze terugkeren in de boezem van de familie, zonder dat er iets aan deprogrammering is gedaan?
Ook in Nederland hadden we meelopers in de oorlog. Collaborateurs en NSB’ers zijn na de oorlog berecht en bestraft, maar de meelopers niet. Hoe keken hun buren na de oorlog tegen hen aan?
Collaborateurs en NSB’ers zijn na de oorlog berecht en bestraft, maar de meelopers niet
We hebben dat wantrouwen overleefd en zijn erin geslaagd om Nederland weer op te bouwen. Maar ik betwijfel of Irak dat kan. Omdat het wantrouwen diep geworteld is, na jaren van dictatuur en machtswisselingen. Omdat wraak onderdeel is van de cultuur. En omdat het juridische systeem slecht werkt, waardoor veel ISIS-aanhangers hun straf zullen ontlopen.
Het volgende conflict is in de maak
Maar ook omdat drie jaar kalifaat enorme wonden heeft geslagen. Mensen verloren hun familieleden, moesten toekijken bij executies en andere gruwelijkheden. Slachtoffers kregen geen graf; of de massagraven ooit geruimd worden, is de vraag. Omdat er geen vertrouwen is in politiek of leger, vanwege de enorme corruptie uit het verleden die een maand na de bevrijding alweer de kop heeft opgestoken.
De partijen die ISIS hielpen verjagen, lieten na om afspraken te maken voor erna. Omdat ze een deel van de taart willen, als beloning voor hun diensten? Waarmee Mosul, of haar provincie Ninive, uiteen zou kunnen vallen in koninkrijkjes. En angst, die slechte raadgever, leidt zodoende alweer tot de roep om een sterke, militaire leider.
Zo beginnen we een nieuwe cirkel van angst en wantrouwen. Of het nu een nieuwe Saddam wordt, een vervolg op ISIS, of een regio vol stadsstaatjes: het volgende conflict is in de maak. Want de geschiedenis herhaalt zich in Irak telkens weer.
