Door Evanne Nowak.
De aarde is een door en door menselijke planeet geworden en de mensheid is uitgegroeid tot een kracht van geologische proporties. We plegen roofbouw op de aarde, roofbouw op elkaar. Denk aan een snel toenemende opwarming, oceanen vol plastic en de ‘zesde massa-extinctie’ die inmiddels in volle gang is. De toekomstvoorspellingen zijn onheilspellend: in 2050 is er meer plastic dan vis in de oceaan en volgens de VN kunnen we nog 60 jaar oogsten, voordat de aardboden uitgeput is. Alsof we in een verkeerde film zijn beland, vervreemd van wie we eigenlijk willen zijn.
Met het akkoord van Parijs is de belofte gemaakt: we staan de komende decennia voor de uitdaging van een totale energie transitie, naar een volledig duurzame wereld. Maar hoe dan? Hoe te breken met consumptieve leefstijlen, neoliberale infrastructuren, politieke patstellingen? Al gaat het publieke debat grotendeels over beleidsmatige en pragmatische oplossingen, toch richten steeds meer wetenschappers en ecologen zich op de cultuurwetenschappen, de kunst en de filosofie, in het verkrijgen van meer grip op de zaak.
Volgens deze denkers gaat de groene transitie over meer dan alleen een overschakeling naar duurzame energie en een andersoortige economie – het gaat om een nieuw bewustzijn, waarin we andere keuzes maken, andere dingen waarderen en prioriteren. Op collectief vlak gaat het over het aanbreken van een andere tijdgeest, op individueel vlak gaat over een innerlijke verandering waarin we met nieuwe ogen naar onszelf en onze wereld gaan kijken.
Prof. Dr. Klaas van Egmond maakt in zijn boek ‘een vorm van beschaving’ een cultuurfilosofische diagnose van onze samenleving, en ontrafelt het onderliggende, grotere verhaal over onze tijd. Hij zoomt uit en gaat op zoek naar samenhang in een ‘stuurloze’ samenleving. Wat hebben klimaatverandering, verschraling van de aardbodem, toenemende vluchtelingenstromen en toenemende ongelijkheid tussen arm en rijk met elkaar te maken? Hij stelt dat we in een gevaarlijke en ‘maniakale’ eenzijdigheid zijn beland als het gaat om de maatschappelijke opvattingen over ‘wat van waarde is. We denken in uitersten. Het gelijk van religie versus het gelijk van het secularisme, het belang van het ik versus het belang van het collectief. We moeten op zoek naar het midden.
Volgens ecofilosoof Matthijs Schouten begint elk denken over onduurzaamheid en hoe daaruit te breken, met de vraag: ‘Who the hell do I think I am?’ Als bijzonder hoogleraar in de Ecologie en Filosofie van het Natuurherstel aan de Wageningen Universiteit denkt hij na over natuurbeelden en onze grondhoudingen t.o.v. natuur. Hoe plaats je jezelf in de wereld t.o.v. mens, plant, dier? Als deelhebber, als beschermer, als consument? Hij ontrafelt de veelheid aan historische en hedendaagse denkbeelden, onderzoekt actuele verschuivingen en ontrafelt tegenstrijdigheden in grondhoudingen. Wat schuilt er onder onze tegenstrijdige verlangens naar enerzijds een betere wereld en anderzijds een fijne verre reis
Volgens hem is er niet zozeer een milieucrisis alswel een identiteitscrisis gaande in de Westerse wereld.
Wetenschappelijk onderzoeker en consultant Annick de Witt maakt het nog net wat concreter. Ze onderzoekt het wereldbeeld van de doorsnee Nederlander, en onderzoekt waarin aanknopingspunten te vinden in het streven naar een duurzame transitie. En dat is een moeilijke maar wezenlijke opgave, gezien de grote verschillen tussen traditionele, postmoderne, moderne en integratieve levensbeschouwingen. Het gaat er dan om, om niet te polariseren, te blamen en te shamen, maar je bewust te zijn van die uiteenlopende wereldbeelden, bruggen te bouwen op basis van gemeenschappelijke waarden en kritisch naar je eigen opvattingen te kijken.
Er valt veel te onderzoeken. Niet alleen wat er op het spel staat maar des te meer wat dit zegt over hoe we bewust en onbewust met de aarde en met elkaar omgaan. Hoe voeden we elke dag weer de tijdsgeest die door onze samenleving waait en de toekomst vormt, in gesprekken, op Facebook en het publieke debat?
In de maand mei organiseren NatuurCollege & De Nieuwe Liefde drie programma’s over de ‘binnenkant’ van duurzaamheid. Op 3 mei starten we met Analyse van een Onduurzame Tijdgeest. Voor iedereen die snakt naar een holistisch perspectief, voorbij symptoombestrijding en korte termijn denken.