Een man in Iraaks-Koerdistan heeft elf jaar cel gekregen voor het stelen van babypoeder en luiers. Hij stal de spullen omdat hij al maanden geen salaris had gekregen, wegens bezuinigingsmaatregelen van de Koerdische regering.
Het bericht van zijn veroordeling riep veel boze reacties op. Sociale media wraakten het ‘kleptocratische systeem’ van de Koerdische regering, waarbij iemand zich op Twitter afvroeg hoeveel straf politici krijgen voor het witwassen van miljoenen in het buitenland.
Anti-corruptiecommissie
Corruptie is een groeiend probleem in de Koerdische regio, mede door de recessie die het gevolg is van de combinatie van de lage olieprijs, hoge uitgaven wegens de oorlog tegen de islamitische terreurgroep ISIS en de opvang van bijna twee miljoen ontheemden en vluchtelingen. Ambtenaren die door het geldtekort van de overheid niet of slechts gedeeltelijk worden uitbetaald, ontvangen graag wat extra’s voor hun diensten, en ook politici willen hun tegenvallende inkomsten aanvullen.
Van de anti-corruptiecommissie die president Barzani instelde, verwacht niemand veel: de corruptie zou tot op het allerhoogste niveau plaatsvinden, bijvoorbeeld bij het afromen van olie-inkomsten.
Regimes hebben zich stelselmatig verrijkt
Een reden waarom ISIS in soennitische steden in Irak aanvankelijk met vreugde werd begroet, was omdat corruptie, nepotisme en overheidsdiefstal in het kalifaat uitgebannen zouden worden. Al snel bekoelde de liefde, want zowel de leiders van ISIS als hun volgelingen deden over de ruggen van de burgers wel degelijk aan zelfverrijking, die bovendien niet werd bestraft.
In dat laatste zit het probleem. Opeenvolgende regimes in Irak hebben zich stelselmatig verrijkt, zonder dat er ooit iemand voor is vervolgd. Nog altijd wordt gezocht naar miljoenen dollars die de afgezette dictator Saddam Hussein heeft weggesluisd. Hussein had een creatief systeem waarbij hij geld en huizen op naam van vertrouwelingen zette; na zijn val hebben zij hun buitenkansje natuurlijk niet gemeld, maar in eigen beheer gehouden.
Nog altijd wordt gezocht naar miljoenen dollars die de afgezette dictator Saddam Hussein heeft weggesluisd
Die straffeloosheid heeft zich diep in de Iraakse cultuur genesteld. Wanneer je iets achterover kunt drukken, doe je dat: want anders doet een ander het wel. Het wordt normaal. Dat betekent dat iedereen het van je verwacht, en ook dat volkomen onschuldige mensen van corruptie worden beticht.
In het grotere geheel bezien, leidde die straffeloosheid ook tot een deel van ISIS misdaden. Niet alleen het uitmelken van de lokale bevolking via onzinnige belastingen en boetes, maar ook het leegplunderen van de woningen van hen die het regime ontvluchtten.
Kunstschatten
Toen ik rondreed in delen van de Sinjarregio die door de Koerden bevrijd waren, viel me al op dat alle deuren open stonden. Onlangs was ik in bevrijd christelijk gebied, waar ook alle waardevolle eigendommen waren verdwenen. En in Mosul namen veel ISIS-strijders die de stad vlak voor de bevrijding verlieten, veel waardevols mee uit de huizen die ze zich hadden toegeëigend.
Veel goederen verhuisden naar Syrië, veel meubels gingen op tweedehandsmarkten van de hand. Zelfs een complete cementfabriek bij Hawija en een kleine stroomcentrale in Senune zijn naar Syrië overgebracht. En laten we de kunstschatten niet vergeten die ISIS stal, niet alleen uit het museum in Mosul, maar ook uit de verschillende historische locaties in Irak en Syrië.
Die kunstvoorwerpen kunnen wellicht worden teruggevonden, omdat Unesco het vermiste erfgoed heeft geregistreerd en die informatie beschikbaar stelt aan veilinghuizen en kunstkenners. Maar het kan zomaar gebeuren dat u of ik tegen een mooi kunstvoorwerp aanlopen bij een kunsthandel of op internet, dat niet op die lijst staat. Omdat het gestolen is uit een woning en de eigenaar dat wellicht nog niet weet, of omdat hij de lijst niet kent. Of we kopen een mooi gouden sieraad, dat gevluchte burgers achterlieten toen ISIS hun stad bezette of jezidis moesten afgeven voor ze ontvoerd of vermoord werden. Zonder dat we dat ooit te weten komen.
Onbestrafte oorlogsmisdaden
Westerse ISIS-strijders die terugkeren uit het kalifaat worden vervolgd voor lidmaatschap van een terroristische organisatie, maar wie vervolgt de dieven van al die eigendommen in Irak en Syrië? Het Iraakse noch het Syrische gerechtelijk systeem is daar momenteel toe in staat.
Komen die diefstallen gewoon op de lat van onbestrafte oorlogsmisdaden, of is er een systeem te bedenken waardoor de daders gevonden en vervolgd kunnen worden? De vraag is van belang voor de toekomst: zolang het normaal is dat dit soort misdaden onbestraft blijven, staat de volgende dief al te trappelen.
Als je de basis, de straffeloosheid, niet aanpakt, is het dweilen met de kraan open.
Hoewel corruptie en roof niet te vergelijken zijn met de genocide die jegens jezidi’s is gepleegd, en waarvoor wel internationale vervolging wordt gezocht, komen deze economische delicten voort uit dezelfde cultuur van straffeloosheid. En die kan alleen worden bestreden door de daders te straffen, en dus: door uit te zoeken wat ISIS met de gestolen voorwerpen heeft gedaan.
De wereld kan niet alleen geïnteresseerd zijn in het vervolgen van strijders en plegers van genocide. Want als je de basis, de straffeloosheid zelf, niet aanpakt, is het dweilen met de kraan open.
