We kunnen er niet omheen: zakendoen in Afrika is hot en investeren is gebombardeerd tot het nieuwe toverwoord. Toch hebben Afrikaanse jongeren die nu en in de komende jaren de arbeidsmarkt betreden, nauwelijks profijt van deze economische groeispurt, zo blijkt uit de cijfers. Het percentage jeugdwerkloosheid daalt namelijk nauwelijks. Waar gaat het mis? Wij onderzochten drie hete hangijzers: Afrika’s snelle bevolkingsgroei, de landbouwsector en het onderwijs.
In sub-Sahara moeten er tot 2035 elk jaar 18 miljoen nieuwe banen worden gecreëerd om jongeren van werk te voorzien. Dit zijn 34 nieuwe banen per minuut
Een tikkende tijdbom?
“We moeten de impact van de jeugdwerkloosheid in Afrika niet onderschatten”, zegt Ginette Nzau-Muteta van de African Development Bank (AfDB) tijdens het evenement ‘Boosting youth employment in Africa – what works and why?’, georganiseerd door het kennisplatform INCLUDE en het Ministerie van Buitenlandse Zaken, eind mei. Jeugdwerkloosheid komt natuurlijk niet alleen voor in Afrika, het is een wereldwijd probleem. Maar terwijl in het westen de vergrijzing toeneemt, wordt Afrika juist jonger. In sub-Sahara is op dit moment ruim de helft van de bevolking onder de 25; tussen 2015 en 2035 zullen er elk jaar een half miljoen meer vijftienjarigen zijn dan het jaar ervoor. Een slimme generatie jongeren, beter geschoold dan hun ouders maar zonder toekomstperspectief. Volgens velen is dat een ‘tikkende tijdbom’: goed voor een hoop politieke onrust en grote migratiestromen richting Europa.
Afrikaanse landen zijn erg divers en daardoor is het moeilijk een algemeen beeld te schetsen van de algehele jeugdwerkloosheid. Rwanda heeft wereldwijd een van de laagste percentages werkloze jongeren, Zuid-Afrika een van de hoogste. Nigeria zit net onder het wereldwijde gemiddelde, maar met een bevolking van meer dan 182 miljoen, waarvan ruim de helft jonger is dan dertig, zitten ook hier veel jongeren werkloos op de bank. Het percentage werkloze jongeren in heel sub-Sahara Afrika is ongeveer gelijk aan het wereldwijde gemiddelde. Maar omdat meer dan de helft van de bevolking in sub-Sahara jonger is dan 25 jaar, is het aantal werkloze jongeren ten opzichte van de hele bevolking juist erg groot.
Wat betekent deze snelle bevolkingsgroei voor de Afrikaanse banenmarkt? “Jaarlijks moeten er miljoenen nieuwe banen bijkomen om jongeren aan het werk te krijgen”, aldus Nzau-Muteta. In sub-Sahara moeten er tot 2035 elk jaar 18 miljoen nieuwe banen worden gecreëerd om jongeren van werk te voorzien. Dit zijn 34 nieuwe banen per minuut. Op dit moment worden er volgens de AfDB in heel Afrika jaarlijks 3,1 miljoen nieuwe banen gecreëerd. Veel te weinig dus – en dat maakt banen voor jongeren in Afrika het gesprek van de dag.
Fabrieken tegen migratie
Kokosnoten, losse thee: Afrika blijft arm zolang het continent alleen grondstoffen exporteert. Wanneer begint de maakrevolutie die voorspoed, leuke banen en een reden om te blijven brengt?
Werken in de landbouw is niet sexy
Het is te kort door de bocht om jeugdwerkloosheid alleen op de snelle bevolkingsgroei te gooien. Allereerst is het belangrijk om te weten dat de plotselinge economische groei Afrika niet automatisch meer banen heeft opgeleverd. Grondstofrijke landen als Nigeria en Gabon hebben hun jarenlange groeispurt bijvoorbeeld vooral te danken aan olie-, gas- en mineralenexport. Die sectoren zijn vaak weinig arbeidsintensief en leveren daarom amper banen op. In sectoren waar nieuwe banen juist vandaan moeten komen – de landbouw- of dienstensector – investeren Afrikaanse overheden en donoren volgens de AfDB relatief weinig. Deze grondstofrijke landen zijn natuurlijk niet representatief voor heel Afrika. Maar als het op banen voor jongeren aankomt, blijkt de achterblijvende landbouwsector in veel Afrikaanse landen een groot struikelblok.
Mede door de groeiende wereldbevolking en daarmee de stijgende vraag naar voedselproductie blijft landbouw in Afrika een leidende banensector in 2020, aldus het IMF. Maar werken in de landbouw is voor jongeren nu niet bepaald een aantrekkelijke beroepskeuze. Dat komt onder meer door de relatief lage productiviteit (landbouw in Afrika draait hoofdzakelijk op kleine boerenbedrijven), het gebrek aan moderne technologie, obstakels rond landbezit en de slechte infrastructuur op het platteland. Jongeren kiezen liever voor een kantoorbaan met meer aanzien. Francis Arinaitwe, een jongerenvertegenwoordiger uit Uganda, aanwezig tijdens het ‘Boosting youth employment in Africa’ evenement, onderstreept dit: “Het is hipper om aan je vrienden te vertellen dat je bij een bank werkt dan dat je boer bent.”
Is onderwijs de heilige graal?
De mismatch tussen de banen die jongeren ambiëren en de sectoren waar kansen liggen, komt niet alleen door een imagoprobleem, maar ontstaat ook door het onderwijs. Afrikaanse jongeren zijn geschoolder dan ooit en dat is goed nieuws. Maar hun scholing sluit niet per definitie aan op de behoeften van de arbeidsmarkt. Uit onderzoek blijkt dat juist hoogopgeleide jongeren moeite hebben met het vinden van een baan. Er is meer vraag naar ongeschoolde arbeidskrachten, zoals fabrieksarbeiders, dan naar ingenieurs of managers. En werkgevers halen hun managers dan weer uit het buitenland. Daarnaast wordt er in het onderwijs weinig aandacht geschonken aan praktijkgerichte vakken. Zo leren jongeren op school bijvoorbeeld weinig over het opzetten van een eigen bedrijf, terwijl ze hiermee later zelf werk kunnen creëren.
Om meer jongeren aan het werk te krijgen zal er dus zeker iets moeten veranderen binnen het onderwijs. Maar dit lukt alleen wanneer je tegelijkertijd ook iets doet aan het banenaanbod, benadrukt Dr. Louise Fox van USAID tijdens het evenement van INCLUDE en het Ministerie van Buitenlandse Zaken. Voor je het weet krijg je alleen maar meer universitair geschoolde jongeren zonder uitzicht op werk.
Wat werkt dan wel?
De problemen rondom jeugdwerkloosheid in Afrika zijn veelomvattend. De Afrikaanse bevolking is jong en de gemiddelde leeftijd zal de komende jaren alleen maar verder dalen. Om de Duurzame Ontwikkelingsdoelen in 2030 te halen, moet er veel meer aandacht komen voor kwaliteitsbanen voor jongeren. Er zal meer geïnvesteerd moeten worden in de sectoren waar kansen voor werk liggen en er moet aandacht komen voor ondernemerschap. Maar ook het onderwijs zal anders ingericht moeten worden. Een van de conclusies van het evenement ‘Boosting youth employment in Africa – what works and why?’ was dat er veel meer samenwerking nodig is tussen de verschillende Afrikaanse landen om jongeren aan het werk te krijgen. Het thema ‘banen voor jongeren in Afrika’ zal de komende jaren in ieder geval hoog op de prioriteitenlijstjes staan.
Wordt vervolgd! Dinsdag 20 juni organiseren Oxfam Novib, Butterfly Works, Edukans, Hivos, Plan Nederland en Venture Capital for Africa het symposium “Working with youth for a sustainable future – What works and why to improve youth employment?” Hoe werken zij aan meer jeugdwerkgelegenheid? In deel twee van dit artikel onderzoeken wij aan de hand van praktijkvoorbeelden wat er wél werkt.
