De 80e Boekenweek is begonnen en Joris Luyendijk staat stevig op de 1e plek in de bestsellerlijst in de categorie non-fictie met zijn boek ‘Dit kan niet waar zijn’, over geldgraaiers, hebzucht en een ziek financieel systeem.
Wat dragen sterren bij aan een betere wereld?
OneWorld-medewerker Marten Groen mailt wekelijks met een collega over een binnen- of buitenlandse beroemdheid en geeft een score.
Op 1 maart zond Tegenlicht de aflevering ‘Bankgeheimen van Joris Luyendijk’ uit, waarin de auteur praat over de financiële wereld. Net als zijn nieuwste boek werd er een schokkend beeld geschetst van de ‘monsters’ die bankiers heten, maar die eigenlijk ook heel menselijk zijn. Even mailen met mijn collega Lavinia Steinfort, die net als Joris antropoloog is. Eens kijken hoe zij er over denkt.
Marten: "Wat heb jij met Joris?”
Lavinia: “Joris ken ik al jaren, dat wil zeggen van de boeken die hij schrijft. ‘Het zijn net mensen’, zijn boek over onze verwrongen beeldvorming van het Midden-Oosten en de mensen daar (en hier!) maakte veel indruk op mijn zeventienjarige ik. Ook tijdens mijn studie antropologie liep iedereen, inclusief mijzelf, weg met zijn doortastende en genuanceerde visie op hoe de wereld in elkaar steekt en onze vooroordelen tot stand komen.”
Marten: “Zijn nieuwste boek vliegt de winkels uit. De positieve kritieken zijn niet van de lucht. Kortom: Joris is weer hot & happening!”
Lavinia: “‘Zeker. ‘Dit kan niet waar zijn’ is een verzameling van blogs die hij voor de Engelse krant The Guardian schreef, waarvoor Joris interviews hield met bankiers in de Londense City, het financiële hart van Europa, over hoe zij tegen zichzelf en de bankenwereld aankijken. Mijn omgeving is opnieuw in alle staten en ik ben zelf ook wel heel benieuwd naar zijn frisse visie op die monsterlijke bankiers die zogenaamd het kwaad belichamen. Eerlijk gezegd heb ik me tot nu toe alleen aan enkele recensies en de Tegenlicht-uitzending over zijn boek vol bankiergeheimen gewaagd.”
[[{“fid”:”34599″,”view_mode”:”file_styles_artikel_volle_breedte”,”fields”:{“format”:”file_styles_artikel_volle_breedte”,”field_file_image_title_text[und][0][value]”:”Joris Luyendijk – ‘Dit kan niet waar zijn. Onder bankiers'”,”field_file_image_alt_text[und][0][value]”:”Joris Luyendijk – ‘Dit kan niet waar zijn. Onder bankiers'”},”type”:”media”,”link_text”:null,”attributes”:{“alt”:”Joris Luyendijk – ‘Dit kan niet waar zijn. Onder bankiers'”,”style”:”height:327px; width:581px”,”class”:”file-file-styles-artikel-volle-breedte media-element”}}]]
Marten: “Joris maakt zowel in zijn nieuwe boek als in de uitzending van Tegenlicht duidelijk dat de financiële sector niet wezenlijk anders is dan zeven jaar geleden toen de Amerikaanse zakenbank Lehman Brothers viel. Dat is op zich wel een teleurstellende mededeling. Wat valt jou het meeste op als je die verhalen van hem zo hoort?”
Lavinia: “Nou, in die bewuste uitzending voegt hij daaraan toe dat er toch wel iets heel wezenlijks is veranderd in de financiële sector. Na de zogenaamde ‘financial meltdown’ en de eurocrisis die daarop volgde zijn de insiders, oftewel de bankiers, erachter gekomen dat outsiders, gewone burgers zoals jij en ik, alles pikken. En gelijk heeft ‘ie. Helaas… En wat me dan opvalt, is dat hij heel goed is in het vermenselijken van mensen die door een gefrustreerde samenleving worden weggezet als de oorzaak van heel veel maatschappelijke problemen. Vervolgens kaart hij dan het systeem, in dit geval financiële globalisering, aan als datgene dat eigenlijk rot is, en dus niet de bankiers zelf.”
Marten: “Kan zo zijn, maar als je de verhalen zo hoort zijn de bankiers die aan de macht zijn toch ook vreselijke psychopathische mensen die geen enkel gevoel hebben voor hun eigen medewerkers en al helemaal niet voor een betere wereld. Ze kunnen alleen maar aan hun eigen portemonnee denken…”
Lavinia: "Precies! Maar Joris laat juist zien dat bankiers ook gewoon mensen zijn die door perverse prikkels, zoals big bang bonussen én de angst om elk moment ontslagen te worden, hun morele kompas thuislaten. Je portemonnee en de status die dat oplevert zijn dan het doel dat alle middelen heiligt. Wij zouden het waarschijnlijk geen haar beter doen in hun schoenen. Daarom stelt Joris voor dat we aan de moraal van de bankiers moeten appelleren, of zoals hij zelf zegt: "de financiële wereld moeten smeken ons niet te naaien". Daar kan ik me wel in vinden hoor, maar ik zou willen toevoegen dat we met z’n allen vooral niet zo vies moeten zijn van moraal. Het geldgraaien is niet ingebakken, maar is inderdaad wel een prikkel die we dankzij politiek-economische structuren heel normaal zijn gaan vinden.”
Marten: “Het maakt het allemaal wel een stuk ingewikkelder. Ik zou het liefst willen dat het plaatje heel duidelijk zwart-wit zou zijn: met een goede wereld en slechte bankiers. Als we die geldmonsters niet verantwoordelijk kunnen houden, wie dan wel?”
Cover van het nieuwste boek van Joris Luyendijk
Lavinia: “Aan het einde van het boek benoemt hij belangenverstrengeling: dat het ‘systeem’ door mensen in stand wordt gehouden die daar belang bij hebben. Deze verhalen zijn wat mij betreft dus een stapje in de goede richting om een maatschappij te creëren die het met belasting redden van banken niet meer tolereert.”
Marten: “Denk dat als je iemand op straat vraagt of we met miljarden aan belastinggeld de problemen van de banken moeten oplossen, dat veel mensen zeggen: ‘nee, dat nooit weer’. Ondertussen vinden er achter de schermen allemaal deals plaats tussen de politiek en de financiële sector. Een proces waar de gewone sterveling nauwelijks invloed op heeft.”
Lavinia: “Om hiervan afstand te nemen denk ik dat we vooral de hand in eigen boezem moeten steken. Zo van: in hoeverre legitimeert mijn bankkeuze dit gegraai? Zodra je dit erkent dan is overstappen naar een iets ethischere bank opeens binnen handbereik. En er mag wat mij betreft best wel wat meer publieke stennis gemaakt worden over dat we de banken (én de bankiers) het hand boven het hoofd houden én hoe dat anders kan en – hé bah – moet.”
Zijn eigen BV heet Dure Woorden en er blijkt zes ton in te zijn gestald. Een goed voorbeeld van ‘links lullen en rechts vullen'?
Marten: “Dat is een goeie. Laten we de kans grijpen om in ieder geval onze lezers op te roepen te kiezen voor een ‘ethische’ bank, zoals de ASN Bank of Triodos. Zelf ben ik een paar jaar geleden overgestapt en dat gaf mij zeker voldoening. En voor wie bij zijn eigen bank wil blijven: spreek je bank aan op hun moreel gedrag. Wist je trouwens dat Joris zelf flink geld blijkt te verdienen aan het aanpakken van de geldverdieners? Tenminste dat stelt Quote. Zijn eigen BV heet Dure Woorden en er blijkt zes ton in te zijn gestald. Een goed voorbeeld van ‘links lullen en rechts vullen'?"
Lavinia: “Ja bizar hé. De naam van zijn bedrijf is inderdaad ironisch te noemen. Maar vanaf welk bedrag wordt het onethisch? Bij die zes ton vroeg ik me vooral af waar dit vermogen precies vandaan komt: of hij dit bedrag aan royalty’s, een maandsalaris (of een bonus ;-)) te danken heeft kon ik helaas niets vinden…”
Marten: "In ieder geval is het schrijven van boeken voor hem een lucratieve business. Of zoals de Nederlandse Vereniging van Banken een beetje zuur tegen Follow The Money zei: ‘mogelijk speelt het businessmodel van Luyendijk een rol’. Wat voor bestseller zou je goede vriend Joris hierna volgens jou moeten schrijven?”
Lavinia: “Ik zou wel de activist – het contrast op de bankier – beter willen begrijpen en waarom we in Nederland zo een hekel lijken te hebben aan ‘fatsoenridders’ die op de barricade durven te springen. Als we dat stereotype weten af te breken dan denk ik dat verandering naar een eerlijkere wereld een grotere kans maakt.”
Conclusie
Vorige week benoemden we Barack Obama al tot ‘ster’ en deze week is het de beurt aan een journalist. De celebrities van deze tijd zijn – gelukkig – niet alleen nog maar de acteurs en modellen. Bij OneWorld zijn we stiekem best een beetje gek op beauty mét brains. Joris Luyendijk heeft de looks, maar zijn nieuwste boek was voor ons vooral aanleiding om na te denken over de goede en kwade kanten van de financiële wereld. En ook over je eigen normen en waarden waar het om geld gaat. Joris helpt ons beter te begrijpen hoe bankiers denken en hoe 'het systeem' werkt. Ondertussen dienen we allemaal in meer of mindere mate de mammon.
Goede voorbeeld:
Persoonlijkheid:
Bijdrage aan een betere wereld:
