Met 'Verlieskunst' maakt Babet te Winkel rouw bespreekbaar. Beeld: Coco Olakunle
Interview
Mensenrechten

Zij zoekt nieuwe woorden voor rouw

Na de dood van haar moeder had Babet te Winkel (29) het gevoel dat haar rouw er niet mocht zijn. Met kaarten, een woordenboek en kunst in de openbare ruimte wil ze rouw bespreekbaar maken. ‘Iedereen heeft wel iets of iemand verloren.’

Door 22 juni 2021
Goal Getters Kunst & cultuur literatuur SDG3 sociaal onrecht
Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee
“Kunnen we het nu weer over iets gezelligs hebben?” Dat kreeg Babet te Winkel (29) te horen, niet lang nadat ze op 20-jarige leeftijd haar moeder had verloren aan kanker. Het was een van vele opmerkingen die misschien goedbedoeld waren, maar haar niet bepaald hielpen. Nog zo een: “Je moet het gewoon loslaten.” Te Winkel: “Hóe dan? En wat als ik mijn moeder helemaal niet wíl loslaten? Zulke opmerkingen waren kwetsend; het voelde alsof mijn pijn er niet mocht zijn.”
“

Ik zou willen dat rouw makkelijker bespreekbaar is

In de jaren erna zou het Te Winkel steeds vaker opvallen hoe de samenleving omgaat met pijn en verlies: dat schuiven we onder het tapijt, in een poging het ‘gezellig’ te houden. Maar inmiddels spreekt ze openlijk over de moeilijke periode nadat haar moeder overleed. “Het voelde alsof er een heel groot contrast was tussen mijn leven – de ziekenhuizen, de medicijnen, en daarna het verlies – en het normale leven. Mensen vonden het zo moeilijk om erover te praten, terwijl iedereen verdriet kent. Ik zou willen dat rouw makkelijker bespreekbaar is; dat het een plek krijgt in het dagelijks leven. Zodat je het moeilijk kunt hebben, en tegelijkertijd erbij blijft horen. Dat wil ik met Verlieskunst bereiken.”
OneWorld portretteert mensen die zich inzetten voor een betere buurt, school, of werkomgeving. De Verenigde Naties en miljoenen betrokken burgers spraken hiervoor de duurzame werelddoelen af (SDG’s), die we in 2030 moeten halen. Denk aan gendergelijkheid, géén armoede, betaalbare en duurzame energie en kwaliteitsonderwijs voor iedereen. De Goal Getters in deze rubriek gaan daar nu al voor. Geïnspireerd? Check hier wat jij kunt doen.

‘Alles goed’ bestaat niet

Verlieskunst, dat is het jonge bedrijf van Te Winkel; het begon een jaar geleden als lijn voor ‘alternatieve condoleancekaarten’ die ze maakt samen met illustrator Marlon Doomen. In plaats van het afstandelijke ‘gecondoleerd’, staan op deze kaartjes teksten die Te Winkel graag had willen horen nadat haar moeder overleed. Zo staat op de allereerste kaart de tekst: ‘Alles goed bestaat niet. En dat hoeft ook niet.’ Op een ander kaartje staat het woord ‘loslaten’ doorgestreept, met daarnaast de zin: ‘Anders leren vasthouden’. “Want ik hou nog steeds van mijn moeder”, zegt Te Winkel. “Alleen op een andere manier.”
De allereerste condoleancekaart van Verlieskunst.Beeld: Marlon Doomen
Achter op elke kaart staat een QR-code die naar de website van Verlieskunst leidt. Daar staan verschillende ‘rouwmodellen’ uitgelegd: wetenschappelijke theorieën over wat rouw is en hoe het werkt. Te Winkel is namelijk opgeleid tot geestelijk verzorger aan de Universiteit voor Humanistiek. Haar bedachtzame manier van spreken verraadt dat ze zich graag bezighoudt met filosofie, levensvragen en zingeving. “Mij helpt het heel erg, maar niet iedereen heeft behoefte aan abstracte theorieën. Met Verlieskunst zoek ik concrete manieren om mensen anders over rouw te laten nadenken.”

De kaartjes werden niet alleen goed verkocht, ook op Instagram haalde Verlieskunst al snel de 4000 volgers. Zo langzamerhand ontstaat er een online community van mensen die zich in de teksten van Verlieskunst herkennen en die hun ervaringen delen. “Omdat mensen weten dat ik mij met verlies bezighoudt, zijn ze ook geneigd om er met mij over te praten.” Neem de favoriete kaart van Te Winkel, waarop rouw twee richtingen heeft: enerzijds is er het verlies, en anderzijds het leven dat doorgaat. “Als je iemand bent verloren, ga je eigenlijk constant heen en weer. Veel mensen op Instagram zeggen: ja dit is exact wat ik al die tijd probeer te beschrijven!”

“

De Nederlandse taal kon mijn gevoelens na de dood van mijn moeder niet onder woorden brengen

Op sociale media deelt Te Winkel tips over hoe je anderen kunt helpen die het moeilijk hebben. “Breng het eens ter sprake, dat is de belangrijkste tip. En ik ga ook in op de vraag: hoe dan? Je wil iemand niet voor het blok zetten. Een vriendin vertelde dat ze dankzij mijn tips besloot om tijdens een etentje tegen een andere vriendin, wiens vader een paar maanden daarvoor was overleden, te zeggen: goh, hoe is het eigenlijk om hier te zijn, en hoe gaat het thuis? Dat zou ze anders nooit hebben gedaan; het is een feestje, dan moet iedereen blij zijn. Maar haar vriendin stelde het enorm op prijs.”
‘Ik hoop dat mensen een woord in het boek vinden en denken: dat herken ik!’Beeld: Coco Olakunle

Rouwwoordenboek

Onlangs bracht Te Winkel een ‘Rouwwoordenboek’ uit, een boekje waarin nieuwe woorden rondom rouw zijn samengebracht en dat Te Winkel bekostigde met pre-orders. “Toen mijn moeder overleed was het vanbinnen een warboel. De Nederlandse taal voldeed gewoon niet om dat onder woorden te brengen. Termen zoals ‘verwerken’ en ‘een plekje geven’ bijvoorbeeld: die scheppen de verwachting dat rouw een eindstation heeft, dan is het ‘af’. Maar verlies krijgt telkens een nieuwe plek.”

Het rouwwoordenboek kwam tot stand via een therapiemethode die Te Winkel tijdens haar opleiding leerde: schrijf je gevoelens uit, en laat de woorden van binnenuit opborrelen, zonder er een rationeel verhaal van te maken. Zodoende creëerde ze haar eigen woorden. “Ik hoop dat mensen een term in het boek zien en denken, ja, dát heb ik! Dat woord kunnen ze weer doorsturen naar anderen, zodat die begrijpen wat ze doormaken.”

“

Toekomstrouw: het verlies van hoop voor de toekomst

Veel online volgers herkenden zich bijvoorbeeld in de term ‘toekomstrouw’. “Dat gaat over het verlies van iets wat je nooit zal hebben; een hoop voor de toekomst die wegvalt. Ik kreeg bericht van iemand wier vader was overleden, ze had een erg moeizame relatie met hem. De hoop dat het ooit nog zou goedkomen mist ze zo erg. Zelf heb ik geen idee hoe mijn relatie met mijn moeder nu zou zijn geweest; ik hoor vaak dat mensen op latere leeftijd een heel andere band krijgen met hun ouders. De kans op die ervaring ben ik kwijt.”

Verlieskunst draait niet alleen om ‘rouw’ in de zin van een overlijden: het gaat eigenlijk om alle vormen van verlies. “Ik denk ook aan mensen die hun gezondheid of een baan verliezen, relaties die uitgaan, of mensen die abortus plegen en een soort toekomstrouw voelen om wat er had kúnnen zijn. Iedereen heeft wel iets of iemand verloren.”

Wat heb jij verloren?

Te Winkel is alweer bezig met de volgende stap: een ‘verliesmuur’. Samen met muurkunstenares Majken Enequist is Te Winkel op zoek naar een muur in Utrecht om daarop een kunstwerk te maken: vele geschilderde handomtrekken, met daarboven de vraag: ‘Wat heb jij verloren?’ Voorbijgangers kunnen hun antwoorden in de handomtrekken schrijven.
“

Voor iemand die rouwt wordt alles minder zwaar als het verlies er mag zijn

De zoektocht naar de muur is nog gaande, evenals gesprekken met de gemeente Utrecht over de bekostiging. Te Winkel: “We vragen mensen of we de muur van hun woning of bedrijf mogen gebruiken. Sommigen zeggen: “Dat is wel erg zwaar, we hebben liever iets vrolijks.” Het punt is dat voor iemand in rouw, alles juist mínder zwaar aanvoelt als verlies er gewoon mag zijn, zo midden in de publieke ruimte. Zodat de boodschap is: je bent niet alleen met je pijn.”

Nog verder in de toekomst hoopt Te Winkel ook fysieke bijeenkomsten te organiseren, zoals diners, filmavonden en boekenclubs. “Want het probleem in de samenleving is: we zien rouw en verdriet als een individueel probleem.” Wie het moeilijk heeft kan naar een rouwgroep en natuurlijk is er de ggz, maar in de alledaagse samenleving moeten we vooral leuk doen. “Er is meer nodig. It takes a village to raise a child, zeggen ze wel eens. Zo ook met rouw: je hebt een gemeenschap nodig om met verlies om te gaan.”

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Lees en steun

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons