Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld.
Word abonnee
Terwijl Europese overheden naarstig aan het boosteren slaan, staat vaccinatieprogramma Covax op het punt zijn doelstelling te missen. Covax had een eerlijkere verdeling van vaccins over rijkere en armere landen moeten garanderen, door voor het einde van dit jaar ruim 2 miljard doses te leveren aan de 92 armste landen. Na meerdere tegenslagen werd die doelstelling
verlaagd tot 800 miljoen – en zelfs dat lijkt bijzonder ambitieus. In Afrika, waar de meeste van de 92 armste landen liggen, is nog geen
6 procent van de bevolking gevaccineerd, waarvan het grootste gedeelte niet via Covax.
Hoe dwingend is Covax?
Covax, voluit ‘Covid-19 Vaccines Global Access’, werd in april 2020 door de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) in het leven geroepen. Het had als doel om voor het eind van 2021 20 procent van de bevolking van de 92 armste landen te vaccineren. Dat zou genoeg moeten zijn om kwetsbare groepen en essentiële werknemers te beschermen. Naar
eigen zeggen had Covax gedurende 2021 zo’n 1,4 miljard doses op voorraad, waarvan er
600 miljoen daadwerkelijk zijn geleverd aan armere landen.
“
Covax moet concurreren met zijn eigen geldschieters
Het succes van Covax wordt beknot doordat het programma volledig afhankelijk is van de giften van rijkere landen en hun bereidheid niet alle vaccins voor zichzelf
op te kopen. Het is een werkwijze die het afgelopen jaar niet bleek te werken. Zodra rijkere landen buiten Covax om vaccins begonnen op te kopen, moest het programma immers concurreren met zijn eigen geldschieters. De WHO en de Zwitserse ‘vaccinatiealliantie’ Gavi (medeleider van het project) deden meermaals een beroep op de verantwoordelijkheid van rijkere landen om aan Covax te doneren, maar meer kunnen ze niet doen.
In december 2020 zag internationaal persbureau Reuters interne documenten van Gavi in, waaruit bleek dat het vertrouwen in het slagen van Covax destijds al dramatisch was. Amper een jaar later onthulde The Bureau of Investigative Journalism dat Covax noodlijdende landen aan het lijntje hield, door te beloven dat de vaccins zullen komen zonder ooit een indicatie van een tijdspad te geven.
Tegenvaller na tegenvaller
Sinds het begin van de pandemie is Covax dwarsgezeten door de concurrentie met westerse landen, die de schaarse vaccins van AstraZeneca en BioNTech/Pfizer wilden bemachtigen. Ook nu bezitten de
G20-landen nog altijd 89 procent van alle vaccins, en hebben zij 71 procent van de komende ladingen gereserveerd.
Daarom besloot Covax al snel zijn vaccins elders te zoeken. Vooral het Serum Institute of India werd een belangrijke leverancier. Het instituut beloofde in september 2020 maar liefst 1,1 miljard doses voor Covax te produceren, waarvan 110 miljoen tegen maart 2021. Toch berekende de WHO dat er in april maar 14 miljoen prikken waren uitgedeeld in de bestemmingslanden. Nadat in februari 2021 de deltavariant in India uitbrak, blokkeerde de Indiase overheid de export van vaccins en hield Serum op te leveren aan Covax. Daardoor ontstond er een enorm tekort in het Covax-programma, dat pas de laatste weken weer lijkt te worden weggewerkt.
“
Elke dag worden zes keer meer boosters gezet dan eerste prikken in armere landen
In reactie op het vaccintekort bij Covax kwam de G7 (Canada, Duitsland, Frankrijk, Italië, Japan, VK en de VS) afgelopen juni bij elkaar in Groot-Brittannië. Volgens Unicef konden de landen deze zomer zo’n 150 miljoen prikken afstaan zonder dat het impact zou hebben op hun vaccinatiecampagnes. De G7
beloofde vervolgens maar liefst 870 miljoen vaccins, waarvan de helft tegen het einde van dit jaar. De WHO en Unicef waren blij met de beloftes, maar benadrukten dat de vaccins op korte termijn nodig waren en niet pas eind 2021. Volgens
Our World in Data heeft de G7 zich wel aan zijn belofte gehouden: de rijkste economieën hebben ongeveer 450 miljoen doses aan Covax geleverd.
WHO-directeur: ‘Stop met boosteren’
De WHO ziet de boostercampagnes van westerse landen met lede ogen aan. Directeur-generaal van de WHO Tedros Adhanom Ghebreyesus uitte
in juli al zijn verbazing over het feit dat landen die derde prik overwogen, toen nog niet eens duidelijk was of een boosterprik zinnig zou zijn. Pfizer
lobbyde intussen al voor het belang ervan bij de Amerikaanse regering. Ook afgelopen maand
fulmineerde Ghebreyesus in een persconferentie tegen de boostercampagnes in rijkere landen: ‘Iedere dag worden er over de hele wereld zes keer meer boosters toegediend dan eerste prikken in armere landen. Dit is schandalig en moet nu stoppen.’
“
Nigeria verloor 1 miljoen Covax-vaccins, die bij aankomst nog maar een maand houdbaar waren
De EU
beloofde intussen wel 2,47 miljard euro aan financiële steun voor Covax en 200 miljoen prikken tegen het einde van het jaar. Dit is ruimschoots gelukt: 240 miljoen doses werden al gedoneerd, hoewel maar 58 miljoen hiervan zijn aangekomen in armere landen door logistieke problemen binnen Covax. Nigeria
verloor bijvoorbeeld 1 miljoen vaccins van Covax omdat de houdbaarheidsdatum een maand na aankomst was verlopen.
Met alle beloftes die gemaakt zijn, ziet het ernaar uit dat 2022 een succesvoller jaar wordt voor Covax. Niettemin is het algemene beeld van het vaccinatieprogramma niet fraai, vinden velen. Het handelen van rijkere landen ondermijnde Covax vanaf het begin, waardoor het aanvankelijk solidaire programma snel veranderde in de vele andere ‘liefdadigheidsinstellingen’ waarmee westerse landen goed uit de verf kunnen komen zonder daadwerkelijk ongelijkheid op te lossen.
Patenten vrijgeven
En dan is er nog een belangrijke oorzaak voor de ongelijke vaccinverdeling: vaccinproducenten Pfizer en Moderna weigeren pertinent de patenten weg te geven van hun baanbrekende mRNA-technologie. Zo willen de bedrijven hun omzet beschermen. Wrang, vinden
campagnevoerders die de patenten willen afschaffen, want de onderzoeken zijn grotendeels bekostigd met overheidsinvesteringen. Zij stellen dat de wereld voor een prijs tussen de 6,5 en 25 miljard dollar gevaccineerd zou kunnen worden als de World Trade Organization (WTO) de eigendomsrechten vrijgeeft. Zo niet, dan zou het rond de 100 miljard dollar kosten.
“
Sinds oktober 2020 ligt er een voorstel bij de WTO om vaccintechnologie vrij te geven
Zuid-Afrika en India dienden in oktober 2020
een voorstel in bij de WTO om de eigendomsrechten van vaccintechnologie tijdelijk vrij te geven. Op die manier kunnen landen zelf de vaccins ontwikkelen waar ze nu op moeten wachten. Over dit voorstel is nog geen beslissing genomen, omdat de rappe verspreiding van de omikronvariant de samenkomst van de WTO
dwarsboomde. Het is nog maar de vraag hoeveel kans van slagen het verzoek heeft: landen als Duitsland en Zwitserland, die baat hebben bij de verkoop van mRNA-vaccins, tonen zich nauwelijks bereid te praten.
BioNTech/Pfizer maakte in juli dit jaar wel bekend het Zuid-Afrikaanse Biovac-instituut te gaan helpen met het produceren van 100 miljoen prikken per jaar. Volgens persbureau Reuters wil BioNTech/Pfizer daarmee aan de WTO laten zien dat patenten niet hoeven worden vrijgegeven om vaccinatie-ongelijkheid te bestrijden. Maar het lijkt een druppel op een gloeiende plaat; Biovac zal enkel de laatste fases van het productieproces volbrengen (het vullen en verpakken) en zal bovendien pas halverwege 2022 aan de slag kunnen. Ook Moderna heeft onlangs aangekondigd een fabriek op het Afrikaanse continent te willen openen, volgens dezelfde werkwijze als die van Pfizer-Biovac. Waar de fabriek moet komen is nog niet duidelijk.
Vertrouw niet op Covax, produceer in eigen land
De corona-afgezant van de Afrikaanse Unie, de Zimbabwaanse Strive Masiyiwa, is niet onder de indruk van de nieuwe samenwerking tussen Pfizer en Biovac. Volgens hem is er maar één duurzame oplossing: vaccins volledig laten
produceren in Afrika. Ook de WHO en Artsen Zonder Grenzen zien dat als een van de beste oplossingen voor de vaccinatieongelijkheid.
“
Afrikaanse landen gingen er tevergeefs van uit dat er vaccins zouden komen
De druk om patenten vrij te geven en de vaccinproductie naar het Afrikaanse continent te plaatsen komt namelijk deels door het falen van Covax.
Minder dan 50 miljoen van de toen nog beloofde 700 miljoen vaccins waren begin juli aangekomen. ‘De situatie had heel anders kunnen zijn als we in december wisten dat er geen hulp zou komen en we het zelf moesten regelen’,
zei Masiyiwa in die maand tegen journalisten. ‘Nu gingen landen er tevergeefs van uit dat de beloofde prikken zouden aankomen.’
Het Zuid-Afrikaanse biotechbedrijf Afrigen besloot het heft in eigen handen te nemen: op eigen houtje gaat het proberen het recept van Moderna’s mRNA-vaccin na te bootsen. De WHO steunt Afrigen in dat streven. Omdat Moderna weigert zijn recept te delen, zal het waarschijnlijk zo’n drie jaar kan duren tot er een vaccin komt dat op dat van Moderna lijkt. Toch is het met het oog op toekomstige pandemieën een stap vooruit. Afrigen is van plan de productiewijze te delen met andere Afrikaanse laboratoria. Het streven: Afrikaanse landen een stuk minder afhankelijk maken van westerse liefdadigheid.
Een eerdere versie van dit artikel verscheen op OneWorld.nl op 30 juli 2021. Deze versie is geüpdatet naar de actualiteit.
