‘Wij kunnen niet langer wachten op een onafhankelijk Koerdistan’

Dat is niet gek, want de Koerden ijveren al decennialang voor zelfbeschikking. Toen de grenzen in het Midden-Oosten na de eerste wereldoorlog opnieuw werden uitgetekend, miste het volk de boot: de Koerden werden opgesplitst en verdeeld over vier landen, waaronder  Irak. Daar werden de Koerden decennialang onderdrukt, met als tragisch dieptepunt de chemische aanval op het Koerdische stadje Halabja in 1988.

Dat de Koerden hun onafhankelijkheidswens nu kunnen onderstrepen in een referendum is een mijlpaal, vindt Sawen: “Mijn stem laten horen voor de onafhankelijkheid is het beste wat ik ooit heb gedaan. Het voelt ontzettend goed.”

Maar de volkspeiling is niet bindend en internationale waarnemers waren niet aanwezig. Dus is de hamvraag: wat levert dit symbolische referendum verder op?

Zo heeft de volkspeiling de relatie met de centrale regering in Bagdad op scherp gezet. Op papier geldt een ruime overwinning in een onafhankelijkheidsreferendum als troef aan de onderhandeltafel, maar in de praktijk heeft de Koerdische president Barzani voorlopig weinig aan dit volksmandaat: de Iraakse premier Haider al-Abadi weigert aan te schuiven en wil de Koerdische afscheiding niet bespreken.

Sterker nog, als protest tegen het referendum sloot de centrale regering in Bagdad vrijdagavond het luchtruim in de Koerdische regio. Internationale vluchten worden opgeschort en de Koerden moeten hun vliegvelden en grensposten teruggeven aan de centrale regering. Volgens persbureau AP is de Iraakse krijgsmacht bezig met de voorbereidingen om de grensposten in de Koerdische regio vanuit Irak en Turkije terug te nemen.

De politieke prijs voor de symbolische stem is hoog, benadrukt Sewan. “We maken ons zorgen over de grensposten en of er straks weer een oorlog uitbreekt.” Want op steun van buurlanden hoeven ze niet rekenen. Turkije en Iran zijn beiden doodsbang voor de onafhankelijkheidsdrang van hun ‘eigen’ Koerden en gebruiken vooral dreigende taal richting Erbil. Ook militaire oefeningen rond de grensgebieden worden niet geschroomd.

Maar spijt heeft van Sewan niet van haar stem. “We willen onafhankelijk zijn, dus uiteindelijk moet dit gebeuren. Waarom nog langer wachten?” Rawa, haar echtgenoot, denkt er net zo over. “Ik heb liever nu ellende dan dat mijn kinderen het later moeten meemaken. Ik sta achter mijn stem, zelfs al zou de Derde Wereldoorlog er door uitbreken.”

Dat weet Hardi, een 25-jarige Koerd als geen ander. Hij is geboren en getogen in Kirkuk, een van de gebieden waarop zowel de Koerden als Irakezen aanspraak maken. “Ze vechten hier al jaren om de grond,” zegt hij. Volgens de grondwet hadden de bewoners van het multi-etnische Kirkuk voor 2007 mogen bepalen bij wie ze willen horen via een apart referendum, maar dat is er nooit van gekomen.

Wat de situatie bemoeilijkt is dat de Koerden hun grenzen tijdens de strijd tegen IS flink hebben weten op te schuiven: hierdoor is 90 procent van de betwiste gebieden nu in Koerdische handen, inclusief Kirkuk. Of de Koerden de heroverde grond uiteindelijk  teruggeven aan Bagdad moet nog blijken. Afspraken over de ‘oorlogsbuit’ zijn nog niet gemaakt.

Maar minderheden die traditioneel in de betwiste gebieden wonen, zitten nu in een lastig parket. Het referendum zet hen voor het blok, zegt de 21-jarige jezidi Ghabi. Hij woont aan de andere kant van het land, in de betwiste regio Sinjar. Hij is maandag niet gaan stemmen, want, zo zegt hij: “Ik geloof noch in de Koerden, noch in Irak. Beiden denken enkel aan zichzelf.” Zelf is hij onlangs uit een opvangkamp in de Koerdische regio verbannen omdat zijn broer banden heeft met Hashd al-Shaabi, de Iraakse sjiitische volksmilities die delen van de betwist regio bezetten.

Of de Irakezen en Koerden snel een beslissing gaan maken over hun precieze grens? Ghabi: “Dat zie ik niet snel gebeuren. Geen van beide wil toegeven.”

Ook de Koerd Hardi ziet het niet rooskleurig in. “De enige oplossing is als we hulp krijgen van buitenaf. Bijvoorbeeld via een bemiddelaar als de Verenigde Naties.”

Een paar jaar terug presenteerde de Koerdische regio zich nog als het ‘andere’ Irak, een economisch mekka naar Golfstaatmodel. Maar inmiddels is de Koerdische schatkist nagenoeg leeg door de oliecrisis, corruptie en geruzie met Bagdad. Die draait soms de geldkraan dicht als reactie op de Koerden die tegenwoordig hun olie rechtstreeks aan Turkije verkopen. Vanwege de staatsschuld, die inmiddels tot in de miljarden loopt, zit de publieke sector al maanden zonder salaris.

En dat is volgens de Koerd Mariwan (28), die als leraar al maanden geen inkomen meer heeft, precies de reden waarom het referendum juist nu wordt gehouden. “Barzani is zeventig jaar en zegt in november af te willen treden. Op deze manier, met een eerste stap naar de onafhankelijkheid, hoopt hij zijn presidentschap tot een goed einde brengen.”

Toch heeft de Koerd maandag voor de onafhankelijkheid gestemd. “Het voelt wel een beetje gek”, bekent hij. “De motivatie voor het referendum is niet de juiste, maar ik wel het wel aangrijpen om de buitenwereld wakker te schudden: wij willen een onafhankelijk Koerdistan.”