Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld.
Word abonnee
Update 20 maart 2023
Het Internationaal Strafhof vaardigde vorige week een arrestatiebevel uit tegen de Russische president Vladimir Poetin. Het ICC verdenkt hem van betrokkenheid bij het deporteren van Oekraïense kinderen naar Rusland. De kans dat Poetin daadwerkelijk berecht wordt is klein: Rusland erkent het ICC niet en zal hem dus niet uitleveren. In een reactie noemde Rusland het arrestatiebevel dan ook ‘betekenisloos’.
Dit artikel verscheen oorspronkelijk op OneWorld.nl op 14 april 2022.
Zal Rusland berecht worden voor oorlogsmisdaden in Oekraïne? Het Internationaal Strafhof (ICC) in Den Haag is sinds eind februari 2022 bezig met een onderzoek om vast te stellen of er inderdaad oorlogsmisdaden in Oekraïne zijn gepleegd. Zulke misdaden zijn daden die tegen internationale afspraken over oorlogsrecht ingaan, zoals marteling, serieverkrachting, doelbewust burgerdoelen aanvallen en burgers of krijgsgevangenen vermoorden.
“
Het is nog maar de vraag of het Hof Rusland in de nabije toekomst zal kunnen berechten
Zelfs nu het Hof dus van mening is dat er sprake is van oorlogsmisdaden, is het nog maar de vraag of het Rusland in de nabije toekomst kan berechten. Officieel erkent Rusland het Internationaal Strafhof namelijk niet, en die erkenning is nodig om gedegen onderzoek te kunnen doen. Rusland erkende het Hof voorheen wel, maar trok die erkenning in 2016 in na een kritisch rapport van het ICC over de annexatie van de Krim. Wat kan het Internationaal Strafhof dan nog betekenen?
Westerse oorlogsmisdadigers gaan vrijuit
Veruit de meeste berechtingen waar het Hof sinds haar oprichting in 2002 toe kwam, gingen over Afrikaanse daders. Daardoor kampt het ICC met een imago van hypocrisie. Misdaden in andere landen zoals Syrië, Irak en China bleven onbestraft. De voornaamste reden: veel landen die van oorlogsmisdaden worden verdacht, hebben het Statuut van Rome (zie kader) nooit ondertekend. Behalve Rusland erkennen onder meer de Verenigde Staten, Israël en China de legitimiteit van het Internationaal Strafhof niet. Zij weigeren dus mee te werken aan onderzoeken van het Hof.
In 1998 tekenden 120 overheden (waaronder de Nederlandse) het
Statuut van Rome. Zij zeiden daarmee dat er een internationaal strafhof moest komen voor de ernstigste misdaden: genocide, oorlogsmisdaden, misdaden tegen de menselijkheid en misdaden van agressie. Landen die het Statuut ondertekenen en ratificeren (123 op dit moment) geven het Strafhof een mandaat om zulke misdaden te berechten die plaatsvinden op hun grondgebied, of uitgevoerd zijn door iemand die hun nationaliteit draagt. In 2002 werd het Strafhof daadwerkelijk opgericht.
De Verenigde Staten hebben zelfs beloofd om soldaten en bewindslieden koste wat kost te beschermen tegen het Strafhof. In een
speech uit 2018 noemde John Bolton, korte tijd de Nationale Veiligheidsadviseur onder president Trump, het Hof zelfs ‘een aanval op Amerikaanse soevereiniteit’, omdat het Amerikanen zou kunnen vervolgen zonder toestemming van Washington.
“
Rusland weigert pertinent medewerking aan een Strafhof dat het niet erkent
Die ferme houding wordt beloond: eind 2021 meldde de hoofdaanklager van het ICC dat het onderzoek naar misdaden in Afghanistan zich voortaan enkel op de Taliban en IS zal concentreren, en niet op wandaden van het Amerikaanse leger of de pro-Amerikaanse Afghaanse regering van Ashraf Ghani. In 2021 liet het Strafhof ook weten een onderzoek naar
Britse oorlogsmisdaden in Irak stop te zetten, ondanks bewijsgronden dat Britse troepen onder meer opzettelijk mensen zouden hebben gedood en verkracht.
Zonder erkenning toch vervolging
Kan het Internationaal Strafhof dan helemaal niets beginnen tegen oorlogsmisdaden door of in een land dat het Statuut niet heeft ondertekend? Jawel. Oekraïne, dat het Statuut van Rome niet ratificeerde (maar wel ondertekende in 2000)
verklaarde in 2014 en in 2015, na de Russische annexatie van de Krim, dat het het Strafhof zoveel mogelijk zou ondersteunen bij het verzamelen van bewijs van oorlogsmisdaden door Russen en seperatisten in Donetsk en Loegansk. Daarmee vergemakkelijkt Kyiv
1 het onderzoek van het Strafhof, al is het grootste obstakel er nog niet mee opgelost: Rusland weigert pertinent medewerking aan een Strafhof dat het niet erkent.
“
Een land dat onderzocht wordt, kan op allerhande manieren tegenwerken
De aanklager van het Internationaal Strafhof kan er bovendien uit eigen initiatief voor kiezen een onderzoek naar een land te starten als er ‘gegronde redenen’ voor zijn. Dat is wat hoofdaanklager Karim Khan in februari 2022
deed na de Russische invasie van Oekraïne. De procedure die hij daarmee in gang zette, duurt echter erg lang, omdat het ICC ermee vooruitloopt op de bereidheid van landen om mee te werken. Een land dat onderzocht wordt, kan op allerhande manieren tegenwerken. De Filipijnen
ontbonden in 2018 zelfs hun erkenning van het Statuut van Rome als reactie op een onafhankelijk onderzoek naar Dutertes ‘war on drugs’, die van 2016 tot en met 2019 tussen de 12.000 en 30.000 levens kostte.
Ten slotte kan de VN-Veiligheidsraad beslissen dat het Strafhof mogelijke misdaden moet onderzoeken in landen die het Statuut niet hebben ondertekend. Dat gebeurde onder andere in Sudan (2005) en Libië (2011). Saillant detail is dat drie van de vijf landen met een permanente zetel in de Veiligheidsraad (de VS, Rusland en China) zelf het Hof niet erkennen. Zij kunnen hun veto gebruiken om juridische vervolging van eigen staatsburgers of bondgenoten te voorkomen.
Het Strafhof als opportunistisch middel
Het komt ook voor dat een land het ICC om een onderzoek ‘naar zichzelf’ vraagt: Mali, Oeganda en Congo deden dat, maar ook de Centraal Afrikaanse Republiek (CAR). In 2004 droeg dat land het onderzoek naar de Congolese rebellenleider Jean-Pierre Bemba Gombo over aan het hof, net als alle processtukken die het bezat. Bemba zou een ‘vernietigingstocht’ hebben aangevoerd tijdens zijn missie om de toenmalige president Patassé te beschermen tegen een coup van zijn rivaal François Bozizé. Het Internationaal Strafhof verdacht Bemba van serieverkrachting, plunder en moord.
De CAR beschermde tijdens het onderzoek getuigen en bewijsmateriaal, en stond het Hof toe belangrijke locaties te bezoeken op hun grondgebied. Het leidde in 2016 tot een veroordeling van 18 jaar celstraf, dat in 2018 werd kwijtgescholden in hoger beroep omdat het Hof te snel zou hebben geoordeeld.
“
In de praktijk vervolgt het Hof enkel verdachten die niet genoeg macht hebben om zich te verweren
Toch is het handelen van de CAR ook een voorbeeld van het
opportunisme van regeringen als het aankomt op onderzoek van het Strafhof. Regeringen gebruiken hun sleutelpositie in het onderzoek om de focus te verleggen op politieke tegenstanders, om zo oppositie uit te schakelen zonder dat de eigen misdaden worden onderzocht. Bemba werd vervolgd, maar de vermeende oorlogsmisdaden van president Bozizé in 2013 en 2014 bleven
buiten schot.
Hoe groot het mandaat van het Internationaal Strafhof ook lijkt – dankzij de 123 landen die het Statuut van Rome ratificeerden – in de praktijk vervolgt het Hof enkel verdachten die niet genoeg macht hebben om zich te verweren. Machtige landen blijven buiten schot. En hoewel het nog niet gezegd is dat Rusland de dans zal ontspringen, is het ook niet waarschijnlijk dat Poetin van die vraag wakker ligt.
