““Het lijkt of covid op vakantie is in Nederland” – Sarah Spronk
”We zien een versnelling van outbreaks in de 21e eeuw. Dit komt door menselijk gedrag, zoals veel te veel vliegreizen, oerwouden kappen, exotisch vlees eten, megastallen, massabijeenkomsten”, zegt Rinke de Wit. ”De klimaatverandering versterkt dit, door massale migratie van dieren en mensen.”
1. Welke impact heeft covid gehad in vergelijking met hiv en aids?
Vergelijking hiv en aids
”Als er onvoldoende zorgverleners en zwakke gezondheidssystemen zijn zoals in Oost-Afrika, heeft een pandemie meer impact op de gezondheid van de bevolking en daarmee op de economie”, begint Gitahi. Moleculair bioloog en Global Health specialist Rinke de Wit beaamt dit: ”Het sterftecijfer als gevolg van COVID-19 in Afrika is 2 tot 3 maal hoger dan in officiële meldingen. Daarmee heeft de pandemie evenveel doden veroorzaakt als HIV/AIDS in dezelfde periode.”
Schaduwpandemie
Spronk benadrukt dat de onzichtbare effecten (de sociaaleconomische gevolgen) van crises, waar vooral meisjes en jonge vrouwen de dupe van zijn, meer zichtbaar moeten worden en dat daarop proactief moet worden ingegrepen. Tijdens COVID-19 steeg het geweld tegen vrouwen en meisjes wereldwijd. Gitahi illustreert een paar desastreuze gevolgen in zijn land: “250.000 meisjes in Kenia gingen niet terug naar school, omdat ze werden uitgehuwelijkt, zodat gezinnen een mond minder hoefden te voeden. Door de avondklok en het harde ingrijpen van de politie konden zwangere vrouwen niet naar het ziekenhuis en moesten zonder zorg bevallen.”
Tegelijkertijd raakten meer meisjes ongewenst zwanger, doordat ze niet langer naar school konden.
2. Hoe zetten we ons schrap voor de volgende pandemie?
Tunnelvisie voorbij
Het menselijk gedrag ligt ten grondslag aan zogenaamde zoönoses (pandemieën die overspringen uit dieren). Volgens Rinke de Wit is de wereldwijde solidariteit op het vlak van toegang tot zorg weer eens ernstig te kijk gezet. In Nederland (en elders) leiden we aan tunnelvisie, wat COVID-19 betreft. “Als de paniek echt uitbreekt, is het ieder voor zich. Afrika is schandelijk in de steek gelaten, als het over COVID-19 vaccins gaat.” De wereldwijde context legt men naast zich neer en lokale korte-termijnoplossingen resten. “Maar er zijn juist lange termijn oplossingen nodig!”
Niemand veilig
Door globalisering is alles met elkaar verbonden: internet, mensen, dieren, klimaatverandering én daarmee ook infectieziekten. Bij COVID-19 werd akelig duidelijk, dat niemand veilig is, voordat iedereen veilig is. Want, hoe goed de kwaliteit van het gezondheidssysteem bijvoorbeeld in Nederland ook is, de wereld is zo veilig als het slechtste gezondheidssysteem in bijvoorbeeld Oeganda, legt Gitahi uit. “Met PharmAccess zagen we de Omicron variant uit Zuid Afrika binnen twee weken op het platteland in West Kenia. Binnen een maand verspreidde het virus zich naar 80 landen”, zegt Rinke de Wit. Het drietal is het erover eens dat voor blijvende duurzame resultaten solidariteit nodig is, hokjes-denken taboe, en dat de problematiek holistisch moet worden benaderd, op het niveau van zorgsystemen dus, en niet van individuele ziekten.
Gezonde zorgsystemen
Gitahi stelt: “Gezondheid is politiek. En de Afrikaanse politiek is gebouwd op drijfzand. In Kenia alleen al zijn wel 100 verschillende politieke partijen. Juist daarom is betrokkenheid van de gemeenschap cruciaal in antwoord op de volgende epidemie.” Zijn wens? Een nieuwe wereldorde waarbij zorgsystemen van onderop worden versterkt. Om pandemieën de kop in te drukken kunnen lokale zorgverleners signalen uit de gemeenschap – bijvoorbeeld er zijn veel kinderen met gele ogen – doorspelen aan klinieken. Gemeenschappen worden veerkrachtig, als er geïnvesteerd wordt in menselijk kapitaal, voorlichting over o.a. gezinsplanning, hygiëne en vrouwenrechten.” Spronk onderstreept dat kinderen en jongeren bij verandering betrokken moeten worden, want zij zijn de toekomst. En zij legt de link naar de klimaatverandering: “Voor een gezonde toekomst moeten we op zoek naar een balans tussen mens, dier en natuur.”
Kracht van Afrika
Gelukkig, zijn er volgens het drietal ook goede dingen voortgekomen uit pandemieën. Zo is na Ebola het Agentschap voor Volksgezondheid van de Afrikaanse Unie ontstaan ( Africa CDC). Europa zou een voorbeeld kunnen nemen aan hun continentale aanpak: pan-Afrikaanse inkoop van vaccins, van medische middelen, gezamenlijk mutanten opsporen, nieuwe medicijnen testen, etc. Gitahi ambieert, in navolging van de Afrikaanse Unie een gemeenschappelijke markt, zonder grenzen, want daar houden ziekten ook geen rekening mee.
Revolutie
“Europa gaat gebukt onder de wet van de remmende voorsprong. In Afrika kunnen grote stappen worden overgeslagen, revoluties plaatsvinden, en niet alleen politieke”, vervolgt Rinke de Wit gedreven. Hij denkt aan de razendsnel groeiende mobiele telefonie die bankieren zonder bank mogelijk maakt, digitale zorgplatforms kan aanbieden en telemedicine voor individuen faciliteert. Hij bepleit: “Afrika zou een wereldleider kunnen worden in het digitaliseren van zorgsystemen.”
3. Was covid onze wake-up call?
“Het is niet de ziekte van een ander. Ook jij loopt gevaar!”, besluit Rinke de Wit. In het publiek wordt dit wel gevoeld, blijkt als iemand zegt: “Ik ben bang voor de toekomst van mijn kleinkinderen.” Toch lijkt COVID-19 volgens Spronk in de rest van Nederland nu op vakantie. Ook Gitahi vraagt zich af of er nog een ergere crisis nodig is, voordat we opstaan. Het panel probeert optimistisch te eindigen en concludeert dat ondanks dat menselijk gedrag de oorzaak is, mensen ook de oplossing kunnen bieden voor deze problemen. Bijvoorbeeld via de digitale revolutie die ook veel mogelijkheden biedt in Afrikaanse landen. Start vandaag! En excelleer op basis van de geleerde lessen uit het verleden.
Door: Simone Bommelje, Amref Flying Doctors
