Tips: zo sta je het hele jaar stil bij slavernij

Herdenken

Zoals elk jaar wordt op 1 juli de Nationale Slavernijherdenking georganiseerd in het Oosterpark in Amsterdam. Van 11.00 tot 12.00 uur mag iedereen meelopen met de traditionele Surinaamse Bigi Spikri optocht, en om 13.15 uur vindt de officiële herdenking plaats bij het Slavernijmonument.

Naast de herdenking organiseren veel lokale comités ook Keti Koti dialoogtafels; kijk in jouw eigen omgeving of je ergens kunt aanschuiven om met anderen in gesprek te gaan over het slavernijverleden.

Vieren

Na twee jaar afwezigheid vanwege corona, is het Keti Koti festival terug in het Oosterpark in Amsterdam. Aansluitend op de Nationale Herdenking kun je gratis het park in om de afschaffing van de slavernij niet alleen te herdenken, maar ook te vieren. Geniet van de talloze eetkramen en muziekoptredens van onder meer reggaegroep Inner Circle, band Black Harmoney en zanger Amartey. De lokale comités organiseren ook in andere steden dan Amsterdam verschillende festiviteiten.

Eten

Overal in Nederland worden op 1 juli gratis ‘heri heri’ maaltijden georganiseerd. Het project Free heri heri for all is een initiatief van de zussen Ira en Ayra Kip. Het traditionele gerecht, dat tot slaaf gemaakte mensen in de koloniën veelal aten, bestaat uit aardvruchten zoals cassave en zoete aardappel, groene en gele bananen, gebakken zoute vis (kabeljauw) en een ei. Op diverse plekken worden de maaltijden gratis uitgedeeld, om ter plaatse te eten of om mee te nemen.

Kijk hier voor een overzicht van de locaties.

Zien

Theatergezelschappen en culturele instellingen bundelen sinds vorig jaar de krachten om op 30 juni en 1 juli diverse theater-, muziek- en dansvoorstellingen te laten zien over het slavernijverleden en de doorwerking hiervan. Zo is in Arnhem van 30 juni tot 2 juli If a black girl knew te zien, over hoe het koloniale verleden nog altijd invloed heeft op hoe zwarte vrouwen zichzelf zien en worden gezien. En in History Repeats? in Tilburg en Rotterdam is het podium voor 11 jongeren die hebben onderzocht welke invloed het slavernijverleden heeft op hun eigen levens.

Zie hier een overzicht van de activiteiten in heel Nederland.

Linda Nooitmeer, directeur van het Nationaal instituut Nederlands slavernijverleden en erfenis (Ninsee), merkt dat steeds meer grote, gevestigde culturele instellingen aandacht besteden aan 1 juli. Zo biedt het Paleis op de Dam (Amsterdam) gratis rondleidingen waarin de sporen van het slavernijverleden in en rond het gebouw worden bekeken, en het Amsterdam Museum organiseert een Keti Koti dialoogtafel.

Nooitmeer geeft ook alvast een tip voor later dit jaar: op 30 september gaat de voorstelling Maar ik zeg toch sorry in première, van makers Raymi Sambo en Victorine Plante. Hierin wordt de afschaffing van de slavernij nagespeeld; ook komt in de voorstelling naar voren wat het met de acteurs zelf doet om deze geschiedenis na te spelen, en hoe dit hun verhoudingen in het heden op scherp zet.

Bezoeken

Niet alleen op 1 juli, maar het hele jaar door zijn er veel exposities te zien rondom het slavernijverleden, kolonialisme en zwart verzet. In The Black Archives in Amsterdam zijn momenteel twee exposities over zwart verzet, vertelt medeoprichter Mitchell Esajas. De multimediale tentoonstelling Zwartheid Onder Ogen Komen: Beeldvorming over Zwarte Mensen en de Strijd Daartegen laat het publiek zien hoe de Nederlandse beeldvorming over Zwarte mensen zich heeft ontwikkeld. En bij Surinamers in Nederland: 100 jaar emancipatie en strijd worden unieke archiefstukken, videobeelden en fotomateriaal tentoongesteld over de eerste verenigingsactiviteiten van Surinamers in Nederland.

Ook het Tropenmuseum (Amsterdam) opende onlangs een nieuwe tentoonstelling: Onze koloniale erfenis toont bezoekers de gehele Nederlandse koloniale geschiedenis in onder meer Indonesië, Suriname, Curaçao en Sint-Maarten, met extra aandacht voor antikoloniaal verzet vanuit de koloniën.

Waar Suriname relatief veel aandacht krijgt rondom Keti Koti, is er minder belangstelling voor de Caribische eilanden. Wie zich in de geschiedenis van Curaçao wil verdiepen, kan terecht bij het Nationaal Archief in Den Haag. De tentoonstelling Kòrsou – Curaçao verzamelt archiefstukken, zoals foto’s en kaarten, over het koloniale tijdperk op het eiland, samen met unieke audio-opnames die een inkijk geven in het dagelijks leven van toen. Ook komen Curaçaoënaars van nu aan het woord over de onderwerpen uit de tentoonstelling.

Vanuit huis

Ga je liever niet de deur uit? Pepr, een streamingsplatform voor films van zwarte makers, heeft een Keti Koti collectie samengesteld voor de filmliefhebber. Zo is vanaf 1 juli de documentaire Wij Slaven van Suriname, Anton de Kom van Frank Zichem te streamen. Hierin wordt het levensverhaal van de Surinaamse verzetsheld, mensenrechtenactivist en antifascist Anton de Kom (1898-1945) verteld, onder andere met behulp van gesprekken met zijn kinderen.

Zichem maakte ook de documentaire Katibo Yeye (Sranan Tongo voor Geest van de slavernij), die ook vanaf 1 juli te streamen is. Hoofdpersoon Clarence Breeveld gaat terug naar zijn roots in Ghana, en volgt de route naar Suriname die ook tot slaaf gemaakten ooit hebben afgelegd.

Lezen

1 juli of niet, meer lezen over de koloniale erfenis kan altijd: de organisatoren van Ik neem vrij op 1 juli verwijzen daarom naar deze leeslijst van Wit Huiswerk, waarop zowel boeken als artikelen over racisme en het koloniale verleden zijn verzameld.

Volgens Nooitmeer blijft de nummer één tip om je over dit onderwerp in te lezen de bestseller Wij slaven van Suriname van Anton de Kom. Het boek kwam uit in 1934 en was volgens Nooitmeer de eerste ‘duidelijke aanklacht’ tegen de slavernij in Suriname. “Wat het boek vooral bijzonder maakt is: De Kom wees tóen al op de doorwerkingen die de slavernij zou hebben. Ik snap dat mensen misschien liever verhalen lezen, maar het besef van wat er vandáág nog speelt, dat mensen met Afrikaanse roots nog altijd een marginale positie hebben en hoe dat komt, is toch wel het belangrijkste.”

Ook hebben de twee grootste gemeenten van Nederland – Amsterdam en Rotterdam – beiden onderzoek laten uitvoeren naar hun slavernijverleden. De uitkomst daarvan is voor Amsterdammers terug te lezen in het gratis af te verkrijgen boek ‘Amsterdam en het slavernijverleden’; Rotterdammers hebben nog meer keus. Na afsluiting van het onderzoek werden maar liefst drie boeken vorig jaar aan de gemeente overhandigd.

Doneren

Nederland kent talloze organisaties die zich inzetten voor onderwijs, bewustwording en activisme rondom het koloniale verleden en hedendaags racisme. “Als je ook na 1 juli solidariteit wil tonen, sluit je dan aan of doneer, als je de mogelijkheid hebt, aan een van die organisaties”, aldus Esajas, die zelfmedeoprichter is van The Black Archives.

Daarnaast noemt Nooitmeer stichtingen zoals Eer en Herstel: organisaties ‘van het eerste uur’ die er altijd voor hebben gevochten dat Nederland op 1 juli én de rest van het jaar stilstaat bij het slavernijverleden. Ook stichting Sabi Yu Rutu verdient volgens haar extra aandacht. Zij richten zich op kinderen met Afrikaanse roots, en brengen hen kennis bij over de Afrikaanse cultuur en geschiedenis.

Blijf bewust

Esajas roept mensen vooral op om de interesse voor het slavernijverleden niet te beperken tot 1 juli. “Verdiep jezelf in dit stukje geschiedenis en de erfenis daarvan en probeer altijd een antiracistische houding te hebben; niet alleen op 1 juli.”

Nooitmeer doet daarnaast een oproep aan bedrijven, organisaties en gemeenten: neem je verantwoordelijkheid om uitsluiting tegen te gaan. “Te vaak zie ik nog dat organisaties naar de buitenwereld toe veel aandacht hebben voor ongelijkheid en het slavernijverleden, maar intern nog altijd werknemers van kleur uitsluiten. Dus ga bij jezelf na: staat de positie van werknemers van kleur, en specifiek zwarte werknemers, echt specifiek op de agenda? Biedt je voor hen een veilig omgeving? Op 1 juli iedereen vrij geven is een mooie actie, maar laat het wel inhoud hebben.”