De kinderen die Nederland niet wilde helpen

De kinderen kwamen gescheiden van elkaar in aparte weeshuizen terecht. Jane was toen nog een peuter. Het koloniale bestuur achtte haar Javaanse moeder zonder een Hollandse man aan haar zijde niet geschikt om voor haar kinderen te zorgen. De meeste ‘inlandse’ vrouwen konden niet lezen of schrijven. Het gevaar bestond dat de bruine moeders de kleine Indo-Europeanen te veel van haar eigen Indische tradities zou bijbrengen. Van de Hollandse cultuur wisten ze niets af. Haar kinderen spraken lokale dialecten en voelden zich senang, gelukkig, in de achterbuurten waar deze vrouwen woonden. Dat was een gevaarlijke ontwikkeling en een bedreiging voor de kolonialse staat. “Het leven in de kampung kwam de loyaliteit van de kinderen aan het Hollandse gezag niet ten goede. Daar moest snel een einde aankomen”, zo redeneerde gouverneur-generaal maarschalk Herman Daendels destijds. In het weeshuis kregen ze een strenge, nationalistisch opvoeding en een beroepsopleiding. Het was in het belang van het kind, zo vond het koloniale bestuur.

Tante Elly laat een foto van haar moeder zien. Een mooie jonge vrouw die er eerder als een Hollandse dan een Chinese uitziet. “Ik was te jong. Ik begreep er niets van. Vrouwen als mijn moeder hadden nauwelijks rechten en waren een soort concubine. De Hollandse snobs zaten achter deze verfoeilijke wet. Ze verzetten zich tegen een huwelijk tussen een Hollandse man en een Indische vrouw, omdat ze zich te goed voelden om met Javaanse vrouwen aan de dinertafel te moeten zitten”, zegt ze nu woedend.

Jane werd door de sociale dienst bij haar moeder weggehaald. Maar toen de Japanners in 1942 Indonesië binnenvielen, stuurde de directrice van het weeshuis de ‘wezen’ net zo gemakkelijk weer naar huis. Jane vertelt over de dag waarop twee ‘hoge heren’ haar klas binnenkwamen. Wie nog wist waar de moeder woonde mocht naar huis. Jane is 9 als ze in haar eentje in de tram zit op weg naar de kampung.

Ze was dolblij haar zusjes weer te zien. Maar haar moeder had geen geld om de lege magen van haar kinderen te vullen. Als oudste dochter voelde Jane zich verantwoordelijk om voor haar familie te zorgen. Het gezin leefde van de etensresten die Jane elke dag uit een vuilnisbelt graaide. Ze schaamt zich nog steeds om dat verhaal te moeten vertellen. Met haar blote handen zocht ze iedere dag naar eten. Maar hoe hadden ze anders de oorlog overleefd? De kampung lag achter de Cipinang gevangenis. Daar wachtte ze iedere dag met haar mandje op de etensresten die op de vuilnishopen werden gestort. Jane begint onbedaard te huilen als ze weer terugdenkt aan die dagelijkse, mensonwaardige zoektocht.

Eenmaal volwassen kwamen de meeste wezen in het leger of bij de Marine terecht. De meisjes gingen werken in de verpleging, in de huishouding of werden onderwijzeres. Ze moesten de Hollandse staat maar al te dankbaar zijn. Want wat was er wel niet van ze terecht gekomen als ze bij hun analfabete moeder in de armoedige kampung waren gebleven?

In het document van destijds staat: ‘Kinderen van Indische Nederlanders zijn van een tropisch land met een daaraan inherent verbonden laag arbeidstempo, specifieke oosterse eigenschappen en gedragingen. De kans dat ze zouden zakken tot aan de onderste lagen van de Nederlandse samenleving is te groot’, zo luidde de conclusie. Slechts in enkele gevallen werd er een uitzondering gemaakt. Als het kind blonde haren of een volkomen blank uiterlijk had, was het wel welkom. Deze kinderen zouden volgens de commissie nimmer in de Indonesische samenleving assimileren. Hoeveel wezen er uiteindelijk in Holland zijn toegelaten is niet bekend. Maar het waren er waarschijnlijk niet veel, concludeert Elly de Beus.