Duurzaam toerisme lijkt te mooi om waar te zijn: jezelf verliezen in hedonistische uitspattingen en daarmee bijdragen aan een verantwoorde ontwikkeling van de bestemming. De markt ervoor is de laatste jaren gestaag gegroeid. Hierdoor is het steeds relevanter of duurzaam toerisme überhaupt wel mogelijk is. Deze vrijdag wordt de vraag tijdens film- en debatserie DocuDoka #2 besproken aan de hand van de documentaires The Goose with the Golden Eggs (2014) en Carribean Green Travel (2016).
Hoe het niet moet
Dat toerisme schadelijk is voor mens en milieu en anders moet, daar zijn we het over eens. Maar wat is er nu waar van de claims van eco- en duurzaam toerisme? Met die vraag zat het Center for Responsible Travel, een organisatie die zich inzet voor het minimaliseren van schade voor het milieu door toerisme. In The Goose with the Golden Eggs bekijken de filmmakers (eco)toerisme aan de Stille Oceaankust van Costa Rica, een van de meest biodiverse gebieden ter wereld. De film laat vooral heel duidelijk zien hoe het niet moet.
De overheid beschermt een bos dat niet meer bestaat met een hek, zodat de bevolking uit de buurt blijft
Neem nou de internationale hotelketens die de milieuvoorschriften met voeten treden. Op de blauwdruk van de milieudienst van de overheid staat een mangrovebos ingetekend dat in werkelijkheid niet meer bestaat. Het werd vernietigd voor de bouw van het hotel. Dan wordt er plots een hek geplaatst om de plaatselijke bevolking de toegang tot het strand te ontzeggen. De gemeente noemt het brutaal het beschermen van het natuurgebied, dat de facto niet meer bestaat. De boosheid van de bevolking spat van het scherm en is goed voor te stellen.
Hij werkt als tuinman op land dat vroeger van zijn familie was
Schimmiger wordt het wanneer grondspeculatie aan bod komt. Tragisch is het verhaal van de man die zijn land verkocht en nu als tuinman werkt op de landerijen die aan zijn familie toebehoorden. Dat komt blijkbaar vaker voor: wat voor plaatselijke bevolking als veel geld klinkt, is voor buitenlandse investeerders een koopje. Wel legaal, maar gevoelsmatig verkeerd. Eenzelfde dilemma levert de watervraag op: resorts eigenen zich gemakkelijk 80-90% van de watervoorraad toe in het gebied. Golfbanen worden dag en nacht besproeid, terwijl de dorpen in de omgeving met de rest toe moeten. In hoeverre is dat oneerlijk?
Centraal in de problematiek lijkt de beschikking over grondstoffen. Of het nu water, land of biodiversitet is, wanneer het aan een winstgerichte multinational toekomt, lijkt het resultaat voor de lokale gemeenschap en het milieu zonder uitzondering nadelig.
Maar hoe dan wel?
De oplossing die kort in The Goose wordt aangedragen is dat het belangrijk is dat werk en ondernemerschap zich kunnen verspreiden over de gemeenschap: kleine zaken doen nu eenmaal zaken met andere kleine zaken, en zo kan iedereen een graantje meepikken, is de theorie.
Na de alarmbellen, is het in Carribean Green Travel tijd voor alternatieven. Hier doemt de werkelijke vraag op: wat kan worden verstaan onder duurzaamheid? De noemer blijkt wijd toegepast. Zo boogt een netjes gekapt en aangeharkt bungalowpark over duurzaamheid wanneer ze aangeven dat ze muggen bestrijden door staand water op te sporen en te vermijden. Daartegenover staat een hotel is geheel gebouwd van gevallen hout.
Indrukwekkende voorbeelden passeren de revue, zoals een resort dat koraal herplaatst
Een ander hotel is er trots op te zijn gebouwd van speciaal geplant hout. De manager verzekert de kijker ervan dat er voor de bouw geen bos gekapt is, maar de vraag rijst natuurlijk wat er op de plek stond voordat er met boomplantages werd begonnen. De Caribische voorbeelden in de film zijn legio en in sommige gevallen indrukwekkend: een resort dat koraal herplaatst, een afvalverwerkingsbedrijf dat recycling heeft geïntroduceerd in een gemeenschap.
Toch is er ruimte voor twijfel, zoals wanneer de hotelmanager claimt dat de CO2-voetafdruk van een vakantieganger in zijn lodge kleiner is dan wanneer hij thuis zou zijn gebleven. Dat lijkt, wanneer de reis wordt meegenomen, een onhaalbare luxe. De achilleshiel van de film is tegelijkertijd zijn kracht; de aangehaalde alternatieven zijn van allerlei formaat. En hoewel ze geen van alle tot een loepzuivere vorm van toerisme opleveren, zijn ze een voor een beter dan de huidige desastreuze norm. Het lijkt tevens de belangrijkste les voor de eigen overwegingen tijdens het reizen: zoek uit welke duurzame elementen voor jou belangrijk zijn en kies daaromheen je bestemming. Helemaal duurzaam wordt het nooit, maar je kan een heel eind komen.
The Goose with the Golden Eggs en Carribean Green Travel zijn op vrijdag 30 september te zien tijdens de tweede editie van DocuDoka. Kaarten kunnen hier gereserveerd worden. De vertoning zal worden gevolgd door een discussie. In het panel zitten Paul Peeters, Associate Professor in Sustainable Transport and Tourism at the NHTV Breda University of Applied Sciences en Frans de Man, voorzitter van stichting Retour. De avond wordt gepresenteerd door Inge Hermann, Associate Lector Ethiek en Toerisme aan de Saxion Hogeschool.
