‘Hier koopt u slaafvrije kleding.’ Dat kopte de Volkskrant naar aanleiding van onderzoek over uitbuiting van meisjes in Indiase spinnerijen. In het bijbehorende lijstje staat H&M – met de beoordeling: ‘goed op weg’ – met stip op nummer 1. Winkels zoals Primark, Zara en Zeeman krijgen het predicaat ‘redelijk op weg, kan beter’.
Het Volkskrant-artikel leidde tot nogal wat reacties. Want de merken die hoog scoorden in het overzicht van ‘slaafvrije kleding’, waren nu net beschuldigd van misstanden in de kledingproductieketen.
De hemel in geprezen
De commotie rond de shoppingtips van de Volkskrant staat niet op zichzelf. In de mediaberichtgeving over milieuproblemen en arbeidsuitbuiting in de textielindustrie krijgt fast fashion er wel vaker stevig van langs. Tegelijkertijd worden inspanningen van de sector om duurzaamheid te verbeteren de hemel in geprezen. Of het nu gaat om de inkoop van biokatoen (C&A), de transparantie over productielocaties (H&M), de compensatie aan slachtoffers van ongelukken in textielfabrieken (Primark), of de samenwerking met goede doelen (Zara en vele anderen).
Groeiende verwarring
Geen wonder dat steeds meer consumenten zich vertwijfeld afvragen hoe (on)duurzaam de kleding in de gemiddelde winkelstraat nu precies is. De verwarring wordt alleen maar groter doordat tegenwoordig niet alleen fast fashion ketens maar allerlei modebedrijven – van discounters tot designer labels, van sportmerken tot luxury brands – te maken krijgen met kritiek op het eerlijke gehalte van hun productieketen. Zo zijn onder andere Benetton, Mango en J C Penney in verband gebracht met de Rana Plaza-fabriek in Bangladesh, die instortte in 2013 en waarbij ruim 1100 werknemers omkwamen. En recent zetten actiegroepen bijvoorbeeld Armani, Esprit, Levi’s en Mexx onder druk om hun producenten fatsoenlijke lonen te betalen. Waar is verantwoord gemaakte kleding eigenlijk wél te vinden?
Tips voor een groene garderobe
Genoeg van simplistische winkeladviezen? Speur zelf naar verantwoorde mode.
– Bestudeer het duurzaamheidsbeleid van je favoriete merk of winkel. Wantrouw vage begrippen zoals ‘natuurlijk’, en grootse beweringen zoals ‘gegarandeerd kinderarbeidvrij’.
– Kijk of er aandacht wordt besteed aan verschillende aspecten van duurzaamheid, zoals mensenrechten, milieubescherming en diervriendelijkheid. Zoek daarbij naar onderbouwing van claims, bijvoorbeeld een jaarverslag, beleidsplan of keurmerk. En check vooral of een bedrijf twee (of meer) keurmerken hanteert. De kans op greenwashing is namelijk miniem als er verschillende third party endorsements zijn.
– Verslaafd aan een label dat nog wel een tikje groener en eerlijker kan? Stel kritische vragen in de winkel (bijvoorbeeld met behulp van de ‘creditcard’ met voorbeeldvragen die in opdracht van het ministerie van Infrastructuur en Milieu is ontwikkeld door Schuttelaar & Partners).
– Geef achterlopers een zetje in de goede richting via Goedewaar.nl of Rank a Brand. En teken petities voor een schone kledingindustrie, zoals die van Greenpeace .
– Of stuur een boze brief – op de website van de Schone Kleren Campagne is daarvoor een voorbeeldtekst te vinden.
Het kost allemaal even wat moeite, en de modewereld zal er niet van de ene op de andere dag door verduurzamen. Maar je kunt tenminste wél met recht zeggen dat je shopt met een schoon geweten en stappen zet naar een groene en eerlijke garderobe.
Enter kledingcheckers, product rankings, shopping apps en beoordelingssites. Allemaal met de belofte ons een gids te bieden door de jungle van de sustainable fashion trend. Op de website van Rank a Brand zijn beoordelingen te vinden van bijna 400 kleding- en schoenenmerken die in Nederlandse winkels worden verkocht. Met deze informatie, die ook via een app beschikbaar is, kunnen we simpel en snel het milieu- en mensvriendelijke gehalte van de collecties van populaire merken nagaan, zo is de gedachte.
Rank a Brand heeft concurrentie van onder andere de Kledingchecker van GoedeWaar.nl, waarvoor zo’n 150 merken onder de loep zijn genomen. En dan zijn er ook nog de app van Talking Dress, de tips & tricks van Kiesduurzamemode.nu en het shoppinglijstje van Fair Wear Foundation.
Ook nog internationale bronnen
Alsof dat nog niet genoeg is, staan ons ook internationale bronnen ter beschikking. Het Britse tijdschrift Ethical Consumer geeft in zogenoemde productgidsen een overzicht van de meest verantwoorde ketens, designer labels, jeansmerken en negen kledingtypen (zoals schoenen, ondergoed, fleeces en schooluniformen). Measure Up beoordeelde bijna 70 internationale modemerken op hun eerlijkheid. En de Amerikaanse Elizabeth Cline, die bekend werd met haar boek Overdressed. The shockingly high cost of cheap fashion, beveelt op haar website tientallen mode-, denim-, schoenen en tassenmerken aan.
Wie de verschillende informatiebronnen naast elkaar zet, zal al snel het spoor bijster zijn. Onder andere H&M, Zara en Mango, die toch regelmatig negatief in het nieuws komen, staan gerust in de top tien van meest verantwoorde merken. Terwijl gespecialiseerde duurzame labels zoals Alchemist, Komodo, Kuyichi , Patagonia en People Tree bij bijvoorbeeld Rank a Brand een nipte voldoende scoren. En pioniers zoals Inti Knitwear, Izzy Lane, Re-5 en Sena Eco Couture duiken überhaupt zelden in de lijstjes op.
Communicatiestrategie
Deze paradoxale uitkomsten zijn vooral het gevolg van de uiteenlopende beoordelingscriteria van de lijstjesmakers. Zo zijn de scores van Rank a Brand gebaseerd op de gegevens die de beoordeelde bedrijven op de website openbaar maken over zestien aspecten van drie duurzame thema’s: klimaatverandering, milieubeleid en eerlijke handel. De beoordeling van Measure Up richt zich op 10 onderdelen van eerlijke handel, waaronder leefbare lonen en onafhankelijke fabrieksinspecties. Voor Elizabeth Cline is lokale productie een belangrijk criterium. En omdat Rank a Brand zich baseert op online informatie, wordt vaak gezegd dat de beoordeling meer zegt over de communicatiestrategie van een merk dan over de feitelijke praktijk.
Een spijkerbroek reist 64.000 kilometer
De verschillende duurzaamheidsscores hebben daarnaast te maken met de ingewikkelde, wereldwijde productieketen achter onze kledingaankopen. Tussen katoenboer en kledingwinkel zitten gemiddeld tien tot vijftien partijen. Een spijkerbroek heeft makkelijk 64.000 reiskilometers achter de rug en dertien verschillende landen aangedaan voordat hij in de winkel over de toonbank gaat. Vooral internationaal opererende modebedrijven kunnen moeilijk nagaan of alle onderdelen van de productieketen verantwoord verlopen. Maar deze grote spelers beschikken vaak wel over een omvangrijk duurzaamheidsbeleid – inclusief de lijvige jaarverslagen, de vlotte babbel van MVO-managers en de eigenhandig opgestelde gedragscodes voor leveranciers. En daarom scoren ze opmerkelijk goed in de lijstjes. Ook al is het risico op misstanden in de productieketens aanzienlijk groter dan bij duurzame pioniers die weten met wie ze zaken doen.
What’s hot & what’s not
Lijstjes met winkeladviezen en must-do’s maken het ons een beetje makkelijker om een verantwoorde keuze te maken uit het overweldigende aanbod van collecties, items en (keur)merken. Net zoals de glossy’s ons een gids bieden door de laatste fashion trends. Maar iedereen begrijpt dat de bladen simplificeren als ze schrijven over must-haves en what’s hot & what’s not. En ook de complexiteit van de kledingproductie laat zich niet vatten in een overzichtelijk lijstje met do’s & dont’s. Zolang we blindelings vertrouwen op de simplistische winkeladviezen van websites, apps en kranten, sussen we dan ook vooral ons geweten.
Maar kunnen we onmogelijk met droge ogen beweren dat we slaafvrije kleding kopen.
Lynsey Dubbeld is trendanalist & tekstschrijver met een specialisatie in duurzame mode. In 2012 verscheen van haar hand ‘Mode voor morgen’, het eerste boek over duurzame kleding in Nederland. Sindsdien verzorgt ze veel publicaties & presentaties over sustainable fashion trends.
Foto’s Jaap Jelsma
