Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld.
Word abonnee
Het is een beslissend moment voor de honingbij: vandaag moeten Europese landen bepalen of de zogeheten neonicotinoïden (neonics), ook wel ‘bijengif’ genoemd, verboden gaan worden. Het gaat om een groep insecticiden die op grote schaal worden gebruikt in de landbouw, en die een rol zouden spelen bij de wereldwijde afname van het aantal bijen en insecten.
“Achter gesloten deuren overleggen lidstaten met EU-topambtenaren
Achter gesloten deuren wordt vandaag door EU-lidstaten en topambtenaren van de Europese Commissie overlegd. De Commissie wil drie varianten, die als meest giftig voor de bij worden gezien, verbieden. Minister Carola Schouten (Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit) heeft de Tweede Kamer dinsdag al laten weten het EU-verbod te steunen.
1. Wat zijn neonicotinoïden?
Neonicotinoïden zijn stoffen verwant aan nicotine, die begin jaren ‘90 als bestrijdingsmiddel in de landbouw zijn geïntroduceerd. Chemiebedrijven Syngenta, BASF en Bayer zijn bekende fabrikanten. Een van de manieren waarop neonics worden ingezet, is door zaden van een coating te voorzien. Zo worden de chemicaliën via het sap van de plant opgenomen, wat gewassen als aardappel, zonnebloem en maïs van binnenuit giftig maakt voor vraatinsecten. De stoffen komen echter ook in de bloemen, nectar en pollen van de gewassen terecht, waar bijen hun voedsel vandaan halen.
2. Waarom wil Europa nu een verbod?
Neonicotinoïden zijn doeltreffend als gewasbeschermingsmiddel. Het bewijs stapelt zich echter op dat ze ook een rol spelen bij de afname van het aantal wilde bijen, en sterfte van de honingbij. In 2013 concludeerde de Europese voedselautoriteit EFSA al dat neonicotinoïden, die bij insecten op het zenuwstelsel inwerken, een ‘acuut risico’ kunnen vormen voor de bij. De EU stelde toen een zogenaamd moratorium in, in afwachting van nader wetenschappelijk onderzoek. Dit tijdelijke verbod, dat nog steeds van kracht is, houdt in dat neonicotinoïden niet meer gebruikt mogen worden op gewassen waar bijen hun voedsel halen, zoals zonnebloem en koolzaad.
“Op basis van meer dan 1500 studies is nu bevestigd: neonics vormen gevaar voor de bij
Op 28 februari van dit jaar heeft EFSA haar aanvullende onderzoek gepresenteerd. Dat bevestigt nu op basis van meer dan 1500 studies onomwonden: neonics vormen inderdaad een gevaar voor de bij. Op basis van dit rapport stelt de Europese Commissie nu een algeheel Europees verbod voor. Alleen voor de kaslandbouw komt er een uitzondering.
3. Waarom heeft het zo lang geduurd?
Waarschuwingssignalen dat neonicotinoïden zeer schadelijk zijn voor bijen, zijn er al lange tijd. “Al in 2003 concludeerden Franse wetenschappers dat er geen veilige blootstellingen bestaan voor bijen”, vertelt Jeroen van der Sluijs, onderzoeker aan de Universiteit Utrecht, in een interview met OneWorld. “Precies de conclusie waar EFSA nu, vijftien jaar later, ook mee komt.”
Volgens Van der Sluijs staan inmiddels ruim de helft van alle wilde bijensoorten wereldwijd op de ‘rode lijst’. Deze soorten worden bedreigd met uitsterven, of zijn al reeds verdwenen. In Nederland gaat het om 181 van de 358 inheemse bijensoorten, vertelt Van der Sluijs. “De wereldwijde afname van insecten valt precies samen met de periode waarin neonicotinoïden hun marktaandeel hebben verworven”.
“Wageningen Universiteit onderzoekt de varroamijt met financiering van fabrikant Bayer
Maar hoewel alle partijen, inclusief de pesticidefabrikanten zelf, nu erkennen dat neonicotinoïden giftig zijn voor de bij, sleept de discussie over hun precieze rol bij de bijensterfte zich voort. “De neonicotinoïden zijn een klein onderdeel van het geheel”, zegt Coby van Dooremalen, bijenexpert van Wageningen Universiteit. Van Dooremalen ziet voedseltekorten en de varroamijt, een parasiet die honingbijen plaagt, als grotere problemen. Fabrikanten als Bayer wijzen ook naar de varroamijt als boosdoener. Wageningen Universiteit doet ook met financiering van Bayer onderzoek naar manieren om de honingbij weerbaar te maken tegen de varroamijt.
4. Gaat het voorstel het halen?
Naast Nederland hebben ook Frankrijk en Groot-Brittannië zich achter het voorstel van de Europese Commissie geschaard. Ook Duitsland zou zo’n verbod willen. Spannend is of vandaag de benodigde ‘gekwalificieerde meerderheid’ uit de bus komt rollen. Niet alleen de helft van de EU-lidstaten moet dan instemmen, deze landen moeten samen ook minstens 65 procent van de EU-bevolking vertegenwoordigen.
Of dat lukt is niet zeker, maar toch is de kans groot dat een verbod er wel gaat komen.
“Commissievoorzitter Juncker heeft zichzelf tot 'vriend van de bijen' uitgeroepen
Mochten de EU-landen er zelf niet uitkomen, dan belandt de beslissing namelijk op het bordje van de Europese Commissie. Voorzitter Jean-Claude Juncker, die zichzelf eerder tot ‘vriend van de bijen’ uitriep, zou het verbod persoonlijk willen doordrukken: “De Commissie heeft ook weinig keus”, zegt Martin Dermine van de Brusselse milieuclub Pesticide Action Network. “Meerdere rapporten van het EFSA sturen nu aan op zo’n verbod”. Volgens Dermine speelt het imago van de EU ook een rol: “Na het hele debacle rondom glyfosaat, wil de Commissie nu laten zien dat ze wel degelijk stevig optreden als beschermer van het milieu.” Onkruidverdelger glyfosaat, ook wel bekend als Roundup, werd vorig jaar in de EU opnieuw toegelaten, ondanks publieke en wetenschappelijke controverses.
5. Wordt de honingbij nu gered?
De Europese Commissie stelt voor drie neonicotinoïden te verbieden: clothianidin, imidacloprid en thiamethoxam. Hoogleraar Jeroen van der Sluijs ziet in het voorstel een belangrijke stap voorwaarts. Voor honingbijen, voor insecten, maar ook voor de vogels die insecten eten: “Dit voorstel is heel goed nieuws”, zegt hij. Toch zit er volgens hem wel een maas in de wet. “We zagen al bij de restricties in 2013, dat telers overstapten op thiacloprid, een andere neonicotinoïde. Het gaat om een zelfde soort chemische stof, al is die gelukkig wel net iets minder schadelijk voor de bij.” Dat middel, thiacloprid, valt buiten het EU-verbod dat nu wordt voorgesteld.
“De chemische industrie zal een verbod mogelijk aanvechten
De chemische industrie zal, als het verbod er komt, dat mogelijk juridisch ook nog aanvechten. Bayer, BASF en Syngenta hebben eerder een zaak aangespannen bij het Europees Hof naar aanleiding van de restricties die de EU in 2013 doorvoerde. De uitspraak daarin wordt op 17 mei verwacht. “We hopen dat de Commissie haar besluit uitstelt totdat er [in die zaak] een uitspraak is”, zegt Graeme Taylor van ECPA, de belangengroep van pesticidefabrikanten tegen OneWorld. Maar de EU lijkt te willen doorpakken, verzucht Taylor. “De Commissie wil graag laten zien dat zij de gezondheid van bijen beschermt”, zegt hij. “Maar het is te gemakkelijk om alleen naar pesticiden te wijzen.” Graeme Taylor noemt de varroamijt en de werkwijze van imkers als mogelijke andere verklaringen, verantwoordelijk voor de bijensterfte.
Update 27-04-2018: Europese lidstaten stemmen in met voorstel van de Europese Commissie.
Verder lezen?
Rechtvaardige journalistiek verdient een rechtvaardige prijs.
Maak jij OneWorld mogelijk?
Word abonnee
- Digitaal + magazine — € 8,00 / maand
- Alleen digitaal — € 6,00 / maand
Terugkerende klant? Klik hier om in te loggen
Heb je een waardebon? Klik hier om je code in te vullen
