Nieuw tijdperk: wij zijn de baas

Biermann: “Het laatste door geografen officieel erkende tijdvak is het Holoceen, dat ruim twaalfduizend jaar geleden volgde op het Pleistoceen. Het Holoceen is een relatief warme en klimatologisch zeer stabiele periode. Dat was in het voordeel van de mensheid, die overgeleverd was aan de grillen van de natuur. Een toeschouwer. De afgelopen twintig jaar zijn er radicale veranderingen in ons ecosysteem te zien, veroorzaakt door menselijke invloeden. Mensen zijn niet langer toeschouwers, maar het milieu wordt door menselijke invloeden bepaald. Daarom pleit een groep wetenschappers voor de erkenning van een nieuw geografisch tijdperk: het Antropoceen, vernoemd naar de mens (anthropos is het oud-Griekse woord voor mens).”

De erkenning dat de mens de natuur naar zijn hand zet is niet alleen relevant voor wetenschappelijke definities, maar zou ook bepalend moeten zijn voor de politiek. Het bevestigt dat de natuur, milieu en duurzaamheid de kern moeten vormen van beleid. “Iets dat je terug ziet in de aandacht voor de Sustainable Development Goals, die als opvolger worden gezien van de Millennium Development Goals.”

In de politiek lijkt men zich breed bewust van de noodzaak om maatregelen nemen. Toch gebeurt er nog steeds onvoldoende. De regering heeft zich gecommitteerd aan 40 procent reductie CO2-uitstoot in 2030, maar het ziet ernaar uit dat we het absoluut niet gaan halen. Hoe kunt u er zo positief onder blijven? “Het gaat langzaam. Het probleem is dat de mensen die nu actie moeten ondernemen, vrijwel niet betrokken zullen zijn bij de negatieve gevolgen van klimaatverandering. De meeste negatieve gevolgen zullen waarschijnlijk pas merkbaar worden voor volgende generaties, vanaf de tweede helft van deze eeuw. Anders gezegd: we moeten nu betalen voor problemen die pas over een jaar of vijftig voelbaar worden. Dat is politiek een zeer lastig uitgangspunt. Politici worden afgerekend bij de volgende verkiezingen en niet over vijftig jaar. Ondertussen zijn wij wel de laatste generatie die iets kan veranderen! Straks is het echt te laat, dan komen er door klimaatverandering onomkeerbare processen op gang waarvan we de gevolgen niet kunnen overzien.”

“Toch zie ik op het moment een hoop gebeuren, al is het misschien niet voldoende. In sommige landen zie je bijvoorbeeld een enorme groei van nieuwe energie. Aan de ene kant komt dit door subsidies, maar wat ik vooral interessant vind is dat je ook normveranderingen ziet plaatsvinden. Neem bijvoorbeeld de kleine, conservatieve dorpjes in Duitsland. De inwoners van dit soort dorpjes zijn geenszins van het type geharnast milieu-activist, maar zijn doorgaans conservatief stemmende agrariërs. Toch zie je dat op het Duitse platteland de standaard steeds meer wordt dat wanneer er een boerderij gebouwd wordt er zonnepanelen bij horen.”

Hoeveel tijd is er nog om in te grijpen voor het te laat is? “Dat is natuurlijk de belangrijkste vraag. Mijn schatting is dat we in de tweede helft van 2050 negatieve emissies moeten hebben, wat inhoudt dat het systeem aarde dan meer CO2 uit de lucht moet halen, dan wij als mensen uitstoten. Dat betekent dat er geen toekomst is voor olie, hiervan moet een deel gewoon in de grond blijven. Op termijn moeten we stoppen met het gebruik van fossiele brandstoffen.”

Het onderzoek van Biermann richt zich onder meer op de manier waarop beleid beter kan bijdragen aan de bescherming van de natuur. Biermann hanteert daarbij het begrip ‘Earth System Governance’. De term gaat er nadrukkelijk van uit dat de aarde één systeem is en ook als zodanig zou moeten worden beschermd. Dat vereist vergaande internationale samenwerking. “Je kunt niet om de Verenigde Naties heen. Probleem is echter dat de structuur van de VN is gebaseerd op negentiende eeuwse politieke verhoudingen. Dat zie je bijvoorbeeld terug in de samenstelling van de Veiligheidsraad of de Algemene Vergadering. Het blijft een handicap dat beslissingen in de Veiligheidsraad kunnen worden geblokkeerd door een veto en dat binnen de VN vaak nog een ouderwets consensusprincipe wordt gehanteerd. Dat staat drastische vernieuwing in de weg. Om echt iets te veranderen moet dan ook eerst de VN zelf drastisch vernieuwd worden. In mijn nieuwe boek “Earth System Governance: World Politics in the Anthropocene”, dat in november zal verschijnen, presenteer ik een verzameling  beleidsvoorstellen gericht op vernieuwing van de VN en met voorstellen voor nieuw VN-beleid.”

Ondertussen kunnen we niet op de VN wachten. Biermann: “De oplossing kan ook liggen op nationaal of regionaal niveau, bijvoorbeeld binnen de Europese Unie. Problematisch is het fundamentele onvermogen van de politiek om om te gaan met lange termijnproblemen. Een oplossing hiervoor zou kunnen zijn dat er instituten worden gecreeërd die buiten de directe invloed van politiek en beleid worden geplaatst, maar wel de opdracht krijgen om op een zeer specifiek terrein (duurzaamheid) de samenleving bij de les te houden of zelfs aan te sturen. Dergelijke instituten kennen we al. Neem De Nederlandsche Bank of de Europese Bank die de opdracht hebben de financiële stabiliteit te bewaken. Of de rechterlijke macht die, onafhankelijk van de politiek, recht moet spreken. Het is zeer goed voorstelbaar dat er ook een Europees of Nederlands instituut komt dat een dergelijke opdracht krijgt met het oog op duurzaamheid en die het beleid van Brussel of Den Haag toetst.”