Hoe verbeeld je een humanitaire ramp?
‘De stervende Afrikaan’, wie kent hem / haar niet? Een glazige, hongerige blik, vaak van een vrouw of kind, kijkt ons vanaf krant, billboard of beeldbuis in de ogen. Een zoemend vliegje om de uitpuilende hongerbuik, een arm omhoog om de geprononceerde ribbenkast te tonen, halfopen mond, kapotte kleren.
‘De Afrikaan’ kijkt afhankelijk, alsof zijn of haar bestaan afhangt van ons besluit wel of niet te doneren. Al het lijden, alle ellende van een regio komt samen in die ene persoon, die passief is, en uitgemergeld. Het symbool van hulpbehoevendheid, zonder context.
‘Poverty Porn’
Dit soort beelden worden in de ontwikkelingswereld aangeduid met de term ‘poverty porn’. Een definitie wordt gegeven op de blog Aid Thoughts; ‘Poverty porn is any type of media, be it written, photographed or filmed, which exploits the poor’s condition in order to generate the necessary sympathy for selling newspapers or increasing charitable donations or support for a given cause’.
Foto’s die nu in de media circuleren van de droogte in de Hoorn van Afrika reproduceren deze stereotypes. Ik krijg er een heel ongemakkelijk gevoel van. Kan het kloppen dat de manier waarop Afrika verbeeld wordt in de media niet veel veranderd is sinds 1984, toen ‘wij’ als westerlingen voor het eerst via beeldbuis en krant mee konden kijken met stervende kinderen tijdens de hongersnood in Ethiopië?
Heiligt het doel de middelen? Sommige mensen vinden dat het doel de middelen heiligt. Met het geld dat de beelden genereren, kunnen problemen als honger en armoede worden bestreden, zo beargumenteren zij. Ik ben het daar niet mee eens.
De discours van de beelden vertelt ons dat de afgebeelde mensen hulpeloos zijn, zonder agency, en alleen door ons gered kunnen worden. Dit is een compleet onjuist en vertekend beeld van de waarheid. Bovendien voedt het een manier van denken over ‘de ander’ die paternalistisch en denigrerend is.
Catchy en fotogeniek
Ja, we leven in een snelle beeldcultuur, het is vechten om de aandacht van de kijker. Maar door een oversimplistisch beeld van de realiteit voor te schotelen, en te kiezen voor catchy en fotogeniek, krijgen ontvangers het idee dat ontwikkelingsvraagstukken simpel en eenduidig op te lossen zijn. Door dat beeld te bevestigen graaft de sector haar eigen graf.
Daarnaast kunnen de beelden een bepaalde donor-moeheid oproepen. “Ow, daar gaan we weer, wèèr zo’n zielig kind”. Door de reproductie van extreme beelden worden mensen gevoelloos voor menselijk leed. Dat creëert apathie. Over porno gesproken; daarover zegt men ook dat steeds extremere beelden nodig zijn om een reactie op te roepen.
Niet alleen zielig
Bovendien zijn mensen in de Hoorn van Afrika zijn niet alleen maar zielig. Een complexe mix van geschiedenis, klimaat en politiek heeft deze situatie gecreëerd, waarom moet die worden verbeeld door een karikatuur te maken van een kind? Niemand verdient het om op zo’n mensonterende manier te worden afgebeeld en als reclame te worden gebruikt.
En niemand heeft toestemming gegeven om zo afgebeeld te worden. Journalisten en communicatiemedewerkers kunnen lukraak de eigen ‘waarheid’ destilleren uit de realiteit, en de lens richten op het beeld dat zij verkiezen. Hoe representatief is dat?
Hardnekkig
Als beelden slechts inspelen op ons gevoel van medelijden, blijven we ‘de Afrikaan’ zien als hulpeloos en passief, een hardnekkig idee dat we al te lang met ons meedragen.
Ik vraag niet om blije mensen, dansend onder een mangoboom. Maar om een eerlijk, representatief beeld. Daar hebben ‘de Afrikaan’ en ik recht op.
Wat is jouw mening? Is de beeldvorming over Afrika de laatste decennia echt veranderd? Wat is een alternatief voor de ‘zielige’ beelden? Laat het hieronder weten!