Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld.
Word abonnee
In een kwart eeuw tijd verdween maar liefst 76 procent van de totale insectenpopulatie uit een aantal Duitse natuurreservaten. Dat concludeerden onderzoekers vorig jaar, in een artikel in het wetenschappelijk tijdschrift PLOS ONE. Het leidde wereldwijd tot grote opschudding. Een ‘ecologisch armageddon’ kopte de Britse krant The Guardian. Maar er klonk ook kritiek. De gegevens, die waren verzameld in 31 Duitse natuurgebieden, zouden ‘ondeugdelijk’ zijn. Die kritiek wordt nu, in een omvangrijk nieuw rapport van Wageningen Universiteit, van tafel geveegd.
“We hebben de studie tegen het licht gehouden, en er is gewoon geen gat in te schieten
“We hebben de studie kritisch tegen het licht gehouden”, zegt de Wageningse hoogleraar Plantenecologie en Natuurbeheer David Kleijn, co-auteur van het rapport dat vorige week donderdag ook naar de Tweede Kamer is gestuurd, “en een aantal onafhankelijke statistici ernaar laten kijken. Er is gewoon geen gat in te schieten.”
Het nieuwe rapport is een second opinion bij de Duitse insectenstudie, uitgevoerd in opdracht van het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit.
Ook insectensterfte in Nederland
Behalve dat de Wageningse onderzoekers de conclusies van de Duitse insectenstudie nu ‘robuust’ noemen, is het ook aannemelijk dat in Nederland een soortgelijke insectensterfte plaatsvindt: ‘Ondanks dat gegevens ontbreken’, schrijven de Wageningse experts, ‘is er weinig reden om aan te nemen’ dat de West-Duitse natuurgebieden die zijn onderzocht ‘sterk verschillen van die in Nederland’.
“Wij denken dat de studie representatief is voor de Nederlandse situatie”, vult hoogleraar Kleijn telefonisch tegenover OneWorld aan. “Maar zeker weten doen we het niet, omdat er niet gemeten is in Nederland.”
Reactie entomoloog Kees Booij, criticus van de Duitse insectenstudie:
“De kritiek op de Duitse studie van mij en mijn collega Theodoor Heijerman zijn in het rapport van Wageningen Universiteit verwoord, maar ons inziens te weinig meegewogen in de eindconclusies. Wij blijven namelijk van mening dat deze studie niet robuust genoemd kan worden vanwege de gebruikte methode (…) De Duitse insectenstudie heeft door het sensationele karakter wel de aandacht van de media getrokken en tot discussie en actie geleid. Jammer dat zo’n ons inziens wankele studie nodig is om de insecten onder de aandacht te brengen, maar er gebeurt in elk geval iets.”
“Meststoffen en insecticiden tasten leefmilieu insecten aan, aldus het rapport
Als oorzaak voor de insectensterfte wijst het rapport van Wageningen Universiteit de intensieve landbouw aan als grootste boosdoener. ‘Overvloedig gebruik van meststoffen’ en inzet van ‘insecticiden’ door boeren zouden het leefmilieu van insecten in Nederland ernstig aantasten.
De publicatie van Wageningen komt op een moment dat het debat over de risico’s van chemische bestrijdingsmiddelen in media en politiek toeneemt, in Nederland en daarbuiten. Vorige week nog besloot de Europese Unie om drie veelgebruikte gifstoffen tegen insecten te verbieden. Dat gebeurde met steun van Nederland. Het EU-besluit werd genomen vanwege grote zorgen die er inmiddels zijn over het verdwijnen van de biodiversiteit, en sterfte onder bijen en andere insecten.
Doe even je ogen dicht en luister naar het geluid van een aantal vliegen en andere insecten. Luister nu hoe het klinkt als de populatie driekwart kleiner is.
LTO betwist cijfers
De intensieve landbouw is dus dé vijand van insecten? Maarten Leseman is van Land- en Tuinbouworganisatie Nederland (LTO), de belangengroep van de sector, en erkent in een reactie aan OneWorld dat de landbouw ‘effecten heeft op de biodiversiteit’. Maar hij zet wel vraagtekens bij de omvang van de insectensterfte. “We hebben nu 20 à 30 jaar ervaring met dit type onderzoek”, zegt hij. “Steeds komen er nieuwe, meer bedreigende cijfers naar buiten. Maar we hebben ook de ervaring dat later blijkt dat de landbouw toch een minder grote rol speelt dan oorspronkelijk gedacht.”
“De landbouwsector wil in 2030 vrijwel geen gewasbeschermingsmiddelen meer gebruiken
Leseman benadrukt dat van Nederlandse boeren wordt verwacht dat zij betaalbaar voedsel produceren, en dat de sector al hard op weg is naar verduurzaming: “Er ligt een plan dat we in 2030 bijna geen chemische gewasbeschermingsmiddelen meer gebruiken.”
Minister Carola Schouten (Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit) noemt de achteruitgang van insecten in Nederland die de Wageningse experts nu schetsen ‘zorgelijk’: ‘Niet alleen vanwege de natuurwaarde van de insecten zelf’, schrijft ze in reactie op het rapport aan de Tweede Kamer, ‘maar ook omdat zij een essentiële schakel vormen in de natuurlijke voedselketens en de landbouw, zoals de bestuiving van gewassen en de afbraak van organische stoffen in de landbouwbodems’.
Ecosysteem gaat haperen
Insecten vervullen een cruciale functie binnen het ecosysteem. 80 procent van alle wilde planten zijn voor bestuiving afhankelijk van insecten. Daarnaast zijn insecten een bron van voedsel voor 60 procent van alle vogels.
“We horen van boeren dat plantenresten niet meer afbreken in de bodem
Volgens hoogleraar Kleijn kan de sterfte onder insecten leiden tot onverwachte uitval van functies binnen het ecosysteem: “Het zijn nog anekdotes”, vertelt hij, “maar we horen van Nederlandse boeren dat plantresten soms niet meer vergaan in de bodem. Het aantal insectenlarven en kleine insecten die in de bodem zorgen voor het natuurlijke afbraakproces, is blijkbaar zo teruggelopen, dat de resten het volgende jaar bij het omploegen van het akker gewoon weer omhoog komen.”
Om de insectenafname te keren, verwacht minister Schouten veel van het zogeheten Deltaplan Biodiversiteitsherstel dat in de maak is. Dat schrijft ze op 26 april aan de Tweede Kamer. Het gaat om een samenwerking tussen ecologen en natuurorganisaties waaronder Natuurmonumenten en ook boerenorganisaties als LTO. Zij besloten, vanwege de schokkende uitkomst van de Duitse insectenstudie, de handen ineen te slaan, om gezamenlijk de landbouw te verduurzamen. Ook wil Schouten uitstoot van meststoffen en pesticiden verder terugdringen, schrijft ze de Kamer.
“Minister Schouten heeft er in Brussel juist voor gevochten dat boeren méér mest mogen uitrijden
Esther Ouwehand (Partij voor de Dieren) vindt dat ‘een hoop mooie woorden’, maar zegt tegen OneWorld dat een gevoel van urgentie bij het kabinet volgens haar ontbreekt: “Sterker nog, minister Schouten heeft in Brussel onlangs gevochten voor een uitzondering op de Europese nitraatrichtlijn. Het betekent dat Nederlandse boeren méér mest op het land mogen uitrijden dan boeren in andere lidstaten. Van het aanpakken van overbemesting zie ik in de praktijk nog weinig terechtkomen.”
Ouwehand wil meer ‘wettelijke maatregelen’ om de biodiversiteit in Nederland te beschermen, en heeft twijfels bij initiatieven zoals het Deltaplan Biodiversiteitsherstel, die uitgaan van zelfregulering.
Snel meer onderzoek
Volgens Kleijn is nu van belang dat er snel meer onderzoek komt naar de situatie in Nederland: “We weten van de groepen insecten die we in Nederland volgen, dat er al een flink aantal zijn uitgestorven”, zegt hij. “Met name bijen en vlinders. Wat er nog aan insecten voorkomt, moeten we gaan meten in landelijke gebieden. Zonder dat blijft het giswerk.”
Minister Schouten gaat de oproep tot meer onderzoek van hoogleraar Kleijn en zijn collega’s ‘betrekken’ bij haar beleid, laat ze de Tweede Kamer weten, en ‘in overleg met betrokken organisaties nader vormgeven’. De plannen van het Deltaplan Biodiversiteitsherstel staan naar verwachting ‘voor de zomer’ op papier.
Verder lezen?
Rechtvaardige journalistiek verdient een rechtvaardige prijs.
Maak jij OneWorld mogelijk?
Word abonnee
- Digitaal + magazine — € 8,00 / maand
- Alleen digitaal — € 6,00 / maand
Terugkerende klant? Klik hier om in te loggen
Heb je een waardebon? Klik hier om je code in te vullen
