‘Wie de wereld wil veranderen, moet de wet veranderen’

Raworth: “Mensen vragen me keer op keer wat de ‘silver bullet’ is. Mijn antwoord is eenvoudig: kogels zijn om te doden. Maar wat wil je doden? De industrie van de fossiele brandstoffen? Dat is een mogelijkheid, maar ik ben meer geïnteresseerd in gouden zaad. Wat moeten we planten zodat onze instellingen, ons financieel en monetair systeem én ons economisch kader regeneratief (op herstel gericht, red.) worden en verdelend werken, zodat we erin slagen om aan ieders behoeften te voldoen, binnen de grenzen van de planeet? Dát is de uitdaging. Dat moeten we doen.”

“We doen het gewoon. Punt. We leggen de wetten op tafel die nodig zijn om dat te bereiken. We verankeren de regeneratieve en distributieve economie wettelijk, in plaats van eindeloos te praten over waarom dit niet kan en niet zal lukken.

Neem het financiële systeem. Er wordt veel gepraat over verduurzaming van de financiële sector. Een financieel systeem is pas werkelijk duurzaam als het in lijn is met de enige set wetten die we niet kunnen veranderen, en dat is die van het aardsysteem. We controleren het klimaat niet – we kunnen het veranderen, maar we beheersen die verandering niet – we controleren waterkringloop noch stikstofkringloop.

Het was 17 november en ze stond met duizenden andere mensen op een brug in Londen om het doorgaand verkeer te blokkeren en bevoegde politici te wijzen op de urgentie van een ambitieus klimaatbeleid. Extinction Rebellion heet de beweging die in 2018 in Groot-Brittannië ontstond en zich van daaruit als smeulend vuur over de rest van Europa en een deel van de wereld verspreidde. Die dag op de bruggen van Londen riepen ze de noodtoestand uit over het klimaat en de staat van de biodiversiteit van de planeet.

Hun antwoord op de schijnbare onmacht van de politiek is burgerlijke ongehoorzaamheid. Zoals Rosa Parks op haar plaats in de bus bleef zitten, zo blijven zij op bruggen, kruispunten en in overheidsgebouwen zitten tot de politie hen verwijdert.

Zelf gaf Raworth een toespraak op de brug. Oog in oog met politieagenten. ‘Beste agenten’, zei ze. ‘Jullie zijn hier om de verkeerde mensen te arresteren. Waarom arresteren jullie de bedrijfsleiders niet die meer geïnteresseerd zijn in winst en fiscale optimalisatie dan in de zorg voor de planeet? Waarom arresteren jullie de bankiers niet die een financieel systeem in stand houden dat hun eigenbelang dient maar de natuurlijke rijkdom van de planeet vernielt? Waarom arresteren jullie de politici niet die niet voor de wetten stemmen die we nodig hebben? Waarom óns arresteren? We staan hier voor de toekomstige generaties, we staan hier voor jullie en onze kinderen.’

Ze glimlacht als ze eraan terugdenkt. “Ze moesten ons arresteren. Het was hun taak. Maar ze genoten er niet van.”

“Als je niet investeert in openbaar vervoer of alternatieven voor auto’s met verbrandingsmotoren, dan maak je mensen volledig afhankelijk van hun eigen dieselauto. Wie klimaatbeleid beperkt tot het belasten van persoonlijke keuzes, mist het grotere geheel en zal enkel frustratie, boosheid en ergernis oogsten.”

“Laat me eerst even uitleggen waarom wetten cruciaal zijn. Uiteindelijk is economie wetgeving. Daarmee bedoel ik niet de wetten die de neo-klassieke economen uitvonden om te bewijzen dat economie net zo’n beenharde wetenschap is als natuurkunde. De wet van vraag en aanbod, de wet van de markt, de wet van meer milieuzorg bij meer groei. Ze klinken allemaal mooi, maar zijn pure fictie. Er zijn geen economische natuurwetten. Economie is een dynamisch systeem.

Er zijn geen wetten, er is alleen een ontwerp en dat moet in de 21e eeuw regeneratief en distributief zijn. Zodat de grondstoffen en de energie die we gebruiken de kringlopen van de levende wereld respecteren en zodat de waardecreatie zich niet concentreert in de handen van enkelen.”

“Als je zegt – zoals Europa nu plant – dat er vanaf 2025 geen wegwerpplastic meer geproduceerd mag worden, dan verplicht je de verpakkingsindustrie haar model te heroverwegen. De verandering die wetten en regelgeving bereiken is op lange termijn veel fundamenteler dan wat om het even welk prijsmechanisme kan doen. Als je de wereld wil veranderen, moet je de wet wijzigen.”

“Wel, we zijn aangekomen in de eeuw van de bloei. Wat nu nog DG Grow heet in de EU, heet dan DG Thrive (‘bloei’) en economen hebben begrepen dat systemen dynamisch zijn en dat niets voor eeuwig en stabiel is. De verschillende Europese departementen, van landbouw tot industrie, zullen iedere voorgestelde maatregel afwegen op het regeneratieve en distributieve karakter ervan, zodat we steeds meer in de richting evolueren van een ecologische en gelijkere samenleving.

Alle onderzoek toont aan, zelfs het IMF bevestigt het, dat in een ongelijke samenleving de economie groeit noch bloeit. Dus de donut zal het hart vormen van de Europese Unie, waarbij DG Thrive jaarlijks verslag uitbrengt over hoe ver Europese landen staan in het uitwerken van wetten en maatregelen die onze samenlevingen binnen de grenzen van de planeet brengen.”

“Wat me steeds weer opvalt aan deze vraag en aan dit argument voor eindeloze economische groei, is dat men er blijkbaar vanuit gaat dat geld dat je uitgeeft aan sociale zekerheid verloren geld is en dat je dus altijd meer geld nodig hebt om de sociale zekerheid te blijven betalen.

Sociale zekerheid is een herverdelingsmechanisme dat een falen van een economisch systeem corrigeert. Omdat niet iedereen toegang heeft tot de bronnen van waardecreatie, zorg je ervoor dat de inkomsten herverdeeld worden. Maar mensen die een pensioen, een vervangingsinkomen of een bijstandsuitkering krijgen, stoppen dat geld niet onder hun matras. Ze betalen er hun basisbehoeften mee. Eten, verwarming, een dak boven hun hoofd. Ze brengen dat geld terug in de economie.

De vraag die we op tafel moeten leggen, is wie het systeem het meest uitbuit en afbreekt: mensen in de bijstand of multinationals die hun geld wegpompen naar belastingparadijzen?”

“Ik heb drie jaar in Zanzibar gewoond. Sommige mensen hadden er geen schoenen, geen toilet en onvoldoende te eten. Al deze mensen hebben recht op onderwijs, gezondheidszorg, zuiver water, een betrouwbaar vervoersysteem en een toekomst voor hun kinderen. Ik verwacht een groei van het bbp in al deze landen.

Landen met een astronomisch inkomen willen nóg meer groeien. Dat is de absurditeit van deze obsessie met groei van het bbp. Hoe rijk een land ook is, politici kunnen geen andere oplossing voor hun problemen bedenken dan nog meer groei. Maar als je de sociale en ecologische prijs van deze race naar meer groei in rekening brengt, dringt de vraag zich op wat nog meer groei ons werkelijk kost.”

“Sinds het verschijnen van het rapport heb ik veel discussies en gesprekken gehad met mensen die dit opwierpen: ‘er is geen tijd voor systeemverandering. We kunnen niet ambitieus zijn, we moeten redden wat er te redden valt binnen het bestaande systeem.’

Ik denk dat het een gevaarlijke en onproductieve gedachte is. Het is een gedachte die mensen verlamt met angst en wanhoop. Maar het is ook een tactiek van iedereen die zich verzet tegen diepgaande verandering. Eerst hebben ze het probleem ontkend, daarna beweerden ze dat het te vroeg was om te reageren, dat de technologie die nodig is, nog niet klaar was en nu zou het plots te laat zijn om fundamenteel te hervormen? Dat klopt niet.

We zullen nooit bereiken wat nodig is als we plots pragmatisch worden en niet langer streven naar een economie die regeneratief en verdelend is. Of je dat nu leuk vindt of niet, een economisch systeem gebaseerd op eeuwige groei zal nooit te verzoenen zijn met een effectief klimaatbeleid. Over de grenzen van de planeet valt niet te onderhandelen.”

Dit artikel verscheen eerder bij onze vrienden van MO*magazine.